Architekrura starożytnego Rzymu
Jako materiał stosowano drewno, cegłę i kamień ciosowy oraz beton, który znalazł szerokie zastosowanie. Beton rzymski cechuje niezwykła trwałość i wodoodporność. Budowle szczególnie reprezentacyjne budowano z jednak kamienia. Rzymianie konstruowali między kolumnami i pilastrami element niosący zwany łukiem. Łuk skonstruowany na zasadzie wąskiego półkolistego sklepienia kolebkowego przenosi obciążenia przekazując je na filary. Kolumny stanowią element dekoracyjny połączony z konstrukcją ściany lub dostawiany do niej. Zasada pracy łuku i jego zastosowanie do przenoszenia nawet bardzo dużych obciążeń pozwala na rozwój konstrukcji budowlanych i inżynieryjnych w skali dotąd niespotykanej.
W budowlach rzymskich stosowano przeważnie łuki pełne – tworzące półkola, których strzałka równa się połowie rozpiętości. Łukowe przekrycie otworu mające charakter konstrukcyjny tworzy łęk. Łęki wykonywano z cegły lub kamieni w kształcie klinowym. Układano je z elementów w formie tępych klinów zwanych klinieńcami. Kamień zamykający łuk z góry nosi nazwę zwornika lub klucza. Konstrukcja łuku ograniczona jest z przodu płaszczyzną czołową, od dołu płaszczyzną podniebienną i od góry grzbietową. Płaszczyzna oporu nosi nazwę wezgłowia. Przejście z pionu filaru na krzywą łuku akcentowano małym gzymsem tworzącym impost, czyli znaczną podstawę łuku.
Sklepienie kolebkowe – ma kształt połowy walca przeciętego w osi poziomej. Promień łuku, którym je zakreślamy, daje rysunek półkola. Układa się je z ciosowych klińców, zgodnie z zasadą wiązania z mijaniem się spoin. Kolebka opiera się na podłużnych murach przejmujących obciążenie, przenoszone od rozporu sklepienia.
Sklepienie krzyżowe – powstało z przenikania się pod kątem 900 złożonych w kwadracie dwóch sklepień kolebkowych, o jednakowej rozpiętości i wysokości. Linie sił cisnących skupiają się na przekątnych powstałych z przecięcia się kolebek. Przenoszone są one na 4 punkty podparcia. Zastosowanie w czterech narożach filarów podpierających, zamiast ścian oporowych występujących w sklepieniu kolebkowym było dużym osiągnięciem, które umożliwiło swobodniejszą kompozycję przestrzenną przekrywanego wnętrza.
Sklepienie klasztorne – powstało również z przenikania się dwóch kolebek złożonych w kwadracie tylko zamiast oparcia na czterech filarach wymaga oparcia na czterech ścianach. Stosowane rzadziej ze względu na ciężar.
Sklepienie żaglowe – zbudowane na kwadracie wpisanym w koło. Konstrukcja sklepienia ograniczona w rzucie kwadratowym opiera się na narożach, stanowiących cztery punkty podparcia. Sklepienie to konstruuje się promieniem równym połowie przekątnej rzutu, nad którym się wznosi. W tym układzie przekrój pionowy przeprowadzony w dowolnym kierunku daje obrys półkola, przekrój zaś poziomy na każdej wysokości – koła.
Sklepienie półkoliste – (kopuła rzymska) powstało przez zbieżne ku środkowi ułożenie klińców, tworzących podniebienie o kształcie połowy kuli. Podstawą jego jest mur pełny założony na obwodzie koła lub ośmiokąta. Stosując ośmiokąt uzyskuje się płynne przejście w czaszę przez specjalne wysklepienie narożników. Zmniejszenie ciężaru własnego kopuły uzyskiwano przez stopniowe ścienianie jej grubości ku górze.
Naprężenia powstające w układzie kopuły są przede wszystkim ściskające, co umożliwia przekrywanie taką konstrukcję dużych przestrzeni, opierając je na stosunkowo niezbyt grubych murach.
