Plan:
1. Starożytna Grecja – wprowadzenie.
a ) położenie
b ) warunki naturalne, klimat
c ) okresy w dziejach
2. Organizacja wojska, uzbrojenie i szkolenie żołnierzy w VI i V w. p.n.e.
a ) w Sparcie
b ) w Atenach
3. Strategia i taktyka w V w. p.n.e.
a ) wybuch wojny grecko-perskiej
b ) bitwa pod Maratonem
c ) bitwa pod Termopilami
d ) bitwa pod Salaminą
4. Przemiany w sposobach uzupełniania i organizacji w IV w. p.n.e.
5. Rozwój techniki wojennej.
6. Podsumowanie – Grecja.
7. Macedonia.
a ) położenie, warunki naturalne, klimat
b ) ogólna charakterystyka wojska w IV w. p.n.e.
8. Rozwój taktyki wojennej w IV w. p.n.e.
a ) armia Aleksandra Wielkiego
b ) bitwa nad rzeką Granik
Grecja zwana Helladą, obejmowała południową część Półwyspu Bałkańskie-go, zamkniętą od północy pasmem gór Olimp. Jej obszar podzielony był na czę-ści: północną, środkową i południową. Grecja północna obejmowała Epir i Te-salię. Grecja środkowa dzieliła się na wiele krain, z których największą rolę odegrały Attyka i Beocja. Południowa obejmowała Peloponez, a w jej skład wchodziły następujące krainy: Achaja, Elida, Arkadia, Argolida, Mesenia oraz Lakonia. Górzysty charakter Półwyspu Bałkańskiego wpłynął na odizolowanie się różnych plemion. Klimat Grecji był łagodny. Ludność zajmowała się rol-nictwem oraz hodowlą zwierząt. Uprawiano przeważnie pszenicę oraz jęczmień, a hodowano owce i kozy. Rzemiosło stało na dość dobrym poziomie z uwagi na to, iż Grecja obfitowała w różnorodne kopalnie. Wydobywano marmur, srebro złoto, miedź i żelazo. Świetnie rozwinięta linia brzegowa sprzyjała rybołówstwu oraz żeglarstwu. Kupcy greccy prowadzili handel morski. W historii Hellady można wyodrębnić następujące okresy:
– okres homerowy XII – VIII w. p.n.e., który poprzedzała epoka kreteńsko-my-keńska;
– okres archaiczny VII – VI w. p.n.e. – okres wielkiej kolonizacji;
– okres klasyczny VI – IV w. p.n.e.;
– okres hellenistyczny IV – II w. p.n.e.
Największe znaczenie dla historii wojen i wojskowości starożytnej Grecji i Ma-cedonii miał okres klasyczny i hellenistyczny. W klasycznym okresie historii greckiej głównymi ośrodkami politycznymi stały się dwa największe polis: Sparta i Ateny.
Sparta położona była w południowej części Półwyspu Peloponeskiego. Organizacja wojskowa miała tu szczególne znaczenie. Pełnoprawnymi obywa-telami państwa byli Spartianie. Oprócz nich Spartę zamieszkiwali periojkowie – ludność mieszkająca obok, wolna osobiście, lecz bez praw politycznych, i heloci – ludność terenów podbitych, nie mająca żadnych praw. Na czele państwa stało 2 królów i 5 eforów. Podstawowym zajęciem Spartanina była służba wojskowa trwająca od 20 do 60 roku życia. W IV w. p.n.e. najmniejszym pododdziałem była enomotia licząca 32 ludzi. Dwie enomotie tworzyły pentekostię (64 osoby), cztery pentekostie loch – 256 żołnierzy. Mora, czyli pułk liczyła 512 żołnierzy (2 lochy). W całej armii spartańskiej było 6 mor, tak więc liczyła 3072 żołnie-rzy. W późniejszym okresie posiadała 5000 – 6000 żołnierzy ponieważ wcze-śniej nie było mor, lecz lochy odpowiadające liczebnie późniejszym morom. Wszystkie te pododdziały w bitwie walczyły razem w szyku bojowym zwanym falangą. Był to zwarty, linearny szyk ciężkozbrojnej piechoty – hoplitów. Falan-ga ustawiona była na głębokość kilku szeregów. Przy około 8000 wojowników jej szerokość wynosiła 1km. Jeżeli armia była liczniejsza żołnierzy ustawiano nawet w 12 szeregów. Zazwyczaj było ich 8. Jej siłą było przełamujące uderze-nie czołowe. Hoplici walczący w falandze posiadali uzbrojenie zaczepne: włócznie, krótkie miecze oraz ochronne: hełmy, tarcze i pancerze. Dla Spartan wojna była radosnym wydarzeniem, a bitwa uroczystością. Najwięcej uwagi po-święcano wyrobieniu siły fizycznej, wytrzymałości, męstwa