Wsceta i rycerz stanowią dwa podstawowe wzorce osobowe propagowane w parenetycznej literaturze średniowiecznej, obok postawy franciszkańskiej; trzeba wspomnieć, że pareneza polega właśnie na propagowaniu pewnych wzorców osobowych, ideałów i wartości, którymi powinien kierować się człowieka danej epoki; wzorzec świętego ~ ascety związany jest z bezwzględną dominacją kościoła we wszystkich płaszczyznach działania tamtejszego społeczeństwa: w życiu politycznym i kulturalnym oraz stanowiła o więzi społeczeństwa europejskiego; postawa ascezy wypływa ze średniowiecznego przekonania, iż ciało jest siedliskiem szatana, więc umartwianie się i zadawanie mu bólu jest jedyna drogą na wypędzenie go; często więc widywano procesje ludzi biczujących się i stosujących różne inne techniki wypędzania szatana; czasem przybierało to formy skrajne, tak jak w przypadku Szymona Słupnika, który 27 lat przeżył w małej klatce na wysokim słupie, przeważnie stojąc, co wymagało nie lada samozaparcia i siły woli (lub choroby psychicznej jak ktoś woli); znamienne jest, że potem wielu ludzi, w tym artystów fascynowało się taką postawą, co widać wyraźnie w literaturze, nawet polskiej: Szymon Grochowiak „Święty Szymon Słupnik” („Powołał go Pan / Na słup”); bez żadnych skrajności przedstawiona jest postawa ascety w legendzie o św. Aleksym, która opowiada o człowieku pochodzącym z zamożnej rodzimy rzymskiej, który postanowił w dniu swojego ślubu resztę życia oddać Bogu; wędrował po świecie jako żebrak i zmarł pod domem swojego ojca, przeżywszy tam ostatnie 16 lat swego życia i dopiero po śmierci, udało ustalić się, kim był naprawdę; asceza ta polegała więc na dobrowolnym wyrzeczeniu się dóbr i wygód jakie oferowało mu życia w zamian za poszukiwanie poniżenia, umartwianie się; parenetyczne opisy mają zwykle pewną schematyczność: wskazanie na heroizm i świętość opisywanej postaci, potem zaczyna się biografia: pochodzenia ze szlachetnego rodu, potem pojawia się opis zalet i cnót, następnie jest wyrzeczenie się dóbr, jakimi obdarowało go życie, opis ascetycznego życia i śmierć połączona z szeregiem cudów; rycerz jest drugim propagowanym wzorcem osobowym: kierował się on następującymi zasadami – hasłami: Bóg, Honor i Ojczyzna; utworami prezentującymi postawę rycerza były „chansons de geste”, a w śród nich najbardziej znana „Pieśń o Rolandzie”; opowiada ona o wyprawie wojennej króla Franków Karola Wielkiego do Hiszpanii, aby pomóc w walce z saracenami; w czasie powrotu ze zwycięskiej walki, tylna straż dowodzona przez hrabiego Rolanda, siostrzeńca króla, zostaje zaatakowana i rozbita; zanim się to stało, Roland miał możliwość przywołania pomocy z użyciem rogu, ale uważał to za hańbiący czyn i postanowił bronić się bez pomocy, ale gdy okazuje się, że siły wroga wiele razy przewyższająsiłę jego wojska, intensywnie zastanawia się na wezwaniem pomocy, aby zabici zostali pomszczeni; jednak gdy broniących zostaje mała garstka, postanawia bronić się do ostatka, dokonując nadludzkich czynów (wręcz groteskowych) i wg wszelkich zasad rycerskich – umiera; cechami rycerza są: konsekwentność w realizacji czynów i idei, takich jak obrona ojczyzny, nawet w obliczu śmierci; Roland jest wzorem wszelkich cnót rycerza średniowiecznego (choć nie wzywanie pomocy można nazwać głupotą): odwagi, męstwa, wierności wobec króla i ojczyzny, dbałości o honor;
