Barok. Podłoże rozwoju literatury barok. 1. Barok (od portugalskiego barocco- perła nieoszlifowana)- nowy prąd w literaturze i sztuce, który w zestawieniu z renesansową harmonią kojarzono początkowo z cywilizacyjnym cofnięciem się, a nawet zdziczeniem. 2. Czas trwania tej epoki ? od ostatnich dziesięcioleci wieku XVI do pierwszych dziesiątków wieku XVIII. 3. Najbardziej znamienne zjawiska, które uwarunkowały charakter literatury i sztuki tego okresu: a) rozwój kontrreformacji i związany z tym wzrost nietolerancji religijnej (wydanie w 1658 roku edyktu skazującego arian na wygnanie), b) obniżenie się poziomu literatury (rezygnacja z wydawania dzieł pisarzy ?złotego wieku?, a w tym również utworów Kochanowskiego, wydawano natomiast najczęściej tzw. kalendarze, które były rodzajem podręcznej encyklopedii z częścią rozrywkową na bardzo niskim poziomie- stąd popularne było powiedzenie ?koncept z kalendarza?, c) obniżenie poziomu szkół oddanych pod nadzór Jezuitów (uczono w nich głównie łaciny i retoryki), d) drastyczne zmniejszenie liczby drukarni, e) chwilowy brak centralnego ośrodka życia kulturalnego w związku z przeniesieniem stolicy z Krakowa do Warszawy w 1596 roku przez Zygmunta III Wazę, f) osłabienie polityczne kraju związane z licznymi wojnami jakie prowadziła Polska w XVIII wieku. 4. Dwa nurty w rozwoju barokowej literatury w Polsce: a) dworski, ulegający wpływom zagranicznym (dzięki niemu rozwinął się teatr i opera), b) rodzimy, dworski nazywany także sarmackim (po przeniesieniu stolicy do W-wy dwory szlacheckie odgrywały przez pewien czas rolę ośrodków życia kulturalnego). 5. Upowszechnienie się w wieku XVII przeświadczenia o sarmackim pochodzeniu Słowian, a więc i wszystkich Polaków (tę sarmackość szlachta przypisywała przede wszystkim sobie co wynikało z jej megalomani czyli przeświadczenia o własnej wielkości i znaczeniu. 6. Początkowe kojarzenie z pojęciem sarmatyzmu wyłącznie pozytywnych zalet, tj. bohaterstwo, odwaga i szlachetność, później zaś samych wad tj. warcholstwo, prywata obskurantyzm czyli ciemnota, konserwatyzm poglądów. 7. Wielokierunkowość sztuki XVII wieku, której reprezentacyjnym nurtem był barok, przez długi czas uważany za zdziczały renesans, a uznany dopiero pod koniec XIX wieku. 8. Charakterystyczne cechy sztuki barokowej: a) kwiecistość i przepych widoczne w dużej ilości ozdób i złoceń, b) unikanie w architekturze pustych płaszczyzn, wypełnianie ich stiukami czyli ozdobami ze szlachetnego tynku, c) alegoryczność widoczna w obrazowym przedstawianiu odrębnych pojęć, fantazyjność przejawiająca się w przedstawianiu postaci w nienaturalnych skrętach ciała (stąd powiedzenie: ?każdy święty ma swoje wykręty?). 9. Zabytki stylu barokowego w sztuce i architekturze polskiej: pałac w Wilanowie, kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie. 10. Dwaj holenderscy malarze tj. Rubens i Rembrandt jako najwybitniejsi twórcy malarstwa reprezentującego barok. 11. Włoski poeta Giambattista Marino jako twórca nowego stylu w literaturze zwanego marynizmem lub konceptyzmem z uwagi na zaskakujące pomysły czyli koncepty. 12. Charakterystyczne cechy tej literatury: a) pozostające z sprzecznością z renesansową harmonią treści i formy koncentrowanie uwagi przede wszystkim na formie górującej najczęściej nad błahą, a nawet bzdurną treścią, b) dążenie do zadziwienia czytelnika wyborem tematu lub wyszukanymi metaforami, c) makaronizowanie czyli wplatanie w tok polskich zdań obcych wyrazów i zwrotów, d) posługiwanie się paradoksem ? rozumowaniem sprzecznym z ogólnie przyjętymi zasadami, e) stosowanie skomplikowanej składni ? inwersji czyli szyku przestawnego, przerzutni oraz długich i zawiłych zdań. 13. Środki artystyczne: a) antytezy czyli przeciwstawienia, b) alegoryczność, c) gradacja czyli stopniowanie, d) hiperbolizacja (przesadna skłonność do wyolbrzymiania), e) anafora – zaczynanie kolejnych wersów od tego samego wyrazu lub zwrotu, f) oksymoron ? zwrot frazeologiczny przedstawiający dwa przeciwstawne znaczeniowo wyrazy np.: ?