Jednym z najwybitniejzych twórców doby Młodej Polski był Stefan Zeromski. Urodził się w 1864r. Jako młody chłopiec uczęstrzał do gimnazjum w Kielcach, następnie rozpoczął studia, których nie ukończył. Był w Paryżu, Szwajcarii i we Włoszech.
Swoją tworczość rozpoczął od nowel i szkiców powieściowych, ukazujących krzywdę społeczną, zacofanie, wyzysk ekonomiczny ludu wiejskiego.Rozpoczął rownież walkę w swoich utworach o sprawiedliwość społeczną. Przykładem tego są utwory ” Siłaczka” i ” Doktor Piotr”. Następnym dziełem jego pisarskiej pracy stała się powieść ” Ludzie bezdomni” ukazująca losy samotnika-inteligenta. W swojej twórczości podjął także próby ukazania tematyki narodowej. Ostatnią powieścią Zeromskiego, utworem, który wzbudził długotrwałe dyskusje było ” Przedwiośnie”. Pisarz dokonał tu surowego osądu pierwszych lat niepodległości państwa i wskazał na konieczność reform, które zapewniłyby robotnikom i bezrolnemu chłopstwu pracę i sprawiedliwość. Twórczość Zeromskiego była kontynuacją tradycji społecznego i ideowego zaangażowania literatury polskiej w całokształt spraw, którymi żył naród polski. Autor pisał o sprawach najważniejszych, najaktualniejszych dla swego kraju.
W swoich dziełach poprzez postawy głównych bohaterów pisarz starał się realizować główne nurty występujące w epoce pozytywizmu, ukazać walkę z niesprawiedliwością, wyrazić bunt przeciw krzywdzie i wyzyskowi. Taką postawę bohatera zauważamy w opowiadaniach ” Siłaczka” i ” Doktor Piotr”. W nich to Zeromski stworzył portrety bohaterów, którzy przez swoją postawę, pełną zaangażowania walkę z rzeczywistością nędzy, ciemnoty i zacofania wyrażają bunt przeciw złu, jakie ich otacza. I tak bohaterką ” Siłaczki” była wiejska nauczycielka, która całe swe życie poświeciła dla pracy wśód ludu-Stasia Bozowska, symbolicznie nazwana ” siłaczką”. Była ona kobietą subtelną, walczącą z ciemnotą i zacofanie na wsi. Jej walka nie przyniosła jednak upragnionego celu. Choć starała się, poniosła ostatecznie klęskę. Była społecznikiem, poświęciła swoje osobiste szczęście, rodzinę, nawet swoje życie dla pracy, której celem było polepszenie życia ludu wsi. Choć była dzielna przegrała, gdyż walczła sama, bez wsparcia innych.
Jej postawie ostro przciwstawia Zeromski postać negatywną – doktora Obareckiego, który zdradził swe ideały. Początkowo i on, jak Stasia, chciał bezinteresownie i uczciwie leczyć, nieść pomoc ludziom najbardziej tej pomocy potrzebującym, ale nękany złośliwością otoczenia lekarskiego, dla której stanowił konkurencję zmienił swe postępowanie. Stał się jak inni, leczył za pieniędze dbając o własne dochody. Zycie spowodowało, że odrzucił młodzieńcze plany o wzniosłych czynach dla dobra ludzkości.
Podobnie, jak Stasia Bozowska, ideały takie reprezentował doktor Piotr- bohater opowiadania pod tym samym tytułem. Był człowiekiem wykształconym, odrzucającym postawę reprezentowaną przez teraźniejszych mu ludzi. Należał do młodego pokolenia i realizował hasła pracy u podstaw, kultu wiedzy i nauki.
Ojciec korzystając ze swej pozycji okradał podległych sobie robotników, by w ten sposób uzyskać pieniądze na utrzymanie syna będącego w Anglii. Piotr dowiedziawszy się o tym, opuszcza swego starego ojca i przysięga, że spłaci ów „krwawy dług”. Postępowanie jego było słuszne. Sam Zeromski stanął po jego stronie, potępiając tym samym postawę ojca. Doktor Piotr kierował się zasadą sprawiedliwości i równości. Niezrozumiałe było dla niego postępowanie ojca, który z wielkiej miłości do niego w ten sposób chciał zapewnić mu dogodne studia.
Postawy Stasi Bozowskiej i Piotra Cedzyny nie przyczyniają się do rozwiązania problemów społecznych, są natomiast wyrazem sprzeciwu bohaterów wobec stosunków społecznych i upadkowi moralnemu. Jest to bunt samego pisarza, który nie pozostaje obojętny na ludzką krzywdę i marzy o wolnym i godnym życiu człowieka.
W 1900 roku została wydana kolejna książka Zeromskiego – powieść ” Ludzie bezdomni”. Głównym jej bohaterem był Tomasz Judym posiadający cechy charakteru podobne do wcześniejszych postaci literackich kreowanych przez Zeromskiego.
Samotnie próbował poprawić warunki higieniczne i zdrowotne ludzi pochodzących z najniższych warstw społecznych. Podejmuje walkę o poprawę bytu poniżonych ludzi, których nie stać na leczenie. Judym po latach wyrzeczeń, upokorzeń zdobył zawód, który miał umożliwić mu niesienie pomocy drugim. Będąc lekarzem pragnie spłacić dług wobec proletariatu, z którego sam się wywodził. Judym na swej drodze napotykał te same przeszkody, z którymi nie poradził sobie doktor Obarecki z ” Siłaczki”. Wystąpienie Judyma przeciw innym lekarzom i zarzutem, że są oni lekarzami ludzi bogatych, spowodowało wyizolowanie go ze środowiska lekarskiego.