Porządki rzymskie
Porządek toksański – przyjęto od etrusków, wysokość kolumn wynosi do 14 modułów, czyli jest to porządek smuklejszy od pierwszych proporcji najmasywniejszego porządku greckiego. Trzon ma zazwyczaj powierzchnię gładką bez kanelowania.
Porządek rzymsko-dorycki- smuklejszy od porządku doryckiego, wysokość kolumn wynosi 16 modułów. Trzon jest żłobkowany, różni się jednak od doryckiego wykończeniem żłobków u góry i od dołu miękką linią łukową. Przejście trzona w kapitel zaznacza jak w porządku toksańskim wałek na trzonie kolumny.
Porządek rzymsko-joński- wysokość kolumny 18 modułów, wyraźniejsze różnice w ukształtowaniu głowicy. Połączenie wolut przechodzi w linii prostej, a nie lekko wklęśniętej jak w porządku jońskim. ]
Rzymianie oprócz stosowanych już przez Greków kolumn narożnych wprowadzili głowicę przekątniową. Woluty wychodzą z niej w cztery naroża w osiach przekątnych. Echinus zdobią z każdej strony po trzy wole oczka. Ślimacznice otrzymują dekorację w postaci stylizowanych wychylonych listków Miejsce schodkowych przepasek zajmuje pasek z listków z opaską. Architraw podzielony jest na trzy poziomo cofające się elementy. We frezie natomiast znika podział na tryglify i metopy.
Porządek rzymsko-koryncki – jest bardziej dekoracyjny niż porządek grecki. Kolumny są smuklejsze. Wysokość może wynosić 20 modułów i więcej. Najczęściej stosowany przez Rzymian, ze względu na szczególnie reprezentacyjną formę. Grecy używali go niezmiernie rzadko. Głowica ma kształt kielichowy z wyraźnie zaznaczonymi dwoma rzędami liści akantu oraz z wychylającymi się u góry drobnymi ośmioma wolutkami. W ukształtowaniu tej głowicy występują odmiany o wzbogaconym motywie roślinnym. Architraw o podobnym podziale jak w porządku rzymsko-jońskim ma często środkowy pas dekorowany.
Porządek kompozytowy – trzon i baza ukształtowane są podobnie jak w porządku rzymsko-jońskim. Trzon ustawiony na bazie może być gładki lub kanelowany, przy czym często kanelowanie obejmuje tylko 2/3 wysokości trzonu. Głowica ma charakter wybitnie dekoracyjny. Składa się z elementów występujących w kapitelach porządku jońskiego i korynckiego. Górna część głowicy jest uformowana z przekątniowo ustawionych wolut, dolna – z wyraźnie wyprofilowanych liści akantu. Ten najbardziej dekoracyjny porządek z zasady otrzymuje pod kolumnami podstawę zwaną cokołem lub piedestałem.
Przykłady budownictwa starożytnego Rzymu.
Budowniczowie rzymscy sytuowali większość obiektów na terenach o zabudowie zagęszczonej. Najbardziej eksponowaną częścią budynku była elewacja frontowa. Pozostale ściany traktowano skromniej. Największym przykładem mistrzowskiego budownictwa przez Rzymian sklepień jest monumentalna budowla zwana Panteonem która założona jest na rzucie koła i przekryta ogromną kopułą ceglaną. Charakterystycznym elementem jej konstrukcji jest układ ceglanych pierścieni stopniowo zwężających się ku górze. Siątynia ta powstała w 27 r.p.n.e. Rozpiętość kopuły wynosi 43,5m. Wprowadzone w sklepienie kasetonowanie stanowi przykład świadomie przeprowadzonego połączenia plastykiwnętrz z konstrukcją. Całkowita wys. budowli 45 m, a partyku 25 m do szczytu tympanonu.
Także gorbowce wzniesione przez arystokrację rzymską mają swoisty charakter monumentalny. Najsłynniejszy grobowiec Cecylii Metelli na Via Appia z I w.p.n.e. ma kształt olbrzymiej rotundy, ustawionej na kwadratowej podstawie i zwieńczonej gzymsem