i poczucia solidar-ności. Elementy dyscypliny wpajano od wczesnej młodości. Obywatel w wieku 7 lat stawał się własnością państwa i do 30 roku życia uczył się służby wojsko-wej. Wojsko spartańskie z ateńskim łączyły wspólne cechy tj. uzbrojenie, czy szyk bojowy. Lecz różniły się charakterem. W Sparcie istniała armia zawodowa, a w Atenach miała charakter milicyjny. Obowiązkiem służby wojskowej w Ate-nach objęci byli tylko wolni obywatele. Po ukończeniu 18 lat służyli 2 lata po czym odchodzili do rezerwy, w której pozostawali do 60 roku życia. Po refor-mach Solona w 594 r. p.n.e., ludność została podzielona na cztery grupy mająt-kowe. Na tym podziale opierała się armia. Z pierwszej i drugiej grupy (najbo-gatsi obywatele) organizowano konnicę, liczącą początkowo 300, a później 1200 koni. Trzecia grupa tworzyła hoplitów, których było 13000. Ostatnia, skła-dająca się z najuboższych obywateli grupa, liczyła również 13000 żołnierzy po-woływanych w lekkozbrojnej piechocie lub we flocie wojennej. W V w. p.n.e. cała polowa armia liczyła 28000 żołnierzy, a flota 18000 marynarzy na 300 okrętach. Uzbrojenie wojowników ateńskich i spartańskich niewiele się różniło. Ateńczycy posiadali ponadto łuczników, a ich konnica była uzbrojona we włócznie i lekkie tarcze. W Atenach tworzono specjalne szkoły publiczne, zwa-ne palestrami, w których szkolono i wychowywano żołnierzy. Uczęszczali do niej chłopcy w wieku 12 do 14 lat, gdzie uczono ich pływać, rzucać oszczepem i dyskiem, szybko biegać. Po ukończeniu palestry dalsza nauka odbywała się w gimnazjum, które było ogólnokształcące. Duże znaczenie w szkoleniu żołnierzy miały igrzyska olimpijskie, organizowane co 4 lata. W Atenach, podobnie jak w Sparcie, istniała falanga, lecz była ona bardziej rozwinięta. Lekkozbrojni łuczni-cy oraz procarze zabezpieczali ją od czoła, nawiązywali walkę, a gdy falanga ruszała do natarcia, odchodzili na jej skrzydła. Z uwagi na to, iż manewrowanie było dość ograniczone, o wyniku walki decydowała siła fizyczna, męstwo i wy-szkolenie. Na przykładzie armii Sparty i Aten można zauważyć dyscyplinę woj-skową i ściśle określoną organizację.
Wojny grecko-perskie toczące się w V w. p.n.e. są pierwszymi działania-mi na przykładzie których możemy się zapoznać ze sposobami wojowania Gre-ków. Ekspansja perska w kierunku Morza Egejskiego i Półwyspu Bałkańskiego, stanowiąca zagrożenie dla posiadłości greckich w Azji Mniejszej, była przyczy-na wybuchu wojny. W 500 r. p.n.e. doszło do powstania Greków małoazjatyc-kich skierowanego przeciw Persji. Początkowo powstańcom udawało się sku-tecznie odpierać Persów, lecz z czasem z braku posiłków z Grecji właściwej za-częli ponosić klęski. W 494 r. p.n.e. w pobliżu Miletu liczna flota perska poko-nała Greków i tym samym stłumiła powstanie.. W trakcie dalszej ekspedycji Persowie opanowali wyspy Chios, Lesbos i Tenedos. W dwa lata później wódz perski Mardoniusz ruszył przeciwko Grecji z silną armią lądową wspierana przez flotę. Lecz u przylądka Athos szalejąca burza zniszczyła jego flotę. Stracił on połowę floty i 20000 ludzi. Nie zniechęciło to jednak dostatecznie Persów. W 490r. p.n.e. rozpoczęła się druga wojna. W czasie tej wojny odbyła się słynna bitwa pod Maratonem, będąca znakomitym przykładem taktyki armii greckiej w tym okresie. Persowie mieli 20000 żołnierzy, w tym konnicę i łuczników, a Grecy 10000 ateńskich hoplitów i 1000 hoplitów z Platej i Beocji. Wojskami greckimi dowodziło kolejno 10 strategów. W dniu bitwy dowództwo objął Mil-tiades. Kiedy Persowie rozpoczęli atak, Miltiades dopuścił ich na odległość 70m od czoła falangi, po czym dał rozkaz do natarcia. W ataku centrum falangi zo-stało nieco w tyle, a do przodu wysunęły się skrzydła. Persowie