żywy trup?. Typowo barokowy charakter twórczości J.A. Morsztyna. 1. Dwa nurty w rozwoju polskiej literatury barokowej: a) dworski reprezentowany przez Morsztyna, b) sarmacko- szlachecki, którego przedstawicielem był Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek. 2. Twórczość Morsztyna; żył w latach 1620-1693, pisanie wierszy traktował jako margines swojej działalności politycznej: ?Lutnia?, ?Kanikuły albo Psia Gwiazda?, przekład ?Cyda? Corneille?a [korneja]. ?Do trupa?. 1. Typowe dla literatury barokowej dążenie do zadziwienia czytelnika zarówno tytułem zaskakującym w wierszu o charakterze miłosnym, jak też zestawieniem trupa z nieszczęśliwie zakochanym. 2. Uwypuklenie w dwóch pierwszych strofach utworu podobieństw między nimi, a w dwóch następnych różnic, zakończone absurdalnym wnioskiem, że lepiej być trupem niż nieszczęśliwie zakochanym. 3. Inne typowo barokowe cechy tego wiersza: a) zdecydowane górowanie kunsztownej formy (sonet) nad błahą a nawet bzdurną treścią, b) nagromadzenie dużej ilości wyszukanych metafor (?mam rozum łańcuchem powity, ? a jam w piekielnej śrzeżodze?), c) hiperbolizacja czyli wyolbrzymianie cierpień spowodowanych nieszczęśliwą miłością, d) anafora (zaczynanie kolejnych wersów od zaimka ?Ty?), e) antyteza ? przeciwstawienie spokojowi zmarłego cierpieniom i męczarniom nieszczęśliwie zakochanego (?Ty nic nie czujesz, a ja cierpię ból srodze?). ?Niestatek?. 1. Podanie przez poetę całego szeregu nieprawdopodobnych zdarzeń i sytuacji (zalanie łzami Etny, obecność szczęścia i radości w domu żałobny, słońce kryjące się na noc w jaskini), które uznał za bardziej prawdopodobne niż to by którakolwiek kobieta wykazała się powagą zachowania. 2. Typowa dla poezji barokowej zaskakująca przerzutnia (?prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa niźli będzie stateczną która białogłowa?). 3. Znamienna dla baroku hiperbolizacja jak też anafora (zaczynanie kolejnych wersów wyrazem ?prędzej?). ?Na Tomka?. 1. Utwór o charakterze epigramatycznym prezentujący starania młodzieńca o imieniu Tomek o przychylność dziewczyny noszącej imię Kaśka, usiłującego pozyskać nie tylko jej względy, ale także przychylność rodziców, a nawet przyjaciół. 2. Utrzymanie w żartobliwym ale nacechowanym jednakże złośliwością w tonie odpowiedź na przyczynę owych starań: Kaśka nie tylko nie była urodziwa ale wręcz szpetna, posiadała jednak duży posag, a przy tym była chora na suchoty (nie uleczalne w owym czasie) co dawało podstawy do nadziei na odziedziczenie po niej majątku. ?Cuda miłości?. 1. Utwór o charakterze miłosnym, przedstawiający z typowo barokową przesadą i przy użyciu paradoksów bezmiar zarówno radości jak też cierpień spowodowanych miłością. 2. Rozpatrywanie w kategoriach ?cudów miłości? właśnie tego faktu, że pomimo, iż staje się ona źródłem duchowych cierpień zakochany nie chce z niej zrezygnować, ponieważ kojarzy z nią jednocześnie możliwość przeżycia szczęścia. 3. Sugestia, że tych ?cudów miłości? ni można traktować przez pryzmat rozumu, gdyż mieszczą się one jedynie w sferze doznań emocjonalnych. 