Judym jako syn szewca nie poddał się i walczył z ciemnotą i zacofaniem do końca. Stał się spodkobiercą romantyzmu i pozytywizmu. Jako pozytywista realizował hasło pracy organicznej i pracy u podstaw, wierzył, że poprawa warunków życia będzie lekarstwem na uzdrowienie społeczeństwa, klas najniższych, że będzie lekarstwem na demoralizację społeczeństwa. W swojej działalności był samotny, skłócony ze światem, zbuntowany przeciw istniejącemu złu. Bunt Judyma wynikał z niezwykłej wrażliwości bohatera na ludzką krzywdę.
Odrzucił on także swoje osobiste szczęście, miłość kochającej go kobiety, uwazając, że póki jest wokół niego tyle nędzy nie, ma on prawa być szczęśliwy. Choć marzył o szczęściu i rodzinie, postanowił z tego zrezygnować. Swiadomie wybiera samotność, poświęca się całkowicie walce o dobro społeczne. Bohater utworu wyrażał przekonanie, iż społecznej misji nie wolno dzielić z życiem osobistym. Judym był człowiekiem sprawiedliwym, głęboko wierzącym w zasady moralne, poświęcającym się bezinteresownie pracy społecznej. Jednak ostatecznie poniósł klęskę, gdyż jego działalność była jak ” kropla w morzu „. Bohater w swoim buncie przeciw złu otaczającego go świata i samotnej walce był romantykiem, zaś cel jego działań miał charakter pozytywistyczny.
Ostatnim z bohaterów kreowanych przez Zeromskiego był Cezary Baryka idealista z ” Przedwiośnia”. Urodzony w Rosji, jako młody chłopak był świadkiem krwawej Rewolucji Październikowej. W tym czasie był żarliwym rewolucjonistą, wierzył hasłom głoszonym przez rewolucjonistów, był połen podziwu dla nich. Zmienił swe poglądy, kiedy zobaczył skutki krwawych walk oraz widok zmarłej matki i zdarty pierścionek z jej palca. Zaczął wątpić w te idee, dla kórych jeszcze niedawno był pełen podziwu.
Cezary Baryka był człowiekiem czynnie sprzeciwiającym się złu i niesprawiedliwości. Szukał on na nowo swego miejsca w społeczeństwie. Na świat patrzył młodymi oczyma, był zaborczy, zbuntowany, a zarazem samotny i zdany tylko na siebie.
Przyjeżdża do Polski mając w pamięci opowiadania ojca o nieznanej ojczyźnie, szukając „szklanych domów”. Ojciec Cezarego stworzył baśniową opowieść o nowej Polsce, którą genialny wynalazek uczyni dostatnią, a ludzi odmieni moralnie tak, że zapanuje sprawiedliwość i równość. Polska, którą poznaje Cezary to kraj pełen kontrasów i napięć społecznych – nędza miejskich i proletariatu ruder, wegetacja chłopów i dostatek, spokój, a nawet beztroska dworów ziemiańskich, bezkompromisowa walka o władze. Zaczyna studiować, ale wybucha wojna polsko-bolszewicka i Cezary wraz z kolegami bierze w niej czynny udział.
Baryka to, bohater zmieniający się wewnętrznie pod wpływem kolejnych doświadczeń. Ciągle poszukiwał ideałów, z którymi mógłby się utożsamić, a przeżywa same rozczarowania. Czuje się ciągle zbyt obcy, aby zintegrować się z kimkolwiek lub czymkolwiek. Obcość i samotność prześladuje go od wczesnej młodości. Czuje się rozdarty wewnętrznie, bo przecież pociąga go ” uroda życia „, a jednocześnie szuka takiej idei, za która warto zapłcić każdą cenę. Był człowiekiem, który wróciwszy do kraju po katakliźmie wojny i rewolucji rosyjskiej podjął próbę znalezienia miejsca w powikłanej sytuacji ówczesnej Polski. Baryka nie jest wyrazicielem żadnej ideologii, jest on natomiast nosicielem zapałów młodości i nieprzejednania.
Ostatnia scena, kiedy to wysuwa się on na czoło pochodu, odcinając się od reszty robotników ukazuje odrębność bohatera, który ma własne cele do osiągnięcia. Sam pisarz poprzez postawę Cezarego Baryki pragnie zasugerować, że on sam, jak i jego główny bohater mają własne motywy buntu.
W każdym z tych utworów Stefan Zeromski wykreował postawę bohatera walczącego z otaczającym go światem. Ta walka, to walka z niesprawiedliwością społeczną, ze złem otaczającego nas świata. Bohaterowie Zeromskiego mają wzniosłe ideały, do końca starają się do nich dążyć w każdy możliwy sposób. Są to jednak ludzie samotni, nie mogący znaleźć miejsca w otaczającej ich rzeczywistości. Pisząc tak Zeromski chciał odpowiedzieć sobie na nurtujące go pytania i wątpliwości. Wspólną cechą jego książek byli bohaterowie – społecznicy, bezgranicznie gotowi do poświęcenia się dla dobra innych. Zeromski nie dał żadnemu z nich szansy, żaden z nich nie osiągnął wyznaczonego celu, nie zrealizował swoich planów i marzeń. Stasia, doktor Piotr, Judym, Cezary Baryka ile jest w nich romantycznego buntu przeciw otoczającemu ich złu i krzywdzie ludzkiej. Często swoje szczęście utażsamiają ze szczęściem całego narodu. Ich samotność wynika nie z konieczności, lecz z ich dobrowolnego wyboru. Chociaż ostatecznie przegrywają, są oni przykładem wielkiego poświęcenia, miłości do ojczyzny, otaczającego świata i ludzi, którzy potrzebują pomocy.