nie wytrzymali uderzenia i rzucili się ku swym okrętom. Straty greckie wynosiły około 200 za-bitych i 1000 rannych, a perskie 6400 zabitych. Bitwa ta jest przykładem zasto-sowania po raz pierwszy w praktyce szyku bojowego – falangi – przez wojsko liczebnie słabsze w starciu z przeważającymi siłami nieprzyjaciela. W 480 r. p.n.e. wybuchła następna , trzecia wojna grecko-perska. Kserkses – syn Dariu-sza zebrał ogromna armię i ruszył z nią przez Hellespont do Grecji. Układ sił kształtował się na korzyść Persów. Grecy początkowo zamierzali bronić Tesalii. Lecz zrezygnowano z tego planu, postanawiając wydać Persom jednocześnie bitwę lądowa i morską. Wojska lądowe miały się skoncentrować w Wąwozie Termopilskim, a flota miała stać u przylądka Artemisjon na Eubei. Plan ten jed-nak się nie powiódł, ponieważ Spartanie przysłali jedynie 300 żołnierzy pod dowództwem króla Leonidasa. Armia perska wkroczyła na tyły oddziału spar-tańskiego. Leonidas walcząc do końca poległ wraz ze Spartanami. Flota grecka walcząca jednocześnie u przylądka Artemisjon odpłynęła ku Salaminie. Pod Salaminą odbyła się jedna z pierwszych znanych nam bitew morskich. Ta bitwa, tocząca się w 480 r. p.n.e., miała duże znaczenie strategiczne. Zadecydowała ona o ostatecznym wyniku całej trzeciej wojny grecko-perskiej. Miejscem walki była cieśnina morska koło niewielkiej wyspy Salaminy, położonej o 4 mile mor-skie od portu wojennego Aten, znajdującego się w Pireusie. Stosunek sił przed bitwą kształtował się na korzyść Persów. Ich flota liczyła 350 trójrzędowych galer podzielonych na cztery eskadry. Flota grecka składała się z 310 galer. Wieczorem 27 września 480 r. p.n.e. flota perska wypłynęła z Zatoki Faleroń-skiej kierując się ku Cieśninie Salamińskiej. Persowie w nocy po kryjomu zajęli całą cieśninę. Kiedy przed świtem flota grecka została o tym zawiadomiona, jej galery ustawiły się w dwie równoległe linie do wybrzeża, mając oba skrzydła oparte o wybrzeże. Ugrupowanie floty greckiej było płytsze i rzadsze, dzięki czemu mogła wykorzystać dość dużą zdolność manewrowania. Nad ranem lewe skrzydło greckie ruszyło całą siłą na płynące z naprzeciwka okręty perskie. Ude-rzenie to było tak gwałtowne, że pierwsza linia okrętów perskich zachwiała się od razu. Okręty greckie taranowały łamiąc wiosła perskim galerom, które za-wracały ku centrum i lewego skrzydła swego szyku bojowego. W tym czasie lewe skrzydło Persów walczyło z prawym skrzydłem Greków. W wyniku wcze-śniejszego uderzenia Greków, u Persów zapanował popłoch. W czasie najgoręt-szej walki zerwał się silny wiatr zachodni, utrudniając walkę okrętom Persów, które posiadały wysokie burty. Wreszcie około południa Persowie zaczęli się cofać, aż ku zatoce Faleron. Bitwa zakończyła się zwycięstwem Greków. Stra-cili oni tylko 40 okrętów, podczas gdy Persowie stracili ich aż 200 wraz z zało-gami. Część greckich marynarzy zdołała się ocalić. W starożytności za najbar-dziej dogodne miejsca walki mors
kiej uznawano cieśniny, zatoki, rejony wód przybrzeżnych. W tym okresie nie odbywały się bitwy na pełnym morzu, z uwagi na ograniczenia techniczne. Stawiano również zdecydowane cele. Nie tylko chciano zmusić wroga do ucieczki, lecz zniszczyć go na polu bitwy. Na uwagę zasługuje również maskowanie w okresie przygotowawczym do bitwy. Okręty perskie zajmowały stanowiska w nocy, niepostrzeżenie i w zupełnej ci-szy. Walka ta jest przykładem starcia czołowego, ale nie jednoczesnego na ca-łym froncie, lecz na poszczególnych odcinkach. Ważne były cechy okrętów. Te niższe i lżejsze były bardziej ruchliwe i posiadały większą zdolność manewro-wania od tych dużych. Duże zaś mogły taranować przeciwnika. Jednak w tej bitwie bardziej przydatne okazały się lżejsze okręty greckie.