4. Cechy wiążące sonet z założeniami baroku: a) górowanie formy nad treścią, b) wyszukane metafory (?ja z płaczu żyję?), c) hiperbolizacja widoczna w określeniu niezwykłych możliwości emocjonalnych wiążących się z miłością, d) wiele pytań retorycznych. Motyw ?marności? w poezji D. Naborowskiego. 1. Daniel Naborowski (1573-1640) jako drugi obok Morsztyna przedstawiciel poezji barokowej w Polsce, był człowiekiem wszechstronnie wykształconym i zręcznym dyplomatą związanym z kalwińskim dworem Radziwiłłów. 2. Twórczość tego autora ? oryginalna poezja za życia wydawana okazjonalnie, wierszowane listy i przekłady. 3. Kunsztowność poezji D. Naborowskiego, który doskonale opanował teorię konceptu, sztukę budowania niespodzianki poetyckiej. 4. Eksponowanie w jego tworczości pojęcia marności (łac. vanitas) znamienne dla barokowych fascynacji przemijaniem, nicością, czasem i śmiercią (podobnie jak wchodzącej w skład Starego Testamentu ?Księdze Koheleta? słynne stwierdzenie: ?vanitas vanitatum, et omnia vanitas?). ?Marność?. 1. Bezpośrednie nawiązanie do wypowiedzi ze Starego Testamentu: ?vanitas ?? będącej jednocześnie rodzajem przestrogi pod adresem ludzi przywiązujących zbyt wiele uwagi do dóbr materialnych i przyjemności życia, które są nietrwałe i nie mogą stanowić punktu oparcia dla człowieka. 2. Rada skierowana do ludzi aby wobec owych nietrwałych wartości zajęli postawę zdystansowaną, a w swoim życiu kierowali się nakazami uczciwości, a przede wszystkim przykazami boskimi, gdyż to uchroni ich od strachu przed śmiercią. ?Krótkość żywota?. 1. Znamienne dla literatury barokowej, a poezji D. Naborowskiego w szczególności uwypuklenie nieuchronności przemijanie ludzkiego życia (?był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi?). 2. Podkreślenie wynikającej stąd ciągłej zmienności ludzkich pokoleń, skojarzenie krótkotrwałego życia ze zjawiskami ulotnymi (?dzień, cień, dym, błysk?). 3. Wskazanie na bezzasadność rozległych planów życiowych ludzi w sytuacji gdy w każdej chwili nieoczekiwanie mogą utracić owo życie (wielu umiera nie doczekawszy starości, wielu traci życie nawet w okresie niemowlęcym). Krytyka wad szlachty w wierszach W. Potockiego. 1. Wacław Potocki (1621-1696) reprezentant szlachecko ? sarmackiego stylu w literaturze barokowej; walczył przeciw Szwedom i wojskom Rakoczego, brał czynny udział w życiu sejmikowym. 2. Twórczość Potockiego to: zbiory wierszy: ?Ogród fraszek?, ?Moralia?; poemat rycerski pt. ?Transakcja wojny Chocimskiej?; ?Poczet herbów?. ?Nierządem polska stoi?. 1. Niezwykle surowa i krytyczna ocena sytuacji panującej w Polsce współczesnej autorowi, której istnienie opiera się na anarchii. 2. Przejawy owego ?nierządu? wyeksponowane przez poetę: a) wydawanie co roku nowych praw i konstytucji, zupełnie tak jak gdyby to były kalendarze i tak, też lekceważącego traktowania przez obywateli, b) respektowanie owych praw jedynie przez ubogą szlachtę posiadającą bardzo niewielkie majątki i w bezwzględny sposób gnębioną rożnymi daninami, których nie jest w stanie uiścić (w związku z tym nie jeden musiał opuścić swój niewielki majątek i wraz z dziećmi tułać się po cudzych kątach, c) całkowite lekceważenie praw przez bogatych książąt czy hrabiów, którzy czuli się zwolnieni od uiszczania jakichkolwiek należności na rzecz państwa i takie postępowanie uchodzi im całkowicie bezkarnie. 3. Wynikająca z patriotyzmu autora jego gorzka refleksja, że taki właśnie nierząd, wewnętrzna anarchia stanie się przyczyną zguby Polski. ?Pospolite ruszenie?. 