„Ballady i romanse”
Zawarto w nich romantyczne założenia:
– Gatunek
– Fabuła oparta na wierzeniach ludowych
– Bohaterowie :widma (Lilije, Romantyczność), rusałki (Świtezianka), diabły i duchy (Pani Twardowska)
– Nadprzyrodzone wydarzenia
– Fantastyka, tajemniczość atmosfera grozy
Trzy podstawowe elementy występujące w balladach:
– Człowiek (ludowość)
– Natura (przyroda i prawa nią rządzące)
– Historia (prawda w ludowych podaniach)
ŚWITEŹ
Dedykowana Michałowi Werzeszczace, bratu ukochanej Mickiewicza- Maryli Wereszczakówny
Zawiera ramową kompozycję utworu
Człowiek:
– Pan na Płużynach symbolizuje myślenie oświeceniowe:
„Pan na Płużynach, którego pradziady
były Świtezi dziedzice
Z dawna przemyślał i zasięgał rady
Jak te zbadać tajemnice”
– Dziewczyna jest łącznikiem pomiędzy dwoma światami, przywołuje historię
Historia:
– Wyprawa Mendoga na Nowogród, przez opowieść łączy się przeszłość z teraźniejszością
Natura:
Natura jest jednością z dobrymi ludźmi
– Pierwiastek boski- natura pokierowana do działania przez boga:
„Takeśmy uszły schańbienia i rzezi
Widzisz to ziele dokoła
To są małżonki i córy Świtezi
Które Bóg przemienił w zioła”
– Motyw historii krzyżuje się z motywem natury (ziele- historia mieszkanek Świtezi, narzędzie kary- natura)
„Kto tylko ściągnął do głębini ramię
Tak straszna jest kwiatów władza
Że go natychmiast choroba wyłamie
I śmierć gwałtowna ugadza”
POWRÓT TATY
Topos rodziny ziemiańskiej, wzorzec chrześcijański
Pojawiają się dzieci- dobre, niewinne, przypisane Bogu
Funkcja oczyszczająca literatury (z Arystotelesa katharzis- bohaterowie nie mogą być nieokreśleni, wzbudzają litość i trwogę
Brak głębi
RYBKA
Nie ma historii
Człowiek:
– Sługa pochodzi z ludu, uosabia romantyczne zrozumienie, nie stara się zgłębiać ani zapanować nad zjawiskami
– Krysia stanowi jedność z naturą, przemienia się w rybę i syrenę
„Wtem rybią łuskę odwinie
Spojrzy dziewicy oczyma
Z głowy jasny włos wypłynie
Szyjka cieniuchna się wzdyma”
Natura:
– Pomaga Krysi
– Jest karzącą ręką sprawiedliwości dla pani i pana
PANI TWARDOWSKA
Brak głębi
Humorystyczna
Ingerencja świata duchowego w ludzki poprzez diabła
Ludowe wyobrażenie diabła
„Nos jak haczyk, kurzą nogę
I krogulcze ma paznokcie”
Twardowski łącznikiem pomiędzy światami
Twardowska-kobieta jako antidotum
UCIECZKA
Powstała w latach 1830-31, nie weszła do ballad
Występują dwa światy: ludzki (dziewczyna) i duchowy (narzeczony), łącznikiem pomiędzy nimi jest czarownica
Następuje załamanie motywu świata duchowego: mroczny, ani dobry ani zły, kochanek jest upiorem
„Panna słyszy dźwięk podkowy
Brytan jakby głosu nie miał
Zawył z cicha i oniemiał”
Natura współgra z ludzkim światem, wydarzeniami i uczuciami
W większości ballad występuje etos młodej dziewczyny dotkniętej przez świat zmysłowy, albo ona go przedstawia (Świteź), albo on do niej przychodzi (Romantyczność, Rybka, Ucieczka).
LILIE:
Żona zabiła męża,(bo gdy ten był na wojnie zdradziła go)
Sadzi lilie na jego grobie
Kobieta spotyka się z pustelnikiem prosi o wymierzenie jej karty
Dzieci czekają na powrót ojca, gdy te długo się nie zjawia zapominają o nim.
Bracia zamordowanego wracają z wojny
Zakochują się w bratowej
Kobieta znowuucieka się do spotkania z pustelnikiem, który proponuje jej ożywienie męża
Kobieta kategorycznie się nie zgadza, więc pustelnik proponuje jej poślubienie jednego z braci zamordowanego
Kobieta nie wie, na którego ma się zdecydować
Pustelnik radzi jej żeby wybrała tego, który uplecie dla niej ładniejszy wianek
Kobieta wybiera wianek starszego brata
Młodszy walczy o ukochaną kobietę i mówi, że starszy brat zerwał kwiaty na jej wianek z grobu jej męża,dochodzi do bratobójczej walki
Przychodzi widmo męża, który potępia żonę i braci
Kaplica zostaje zrównana z ziemią a na jej miejscu wyrastają lilie.
LILIJE
Powstała na podstawie ludowej pieśni ( w niej nie było ocen moralnych i aspektów psychologicznych)
Historia:
– Czas jest określony (wyprawa Bolesława Chrobrego), jest tylko tłem, nie sprawia żadnej funkcji
Człowiek:
– Występują zbudowane psychologicznie postacie]
– Pustelnik- uosabia wierzenia, symbol mądrości ludowej i moralności, łączy dwa światy
– Ludowe przekonanie o nieuniknionej karze za winy
„Nie masz zbrodni bez kary”
– Akcja na pograniczu dwóch światów: zbrodnia w ziemskim, kara w pozaziemskim
– Ingerencja duchów w sprawy doczesne
Natura:
– Pełna tajemniczych znaków, lilie miały ukryć zbrodnię, stały się jej dowodem
– Zjawiska odzwierciedlają przeżycia bohaterów
„Męża zbójczyni, żona
Bieży przez łąki i knieje
…Ciemno, wietrzno ponuro
Wrona gdzieniegdzie kracze
I puchają puchacze”