Po odparciu Persów, na przełomie V i IV w. p.n.e. w Grecji nastąpiły du-że zmiany ekonomiczno-społeczne. Warstwa chłopska i wolnych rzemieślników znaczne zubożała, w wyniku walk z Persami. Bogaci mając niewolników uchy-lali się od służby wojskowej, a zubożali chłopi nie mieli środków na zakup broni i ekwipunku. Trzeba było uzupełnić armię najemnikami. Z czasem dotychcza-sowe wojsko milicyjne przekształcało się w wojsko złożone z najemników – żołnierzy zawodowych. Wtedy to wzrosło znaczenie peltastów – średniozbrojnej piechoty. Ponieważ brakowało środków na zakup broni i wyposażenia ciężko-zbrojnego, zaczęto wprowadzać lżejszą broń. Metalowy pancerz zastąpiono ka-ftanem z grubego płótna. Zmiana uzbrojenia wpłynęła na zmianę taktyki wojska greckiego. Największą rolę w reorganizacji wojska odegrał Ifikrates, poświęca-jąc wiele uwagi organizacji, uzbrojeniu i wyszkoleniu bojowemu peltastów. Uczył wojska najemne walki w szyku falangi. Wprowadził lżejsze uzbrojenie hoplitów i dłuższe włócznie. Peltaści byli uzbrojeni we włócznie, oszczepy i miecze. W skład ich uzbrojenia ochronnego wchodził hełm, kaftan z grubego lnianego płótna i ochraniaczy na nogi oraz okrągłych tarcz. W tym czasie wzro-sło znaczenie konnicy. Konnica była uzbrojona w długie dzidy, miecze lub krót-kie szable. Zamiast tarcz jeźdźcy mieli pancerze. Kolejną bardzo ważną zasługą Ifikratesa było wprowadzenie żołdu, czyli wynagrodzenia za pełnioną służbę wojskową. Dzięki tym reformą Ateny odniosły wiele sukcesów.
Ważnym elementem w greckiej technice wojskowej były machiny wojen-ne. Z czasem zaczęły odgrywać coraz większą rolę w działaniach wojennych zarówno na lądzie, jak i na morzu. Zaczęły pojawiać się w Grecji na przełomie V i IV w. p.n.e. Najszersze zastosowanie zdobyło pięć podstawowych typów konstrukcyjnych: gastrafetes, onager, katapulta, polybolon i aerotonon. Gastra-fetes był rodzajem łuku. Resor łuku przymocowany był do łoża szynowego, na którym znajdował się metalowy suwak. Przy napinaniu cięciwy gastrafetes opie-rano suwakiem o ziemię, naciskając całym ciałem kolbę wpartą na brzuchu strzelca. Po napięciu łuku wojownik wkładał strzałę w wydrążony podłużny ro-wek na suwaku przed cięciwą. Wystrzał następował po wyjęciu bezpiecznika i naciśnięciu palcem dźwigni przyrządu spustowego. Drugi typ machiny miotają-cej – onager – był o wiele większy. W środku podwozia między dwiema belka-mi napięta była elastyczna cięciwa, w której tkwił drążek pochylony ku przodo-wi. Na końcu drążka zawieszano pociski – kamienną kulę i napinano go w od-wrotnym kierunku za pomocą podwójnego sznura na odpowiedni pazur. Po na-głym zwolnieniu sznura drążek wyprostowywał się gwałtownie, uderzając o uchwyt oporowy, który spełniał rolę amortyzatora, i pocisk wylatywał. Katapulta miała dwie wiązki specjalnie spreparowanych strun, umieszczonych pionowo z dwu stron u wylotu łoża umocowanego pochyło na podstawie. W wiązkach tych tkwiły dwa drążki z drzewa, których końce spinał rzemień cięciwy, naciągany za pomocą sznura nawijanego na znajdujący się u dołu walec z korbą. Po napięciu cięciwy wkładano przed nią kule kamienną lub strzałę, która po na-ciśnięciu dźwigni, spełniającej rolę przyrządu spustowego, wylatywała po łożysku ku przodowi. Polybolon został skonstruowany dopiero w okresie hellenistycznym. Machina ta posiadała automatyczne podawanie strzał. Po każdym wystrzale nakręcano korbą łańcuch, który napinał cięciwę i podawał strzały na łoże wyrzutni. W aerotononie zamiast wiązek elastycznych strun zastosowano sprężone powietrze. Machina ta jednak nie znalazła szerszego zastosowania ze względu na skomplikowany proces wytwarzania dostatecznego ciśnienia w cylindrach. Oprócz opisanych wyżej machin miotających były w użyciu machiny oblężnicze takie jak tarany, czy wieże oblężnicze z ruchomymi pomostami.