1. Przedstawienie w krytycznym świetle zachowania się szlachciców w obozie pospolitego ruszenia (wobec przewidywanego ataku nieprzyjaciela rotmistrz wysłał dobosza, aby obudził szlachtę i wezwał ją do gotowości bojowej ? rozkaz ten został jednak zlekceważony przez szlachciców). 2. Zdecydowane potępienie przez autora takich ich wad jak: a) brak zdyscyplinowania (nawet w warunkach wojennych nie posłuchali rozkazu rotmistrza wzywającego ich do gotowości bojowej), b) wygodnictwo (w warunkach wojennych chcieli spać tak długo jak we własnym domu), c) szlachecka pycha widoczna w oburzeniu, że rotmistrz traktuje ich na równi z chłopami karząc ich budzić z pierwszego snu (odgrażali mu też, że będzie się musiał z tego tłumaczyć na sejmiku w Proszowicach), d) ograniczoność umysłowa widoczna w nieumiejętności dostrzegania związku między lekceważeniem rozkazu dowódcy, a zagrożeniem własnego życia. ?Zbytki polskie?. 1. Niezwykle surowa i krytyczna ocena trybu życia współczesnej autorowi magnaterii i szlachty a szczególnie: a) jej skłonność do koncentracji uwagi na manifestowaniu swojego bogactwa (jeżdżenie poszóstnymi karetami, ubieranie służby w bogatą liberię, obijanie ścian brokatem, perły i diamenty noszone przez panie), b) przywiązywanie wielkiej wagi i wydawanie dużych sum pieniędzy na wykwintne potrawy i napoje, c) wyszywane złotem trzewiki noszone przez kobiety; ozdoby ze szlachetnych kamieni, którymi mężczyźni przystrajali kontusze. 2. Oburzenie autora wywołane taką postawą polskiej szlachty w sytuacji ?gdy się co rok w granicach swych ojczyzna zwęża?, gdy grozi jej ostateczny upadek. 3. Przestroga pod adresem panów, księży i szlachty, że jeżeli nie zmienią swojego postępowania to dopuszczą do ostatecznego upadku ojczyzny, a wraz z nim utraty wszystkich wspaniałości, do których są tak przywiązani. ?Transakcja wojny Chocimskiej? jako poemat rycerski. 1. ?Transakcja??- utwór, którego pierwsza redakcja powstała w 1670 r., a wydany został dopiero w XIX w. Pt. ?Wojna Chocimska?. 2. Źródła z jakich czerpał autor opisując wydarzenia jakie miały miejsce 50 lat przed powstaniem utworu: tradycja ustna, pamiętniki wodzów i polityków tj. Stanisława Żółkiewskiego czy Jakuba Sobieskiego (ojca króla Jana III Sobieskiego). 3. Elementy składowe ?Transakcji??- inwokacja oraz dziesięć części, w których autor opisuje najpierw przygotowania do bitwy, a później jej przebieg, aż do zakończenia działań wojennych i rozpoczęcia układów pokojowych. 4. Inwokacja. Bezpośrednie odwołanie się do Boga (podobnego typu odwołanie znajduje się w ?Iliadzie? Homera czy też ?Panu Tadeuszu? Mickiewicza) aby ?szczęście raczył? czyli błogosławił poecie w pisaniu dzieła przedstawiającego obraz wojny Polaków z Turkami, którzy sprzeniewierzywszy się wcześniejszym układom pokojowym chcieli im narzucić haracz, podobnie jak Węgrom i Bułgarom. 5. Część IV ? zawartość części czwartej poematu obrazujące przybycie wojsk tureckich (w niezliczonej liczbie) nad brzeg Dniestru manifestacyjnie okazujących swoje lekceważenie dla o wiele mniej licznych, zespolonych sił polskich i litewskich. 6. Wkomponowanie w treść Części IV mowy hetmana Karola Chodkiewicza, który hołdując tradycji w tym względzie wygłosił przemówienie skierowane do rycerstwa polskiego i litewskiego z zamiarem spotęgowania jego bohaterstwa w starciu z Turkami: a) podkreślił więc, że stanęli wobec konieczności podjęcia walki w obronie religii, ojczyzny i króla, b) uświadomił im, że od ich waleczności uzależniona jest także nie tylko wolność, ale i życie ich bliskich (rodziców, dzieci, krewnych i w ogóle wszystkich współrodaków), c) porównał ojczyznę i wolność