Od przełomu marca i kwietnia 1939r.w Białymstoku widać było przygotowania do ochrony ludności przed ewentualnymi skutkami bombardowań i ataków gazowych.Tworzono formacje cywilne majace zwalczać skutki nalotów,organizowano obozy szkoleniowe.Białostoczanie bardzo ofiarnie wspierali Fundusz Obrony Narodowej i Fundusz Obrony Morskiej.27 sierpnia powołano Komitet Obywatelskiego Przysposobienia do Obrony Ojczyzny,przewodnictwo objął ks.Aleksander Chodyko.Celem Komitetu było:opieka nad rodzinami żołnierzami,działalność
propagandowa.Białystok znajdując się do 12 września z dala od linii frontu przyjmował licznych rannych.Kontakt bojowy z nadciągającymi jednostkami niemieckimi nawiącano 13 września na pozycji wysuniętej pod Żółtkami.Obrona miasta trwała zaledwie kilka godzin po czym obrońcy zmuszeni byli się wycofać.Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami zwycięzcy 21 września rozpoczeli wycofywanie się z miasta,a dnia następnego do Białegostoku wkroczyły oddziały Armi Czerwonej.
Od 23 okupant szybko wprowadzał zmiany a głos decydujący nalezał do NKWD i instancji partii bolszewickiej.Niszczono pamiątki polskie,symbole wiary chrześcijańskiej,wyłączajac kościół z życia publicznego.Aresztowania objęły byłych żołnierzy,
policjantów,sędziów i prokuratorów,działaczy politycznych,urzędników,księży i harcerzy.
Miasto wcielono do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Rad 29 listopada 1939r.Zaostrzyły się w mieście konflikty narodowościowe,przybywało zakazów i nakazów w części dotyczących nawet polskich komunistów.Za wizytówkę okupacji sowieckiej uważa się wywózki.Pojedyncze osoby lub nieduże grupy pojechały z przymusu na wschód Rosji już w końcu 1939r.Szacuje się,że Białystok stracił za „pierwszego Sowieta” do 7tyś. rdzennych mieszkańców oraz conajmniej 12tyś. bieżeńców.
Wojska niemieckie zajęły Białystok rankiem 27 czerwca 1941r.Hitler ustanowił Bezirk
Białystok,stawiając na jego czele Ericha Kocha.Polityka faszystowska miała realizować trzy podstawowe cele:maksymalna eksploatacja gospodarcza,pozyskanie i wykorzystanie siły roboczej,rozniecanie sprzeczności narodowościowych.Od 1942r.nie było już w mieście prywatnych sklepów polskich,okupanci zredukowali liczbę zakładów rzemieślniczych i poddali je ścisłej kontroli.Wprowadzono przymus pracy dla młodocianych,rosła liczba osób wysyłanych na roboty do III Rzeszy.Wśród Polaków były poszczególne osoby,które wsółpracowały z okupantem natomiast nie powstała żadna organizacja kolaboracyjna.W IV kwartale roku 1943
obwód miejski wykazał 6 pełnych i 11 szkieletowych plutonów a wnich 7 oficerów,22 podchorążych,296 podoficerów i 594 szeregowych.Bardzo ważną rolę odgrywał kontrwywiad,
sprawnie działały komórki legalizacji oraz Biura Informacji i Propagandy.Systematycznie wykluczano zdrajców,agentów i prowokatorów a wyroki ferowały Wojskowe Sądy Specjalne.
26 lipca 1944r. do udręczonego Białegostoku podeszły jednostki sowieckiej 3 Armi 2 Frontu Białoruskiego.Wywieszono odezwy z informacją o ponownym włączeniu miasta do ZSRR.
7 sierpnia rozpoczęły się aresztowania oficerów ze sztabów AK.Rozkazano zakonspirowanie sił
i wstrzymano ujawnianie się administracji terenowej.W końcu 1944r.w szeregach AK pozostało
niespełna 450 osób dysponujących jedynie 30 sztukami broni palnej.Odnotowano też w Białymstoku bardzo duze znieszczenia budynków.W gruzach legło ponad 3/4 budynków przemysłowych i niemal 1/3 część domów mieszkalnych i ponad 43% gmachów użyteczności publicznej.Same centrum zniszczone zostało w 80%.Udział w usuwaniu zniszczeń wzięły władze
bez względu na orientację polityczną,wojsko oraz sami mieszkańcy.
