PIERWOTNIAKI
GĄBKI
JAMOCHŁONY
Wymiana gazowa u tych zwierząt wodnych zachodzi całą powierzchnią ciała na drodze dyfuzji i jest dość prostym procesem. Rozpuszczony w wodzie tlen dyfunduje do wnętrza komórek, a dwutlenek węgla na zewnątrz, do otaczającej wody. Wyspecjalizowane narządy oddechowe nie są potrzebne przy niedużych rozmiarach ciała, znacznej jego powierzchni w stosunku do objętości lub znikomej ilości materii organicznej w stosunku do masy ciała, jak u meduzy. Komórki metabolizujące z reguły tworzą powłokę ciała lub leżą tuż pod nią, tak więc droga dyfuzji tleny jest bardzo krótka. Tempo metabolizmu jest na ogół niewielkie, tak więc już stosunkowo małe ilości tlenu zaspokajają potrzeby organizmu.
OBLEŃCE
PŁAZIŃCE
Zwierzęta te oddychają całą powierzchnią ciała, natomiast formy pasożytujące wewnętrznie, oddychają beztlenowo, na drodze fermentacji (rozkład glikogenu). Dodatkowo niektóre formy larwalne obleńców są wrażliwe na stężenia tlenu, przemieszczając się wraz ze jego wzrostem.
PIERŚCIENICE
Większość oddycha całą powierzchnią ciała. Komórki gruczołowe ich naskórka wydzielają śluz, dzięki czemu powierzchnia ciała jest stale wilgotna. Tlen z powietrza rozpuszcza się w śluzie i poprzez powłoki ciała dyfunduje do sieci naczyń włosowatych tuż pod zewnętrzną warstwą komórek naskórka. U wieloszczetów (Nereida) dodatkowo funkcję narządu wymiany gazowej pełnią skrzela w postaci unaczynionych wyrostków powłok ciała – wąsów skrzelowych – osadzonych na parapodiach.
STAWONOGI
U poszczególnych grup układ oddechowy jest rozmaicie ukształtowany. Drobne, planktonowe skorupiaki (oczlik, rozwielitka) oddychają całą powierzchnią ciała.
– SKORUPIAKI
Narządem wymiany gazowej są cienkościenne, blaszkowate skrzela z reguły zlokalizowane u podstawy lub na członach podstawowych odnóży krocznych. U drobnych form mogą to być i same odnóża, zawierające dobrze rozwinięte przestrzenie hemolimfatyczne. Wymianą gazową warunkuje stopień zwilżenia skrzeli.
– OWADY
Układ oddechowy owadów zbudowany jest z systemu rozgałęzionych rurek zwanych tchawkami. Powietrze dostaje się do systemu tchawek przez przetchlinki – niewielkie otwory w powierzchni ciała. Liczba i położenie przetchlinek s ą różna u różnych gatunków. Maksymalna liczba przetchlinek wynosi 20 (8 par przetchlinek tułowiowych i 2 pary odwłokowych). Następnie powietrze wędruje systemem rozgałęziających się tchawek, które sięgają do wszystkich okolic ciała zwierzęcia. Tchawki mają chitynową osłonkę, zapewniającą odpowiednią elastyczność ścianek. Tlen dostarczany jest wprost do komórek. Wymiana powietrza z tchawek odbywa się przez dyfuzję gazów oraz dzięki skurczom mięśni tułowia i odwłoka. Wewnątrz ciała tchawki kończą się ślepo, mikroskopijnej wielkości delikatnymi, wypełnionymi płynem tracheolami. Wymiana gazowa zachodzi na drodze dyfuzji pomiędzy płynem wypełniającym tracheole a komórkami ciała. Larwy owadów żyjące w wodzie oddychają skrzelotchawkami. Są to cienkościenne blaszki na odwłoku prowadzące do właściwych tchawek. U owadów występuje więc bezpośrednie dostarczenie tlenu do każdej komórki ciała z pominięciem układu krążenia. Zapewnia to wysoką wydajność wymiany gazowej, niezbędną do lotu.
– PAJĘCZAKI
Narządem wymiany gazowej są płucotchawki (1 do 4 par) zlokalizowane na dole odwłoka. Są to grzebykowate, spłaszczone rozgałęzienia pni tchawkowych, omywane przez hemolimfę transportującą gazy oddechowe. Powietrze do płucotchawek dostaje się przetchlinkami.
MIĘCZAKI
Narządem wymiany gazowej u mięczaków wodnych są z reguły parzyste, unaczynione skrzela. U ślimaków płucodysznych narządem wymiany gazowej jest unaczyniony nabłonek jamy płaszczowej.