Rozwój wojskowości w starożytnej Grecji był nowym etapem w procesie rozwoju wojska i sztuki wojennej w świecie starożytnym. W dziedzinie organizacji i uzupełniania wojska daje się zauważyć rozwój milicyjnego systemu, któ-ry przekształcony został później w system najemny (zawodowy). Przemiany te były zależne od przemian społeczno-gospodarczych. W taktyce dużym osiągnięciem było stworzenie falangi. Wszystkie zdobycze Greków w dziedzinie wojskowości przejęli wkrótce Macedończycy, którzy rozwijając się dalej wnie-śli wiele nowych twórczych osiągnięć.
Macedonia położona w środkowej części Półwyspu Bałkańskiego, na pół-noc od Grecji. Ludność zajmowała się uprawą roli i hodowlą bydła. Rozwój Macedonii szedł w kierunku niewolnictwa, które zaczęło się rozwijać na po-czątku IV w. p.n.e. Zjednoczenie Macedonii nastąpiło ostatecznie za panowania króla Filipa II – ojca Aleksandra Wielkiego, który później miał odegrać znaczącą rolę w rozwoju państwa. Wojsko macedońskie za czasów Filipa II było stałą armią regularną. Liczyła 15000 piechoty i 3000 konnicy. W piechocie służyli z reguły chłopi, a w konnicy arystokracja. Kraj podzielony był na 6 okręgów w celu uzupełniania piechoty, a na 16 jazdy. Każdy okręg wystawiał jedną jed-nostkę piechoty – małą falangę i konnicy – ilę. Piechota macedońska dzieliła się na ciężką (pezetairoi) i lekką (hypaspistai). Ciężka piechota składała się z 6 od-działów – takseis – po 1500 ludzi, a lekka z 4 takseis po 1000 ludzi. Lekka piechota była odpowiednikiem peltastów Ifikratesa, z tym że nie posiadała włóczni. Konnica dzieliła się również na lekką – sarissophoroi (16 il) i ciężką – hetairoi (8 il po 300 koni). Taki podział armii miał bardzo duże znaczenie, ponieważ zwiększał jej możliwości manewrowe. Uzbrojenie wojska macedońskiego zo-stało udoskonalone. Ciężka piechota miała 6 metrowe włócznie – sarissy. Dwa pierwsze szeregi były uzbrojone w krótkie włócznie, a dalsze w sarissy. W ten sposób żołnierze z dalszych szeregów mogli brać udział w walce, wysuwając swe długie włócznie przed front bojowy. Poza tym żołnierze mieli miecze, a ja-ko uzbrojenie ochronne – prostokątne tarcze i hełmy. Lekka piechota uzbrojona była w łuki, proce i dziryty, a lekka konnica w łuki i krótkie włócznie. Podstawą szyku bojowego była falanga, licząca 16000 – 18000 żołnierzy. Jej głębokość wahała się w granicach 8 – 12 szeregów. Każdy szereg liczył od 1000 do 2000 ludzi. Istniała w także w tym czasie flota wojenna, licząca 160 okrętów trójrzędowych (trier). Z taką armią Filip II wyruszył na podbój Grecji. W 338 r. p.n.e. doszło do decydującego starcia w bitwie pod Cheroneą. Spotkały się armie macedońskie i greckie, obie o jednakowej sile. O wyniku bitwy rozstrzygnęło uderzenie falangi macedońskiej z jednoczesnym oskrzydleniem prawego skrzydła szyku bojowego Greków. Kiedy Macedończycy zwyciężyli, zorganizowali związek wszystkich państw greckich, którego wodzem został Filip II, a później jego syn. Te państwa zawarły „wieczny” zaczepno-odporny sojusz z Macedonią przeciw Persji. W 336 r. p.n.e. Filip II rozpoczął wojnę z Persją. Po jego śmierci dowództwo przejął Aleksander Wielki. Wyprawił się na podbój Persji. Na przy-kładzie tej wyprawy można przestawić taktykę armii macedońskiej w tym okresie.