do matki wyciągającej ramiona z prośbą o pomoc, d) zwrócił uwagę, że rycerstwa polskiego nie powinna deprymować (peszyć) pozorna, zewnętrzna tylko świetność armii tureckiej składającej się w istocie rzeczy z kupców, handlarzy niewolnikami i rzemieślników oderwanych od swych warsztatów pracy (nazwał to wojsko ?marną, szewską smołą?), e) podkreślił szczególną wartość bojową rycerstwa polskiego, kultywującego od wieków tradycje wojskowe i wojenne, i ceniącego je wyżej niż dziedzictwo w sferze dóbr materialnych (?naród, który z szkoły Marsowej pierwsze przodki, stare dziady liczy, który wprzód w szabli niźli w zagonach dziedziczy?), f) przypomniał czasy świetności Polski za panowania Bolesława Chrobrego, który kazał wbijać słupy graniczne na Dniestrze i Łabie, g) podkreślił, że tę walkę winni traktować jako okazję do zemsty za klęski poniesione pod Cecorą i nad rzeką Dzieżą. 7. Część VI ?plastyczny opis walki, do której doszło między Polakami a Turkami: a) obrazu ciężkich ran i śmierci zadawanych sobie przez żołnierzy, b) bojowej powagi Polaków w osłoniętych ciężką zbroją nad Turkami, których ciała nie chroniła zbroja, c) bohaterstwo samego hetmana Chodkiewicza pomimo, że już słaby i stary zagrzewał żołnierzy do walki nie tylko słowami ale i własnym bohaterskim uczestnictwem w tej walce. 8. Typowo barokowe cechy pisarstwa Potockiego: a) wyszukane metafory w rodzaju: ?ani mnie ust natura formowała z miodu?(w znaczeniu ?nie umiem pięknie przemawiać?), b) hiperbolizacja czyli wyolbrzymianie (np. w opisie niezliczonych białych namiotów armii tureckiej skojarzonych ze świeżo spadłym śniegiem), c) posługiwanie się długimi zawiłymi zdaniami, d) liczne przykłady szyku przestawnego i przerzutni. Pamiętnikarstwo polskie w drugiej połowie XVII wieku. 1. Bujny rozwój pamiętnikarstwa w Polsce XVII-wieku uwarunkowane: bogato rozwiniętym życiem towarzyskim, licznymi wojnami, podróżami dyplomatów do obcych krajów. 2. Twórcy pamiętników pisanych w owym okresie: a) wodzowie i politycy w rodzaju Stanisława Żółkiewskiego czy Jakuba Sobieskiego (ojca króla Jana III Sobieskiego), b) tzw. ?szara brać szlachecka?, której przedstawicielem był J. Chryzostom Pasek. 3. Rodzaje pamiętników pisanych w XVII wieku: a) tzw. diariusze opisujące wydarzenia dzień po dniu, b) raptularze zawierające wiadomości o pochodzeniu danego rodu, jego pokrewieństwach i powinowactwach (powstały z nich późniejsze kroniki rodowe), c) tzw. silva rerum (z łac. las rzeczy) przedstawiające różnorodne wydarzenia z najważniejszych dziedzin życia, d) taki, które miały wartość dokumentu historycznego i inne przedstawiające sobą wartość wyłącznie jako pewnego rodzaju zapis życia obyczajowego (do tej grupy zalicza się pamiętniki J.Ch. Paska). 4. J. Ch. Pasek (1636-1700 lub 1701) ?szlachcic, przedstawiciel szarej braci szlacheckiej zajmującej się spisywaniem pamiętników (niewielki zasób wiedzy zdobył w kolegium jezuickim w Rawie, brał udział w wojnie ze Szwedami walcząc pod rozkazami Czarnieckiego, w wyprawie do Danii, w poselstwie do Moskwy, później zaś prowadził życie typowe dla szlachcica- ziemianina, miał wiele konfliktów z innymi szlachcicami, a ostatecznie został skazany na banicję za pogwałcenie spokoju publicznego. 5. ?Pamiętniki? Paska wydane dopiero w roku 1836, a obejmujące lata 1656-1688 jako dokument życia obyczajowego i języka czasów, w których żył ich autor (spisywał je dopiero pod koniec swojego życia, kiedy wiele faktów zatarło się w jego pamięci, poza tym na skutek braku wykształcenia ich autor nie posiadał umiejętności kojarzenia czy właściwego interpretowania wydarzeń; nie mogą być więc źródłem wiedzy historycznej). Realizm obyczajowy ?Pamiętników? Paska. 