Falanga ciężkiej piechoty Aleksandra Wielkiego składała się z 16384 ludzi, umieszczonych na głębokość 16 szeregów. Falanga była podzielona na pod-oddziały. Na czele każdego z nich stał dowódca. Najmniejszym pododdziałem był lochos liczący 16 żołnierzy stojących jeden za drugim. 16 takich rzędów tworzyło pododdział zwany sintagmą. 16 sintagm tworzyło małą falangę, a 4 małe falangi stanowiły dużą falangę. Podstawą ugrupowania bojowego armii Aleksandra była falanga ciężkozbrojnej piechoty. Prawe skrzydło szyku bojo-wego składało się ze średniej piechoty i ciężkiej konnicy, lewe skrzydło – z lek-kiej piechoty i konnicy sprzymierzeńców. Lekkie wojska miały za zadanie na-wiązywać walkę, a następnie zwalczać słonie i wozy bojowe przeciwnika. Na-tarcie armii macedońskiej rozpoczynało prawe skrzydło. Ciężkozbrojna konnica tego skrzydła wykonywała główne uderzenie. W miejsce przełamania frontu nieprzyjacielskiego uderzała następnie średnia piechota, rozwijając powodzenie konnicy. Pogromu przeciwnika dokonywała ciężkozbrojna piechota. Lekka konnica prowadziła rozpoznanie. W tak zorganizowanej armii, każdy rodzaj wojsk miał swoje zadanie. Kiedy Aleksander Wielki wyruszał na podbój Persji miał on armia liczącą 32000 piechoty, 5000 konnicy i 160 okrętów wojennych. Jego plan polegał na uzyskaniu powodzenia na lądzie, ponieważ na morzu Per-sowie mieli przewagę. Wiosną 334 r. p.n.e. armia Macedońska przekroczyła przesmyk Hellespont i wtargnęła do Azji Przedniej. Pierwsza bitwa rozegrała się nad rzeką Granik. Bitwa ta jest ciekawym przykładem forsowania przeszkody wodnej oraz użycia jazdy. Przed bitwą wojsko perskie składające się wyłącznie z konnicy, zajęło pozycję na prawym, wysokim i urwistym brzegu rzeki. Na szczycie wzgórza ustawili się łucznicy. W centrum armii macedońskiej stanęła ciężka piechota, natomiast na skrzydłach piechota. Bitwa zaczęła się uderzeniem jazdy prawego skrzydła, która sforsowała rzekę i zmusiła do ucieczki konnicę perską lewego skrzydła. Po jego rozbiciu Macedończycy zaatakowali centrum oraz prawe skrzydło ugrupowania Persów. W centrum uderzyła ciężka piechota macedońska, później zaś jazda, która rozbiła i zmusiła do ucieczki prawe skrzydło Persów. Następnie weszła na ich tyły. Ostatecznie zwycięstwo odnieśli Macedończycy. Zasady taktyki Aleksandra Wielkiego posiadały następujące założenia:
1. Atakowanie piechoty nieprzyjaciela w marszu albo w czasie jej przegrupowywania;
2. Atakowanie konnicy nieprzyjaciela przede wszystkim od skrzydeł;
3. Wykorzystanie miejsca przełamania ugrupowania nieprzyjaciela w celu obejścia skrzydeł i uderzenia na tyły;
4. Dopełnienie zwycięstwa szybkim pościgiem za rozbitym przeciwnikiem.
Aleksander jako jeden z pierwszych wodzów starożytności realizował w praktyce współdziałanie różnych rodzajów wojsk. Dzięki takiej organizacji i taktyce armia macedońska odnosiła znaczące sukcesy.
LITERATURA :
– Janusz Sikorski, „Zarys historii wojskowości powszechnej do końca wieku XIX”, wydanie II poprawione i uzupełnione. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1975, str. 35-64, 68-71.
– Józef Wolski, „Historia powszechna – Starożytność”, wydanie III poprawione i uzupełnione. Państwowe Wydawnictwo Nauko-we, Warszawa 1979, str. 135, 180, 255, 259, 264.