1. ?Rok 1667?- ten fragment pamiętników przedstawia komendy czyli zaloty Paska do wdowy Łąckiej 46-letniej i obszarpanej sześciorgiem dzieci zamieszkałej w Olszówce ale dość zamożnej; Pasek przybył tam w towarzystwie swojego wuja, ale bez muzyki towarzyszącej zalotom; kazał ją jednak sprowadzić na życzenie gospodarzy; w trakcie tańca z wdową Pasek powiedział jej, że chciałby wejść w poczet jej sług, dając tym samym do zrozumienia, że chciałby ją poślubić; gdy wdowa wyraziła zgodę Pasek kazał swojemu pachołkowi śpiewać piosenkę, z której treści wszyscy obecni wywnioskowali, że jego oświadczyny zostały przyjęte. 2. Najbardziej znamienne rysy życia obyczajowego i mentalności XVII-wiecznej szlachty polskiej uwypuklone przez autora pamiętników świadomie, a niejednokrotnie bez udziału świadomości: a) przecenianie ?wartości materialnych widoczne w postawie samego Paska, który ożenił się z wdową o wiek starszą od niego i mającą kilkoro dzieci, ale majętną, potrafił też jak sam wspomina w ?Pamiętnikach? nawet w największym rozgwarze bitewnym dostrzec kunsztowną zapinkę na czapce przeciwnika (podobną cechę polskiej szlachty uwypuklił W. Potocki w wierszu ?Zbytki polskie?), brak zdyscyplinowania przejawiający się w odbywaniu pojedynków w obozie wojennym wbrew wyraźnemu zakazowi (w jednym z fragmentów Pasek wspomina, że tylko jednego dnia w obozie wojennym, w którym on sam przebywał odbyło się, aż piętnaście pojedynków), c) typowo szlachecka skłonność do ?wypitki i wybitki? czyli ucztowania nawet w warunkach wojennych, pijaństwa i pojedynkowania się z błahych przyczyn, d) wiara w zabobony widoczna np. w przeświadczeniu Paska, że bezdzietność jego małżeństwa jest następstwem czarów (wkładania do łóżka przedmiotów wyjętych z trumny), e) szczególne pojmowanie religijności, częste powoływanie się na Boga przy jednoczesnym braku respektowania nakazów wiary (Pasek np. był przeświadczony, że sprawia przyjemność służąc do mszy z rękoma ubrudzonymi we krwi po bitwie). 3. Najbardziej znamienne cechy języka ?Pamiętników? Paska: a) napisanie większej partii tych ?Pamiętników? językiem i stylem potocznym (takim jakim posługiwał się ogół ówczesnej szlachty) z pewnymi nawet skłonnościami do gawędziarstwa, a innych językiem i stylem podniosłym, a nawet patetycznym z makaronizmami (szczególnie w tych partiach, w których przytoczone są przemówienia sejmowe, sejmikowe, a także w tekście Paska o rękę wdowy), b) występuje tam również wiele zwrotów grzecznościowych, c) makaronizowanie czyli wplatanie w tok polskich zdań zwrotów obcojęzycznych wziętych najczęściej z języka łacińskiego, żywość i obrazowość cechująca pewne partie opisów, kontrastująca z rozwlekłością innych. Geneza ?Skąpca? Moliera. 1. Rozwój literatury klasycystycznej we Francji w II połowie XVII wieku, a więc wtedy gdy w Polsce trwał barok.. 2. Klasycyzm (z łac. classicus) ? ogólnoeuropejska formacja kulturowo – literacka związana z poznaniem i upowszechnieniem starożytnej teorii poezji w dobie enesansu (stąd termin klasyczny tzn. doskonały, taki jak dzieła literatury greckiej i rzymskiej za czasów jej największego rozkwitu, zaś klasycystyczny oznacza styl w literaturze i sztuce nawiązujący do tych antycznych czasów). 3. Opracowanie reguł poetyki klasycznej we Francji przez Mikołaja Boileau [Bualo] w dziele zatytułowanym ?Sztuka poetycka?. 4. Podstawowe zasady tej poetyki: a) eksponowanie konieczności uwypuklenia zachowania w dziełach literackich zgodności z naturą, b) jasność i wykwintność języka, c) logika i przejrzystość kompozycji, d) umiejętność wzruszania, zabawiania, pouczania czytelników. 5. Najwybitniejsi przedstawiciele literatury klasycystycznej w XVII wieku: komediopisarz Molier; tragediopisarze Jan Racine [Rosin](?Fedra?) i Piotr Corneille (?Cyd?); bajkopisarz La Fontain. 6. Molier (prawdziwe nazwisko Poquelin) żyjący w latach 1622-1673 jako najwybitniejszy reprezentant literatury francuskiego klasycyzmu. 12. Treść ?Skąpca?, którego akcja rozgrywa się w Paryżu w domu Harpagona mogącego być zamożnym szlachcicem zamieszkałym w mieście jak też bogatym mieszczaninem: bohater tego utworu, wdowiec, będący ojcem dwojga dorosłych dzieci, nie licząc się z uczuciami swojej córki ani syna tak zaplanował ich małżeństwo, aby w niczym nie uszczuplić swojego majątku: Elizę postanowił wydać za starego ale bogatego Anzelma, Kleanta ożenić z bogatą wdową, sam zaś zamierzał poślubić młodą Mariannę; kradzież szkatułki z pieniędzmi oraz ujawnienie się ojcostwa Anzelma w stosunku do Walerego i Marianny zmieniły te plany i akcja kończy się małżeństwem Elizy z Walerym i Kleanta z Marianną. Harpagon jako uosobienie skąpstwa. 1. Zasygnalizowanie dominującej cechy osobowości jaką było skąpstwo w wyborze jego imienia (z gr. arpagos – łupieżca, zdzierca). 2. Najistotniejsze przejawy tego skąpstwa ujawniające się zarówno w kontaktach z członkami najbliższej rodziny jak też najbliższego otoczenia: a) w stosunku do dzieci ? nie dawał im pieniędzy na zaspokojenie nawet podstawowych potrzeb, nie licząc się z ich uczuciami tak zaplanował ich małżeństwa aby w niczym nie uszczuplić swojego majątku, Kleantowi nie miał za złe, że uprawia gry hazardowe, Elizę nazwał ?zły zielskiem? i twierdził, że wolałby żeby utonęła niż gdyby miała stracić część swojego majątku, cieszył się perspektywą przeżycia własnych dzieci, hojnością okazał się tylko raz, gdy polecił osłabionemu chwilowo Kleantowi wypić dużą szklankę czystej wody, b) w odniesieniu do służby ? nie chciał jej wypłacać pieniędzy za wykonywaną pracę lub też domagał się podwójnej pracy za to samo wynagrodzenie (Jakub był jednocześnie stangretem i kucharzem), nie chciał kupować nowej liberii na skutek czego służący musieli chodzić w podartej lub poplamionej odzieży, podejrzewał nieustannie o chęć kradzieży (szerokie hajdawery Strzałki nazwał magazynem złodziejskim), zalecał ostrożne ścieranie kurzu z mebli aby się nie zniszczyły, c) do otoczenia ? głodził własne konie podkradając im owies na skutek czego nie były w stanie ciągnąć nawet pustej karety, pozwał do sądu kota sąsiadów o to, że zjadł mu resztę potrawki baraniej, w opinii sąsiadów był skąpcem, dusigroszem i brudasem nie dbający o swój wygląd zewnętrzny. 3. Celowe przesada, wyolbrzymianie w sposobie prezentacji skąpstwa Harpagona, które przybrało już rozmiary patologiczne czyli chorobliwe (wskazuje na to szczególnie jego zachowanie po skradzeniu szkatułki, kiedy domagał się zaaresztowania całego miasta wraz z przedmieściami, a w pewnym momencie nawet samego siebie uznał za złodzieja). Krytyka wad francuskiego społeczeństwa w ?Skąpcu? Moliera. 1. Posługiwanie się przez Moliera nie tylko krytyką ale i ośmieszeniem wad francuskiego społeczeństwa jako próba pozytywnego oddziaływania no owo społeczeństwo (pisarz bowiem doskonale znał starą prawdę, że ludzie bardziej boją się ośmieszenia). 2. Najczęściej spotykane wady współczesnego autorowi społeczeństwa francuskiego skrytykowane i ośmieszone w ?Skąpcu?: a) przecenianie dóbr materialnych widoczne w dążeniu do ich zdobycia i utrzymania za wszelką cenę ? Harpagon gotów był poświęcić dobro i szczęście własnych dzieci dla zachowania własnego majątku, młoda Marianna godziła się na małżeństwo ze starym człowiekiem licząc na jego rychłą śmierć i spadek, Frozyna tylko dla pieniędzy okłamywała zarówno Harpagona jak i Mariannę, rodzina Anzelma natychmiast rozgrabiła jego majątek po zatonięciu statku; wartość pieniądza przeceniał także Kleant, który najprawdopodobniej planował morderstwo własnego ojca, aby móc dysponować jego majątkiem, b) obłuda moralno-obyczajowa widoczna nie tylko w postawie Frozyny okłamującej Mariannę i Harpagona, w postępowaniu samej Marianny i jej matki stwarzających pozory sympatii i szacunku wobec Harpagona, w sytuacji kiedy życzyły mu rychłej śmierci, ale także w zachowaniu się Walerego, który udawał, że popiera plany Harpagona dotyczące małżeństwa Elizy z Anzelmem podczas, gdy sam chciał ją poślubić; obłuda owa widoczna jest także w postępowaniu samego Harpagona, który pomimo swojego skąpstwa organizował przyjęcia i utrzymywał powóz, i konie bo tak nakazywały obyczaje, c) zanik nie tylko wyższych ale nader pozytywnych uczuć w rodzinach francuskich, w których rodzice i dzieci nie tylko nie dążyli się naturalną w układach rodzinnych miłością ale wzajemne stosunki cechowała obojętność, wrogość, a nawet nienawiść (Harpagon nazwał swą córkę ?złym zielskiem?, łatwo godził się z ewentualną jej śmiercią, wyżej cenił swoje pieniądze niż perspektywę udanej albo nieszczęśliwej przyszłości swoich dzieci, Eliza i Kleant traktowali ojca jak wroga, którego trzeba oszukiwać (Kleant zapowiadał faktorowi Simonowi, że jego ojciec umrze w ciągu ośmiu miesięcy), d) popularność gier hazardowych wyeksponowana nie tylko w prezentacji Kleanta, który zdobywał pieniądze na swe utrzymanie grą w karty, ale także sugestia, że owe gry uprawiały także kobiety (jako zaletę Marianny Frozyna wymieniła to, że nie gra ona w karty), e) lichwiarstwo czyli wypożyczanie pieniędzy na wysoki procent (trudnił się nim Harpagon). ?Skąpiec? jako dzieło francuskiego klasycyzmu. Wartości artystyczne utworu. 1. Cechy wiążące ?Skąpca? z założeniami francuskiego klasycyzmu: a) nawiązanie do literatury antycznej (zaczerpnięcie pomysłu tematycznego komedii z utworu Plauta), b) zachowanie zasady trzech jedności: miejsca (rozgrywa się w domu Harpagona), czasu (wszystko dzieje się w jednym dniu), akcji (wokół skąpstwa Harpagona), c) utwór bawi i uczy, d) jasność i przejrzystość kompozycji, którą tworzą charakterystyczne elementy składowe: zawiązanie akcji (rozmowa Elizy z Walerym i Kleantem), punkt kulminacyjny (kradzież szkatułki z pieniędzmi) i rozwiązanie akcji (odnalezienie się szkatułki, zawarcie dwóch małżeństw), e) typowo komediowe zakończenie utworu dwoma małżeństwami: Elizy z Walerym i Kleanta z Marianną. 2. Wartości artystyczne utworu: a) trafny wybór gatunku literackiego tj. komedii pozwalającej na ośmieszenie wad francuskiego społeczeństwa, b) napisanie utworu prozą pozostającą w sprzeczności z założeniami literatury klasycystycznej, c) humor występujący w trzech klasycznych odmianach: postaci (Strzałka, Harpagon), słów (pomyłki Harpagona zniekształcającej dewizę o roli jedzenia w życiu), sytuacji (Kleant darujący kosztowny pierścionek Mariannie rzekomo narzeczonej swego ojca, a w istocie rzeczy wbrew jego woli), d) zespolenie w obrębie jednego utworu cech nie tylko komedii ale także dramatu rodzinnego (stosunki między Harpagonem a jego dziećmi), groteski, (wyolbrzymienie i zniekształcanie rzeczywistości) i farsy.
