Bolesław Prus urodził się… no właśnie! Nie wiadomo na pewno, kiedy się urodził późniejszy autor Faraona. Inną datę podaje jego metryka – 20 VIII 1847 roku – inną, protokół rady familijnej – 1845 rok. Urodził się najprawdopodobniej w Hrubieszowie. Najprawdopodobniej – bo i to nie jest do końca pewne. Z. Szweykowski w swojej monografii Prusa wysuwa sugestię, że na brak jednoznacznych informacji o dacie i miejscu urodzenia pisarza wpływ miała atmosfera przedpowstaniowej konspiracji.
Ojcem pisarza był Antoni Głowacki, oficjalista dworski, a matką Apolonia z Trembińskich. Rodziców stracił wcześnie. Matkę, gdy miał trzy lata, ojca, gdy miał dziewięć. Po śmierci matki wychowywała go mieszkająca w Puławach babka, Marcjanna Trembińska, a potem, gdy skończył siedem lat, ciotka, Domicela Olszewska, która zabrała go do Lublina. Naukę rozpoczął w 1857 roku w szkole realnej w Lublinie. Kiedy oddano go pod opiekę starszego brata Leona, który właśnie ukończył studia, kontynuował naukę w ostatniej klasie szkoły powiatowej w Siedlcach, a potem, w 1863 roku, w gimnazjum klasycznym w Kielcach.
Gdy wybuchło powstanie styczniowe przerwał naukę i dołączył do jednego z powstańczych oddziałów. Wziął udział w potyczce z Rosjanami i ranny dostał się do niewoli. Został osadzony w zamku w Lublinie, sądzony za udział w powstaniu i skazany na utratę szlachectwa. Uwolniony dzięki staraniom ciotki, w Lublinie ukończył szkołę średnią.
W 1866 roku wyjechał na studia do Warszawy, które rozpoczął na wydziale fizyko-matematycznym w Szkole Głównej. Lata dzieciństwa, udział w powstaniu wywarły niezatarte piętno na jego życiu. Spotkał się, podobnie jak inni uczestnicy powstania, z atmosferą potępienia za spowodowanie klęski narodowej, i jak wielu innych, późniejszych pozytywistów uznał, że kraj potrzebuje reform a nie \”…męczeńskich i osłabiających nas ofiar\” – jak pisał Aleksander Świętochowski, autor manifestu pozytywistów pt. My i wy. Prus rozwiązanie wielu problemów widział w nauce. Chciał poświęcić się pracy naukowej i napisać dzieło, które przyniosłoby mu sławę. Niestety, studiów nie ukończył. Po zatargu z profesorem matematyki opuścił Szkołę Główną i przeniósł się do Instytutu Rolniczo-Leśnego w Puławach. Tam też mu się nie powiodło. Próbował sam uczyć się matematyki, ale bez większego powodzenia.
Konieczność zdobycia środków do życia sprawiła, że podejmował się różnych dorywczych prac. Był pomocnikiem fotografa, urzędnikiem, robotnikiem, prawdopodobnie w fabryce Lilpopa. Jego pierwsze artykuły publicystyczne i popularnonaukowe zamieszczane w warszawskich gazetach też powstawały głównie jako możliwość uzupełnienia urzędniczej pensji. Z tych samych powodów napisał swoje pierwsze utwory beletrystyczne. Nie cenił ich zupełnie. Raczej trochę się ich wstydził i dlatego podpisywał je pseudonimem – Bolesław Prus. (Prus to herb rodziny Głowackich.) Rzeczywiście – pierwsze utwory autora Lalki były słabe. Pisał kiepskie humoreski i przerabiał cudze pomysły. Są one tylko o tyle interesujące, że pozwalają prześledzić drogę twórczą pisarza, który wyrósł na największą chyba indywidualność twórczą drugiej połowy dziewiętnastego wieku w Polsce.
Dziennikarski sukces przyniosły mu Kroniki tygodniowe, które rozpoczął pisać 1875 roku na łamach \”Kuriera Warszawskiego\” i pisał przez całe życie. Sławę dały mu w 1880 roku nowele – Powracająca fala, Antek, Katarynka i minipowieść Anielka. Mówi się o Prusie jako o współtwórcy polskiej szkoły nowelistyki. W uznaniu literackich i publicystycznych osiągnięć zaproponowano mu redakcję \”Nowin\”, czasopisma mającego opisywać prawa rządzące życiem społecznym. Redaktorem naczelnym \”Nowin\” został Prus w 1882 roku i przystąpił do pracy z ogromnym zapałem. Niestety nie spotkał się z życzliwym przyjęciem wśród czytającej publiczności i pismo po roku zbankrutowało. Była to materialna i ideowa klęska pisarza. Od tego momentu swoje zainteresowania skupił na literaturze pięknej.
W 1884 roku powstaje jego obszerna recenzja \”Ogniem i mieczem\” Henryka Sienkiewicza, w której zarzuca mu zlekceważenie tła społecznego powstania kozackiego i odstępstwa od prawdy historycznej. Jednocześnie zamieszcza w niej własne credo literackie, za najważniejszą uznając cele poznawcze sztuki. Artystyczną realizacją tych koncepcji jest napisana w 1885 roku Placówka uważana za pierwszą polską powieść bliską naturalizmowi. Dowodem popularności tej chłopskiej epopei było wystawianie jej w teatrzykach Warszawy obok najpopularniejszych utworów Sienkiewicza.
Półtora roku po napisaniu swojej pierwszej wielkiej powieści, rozpoczął Prus druk na łamach \”Kuriera Codziennego\” swojego arcydzieła – Lalki. Bezpośrednim impulsem dla pisarza było przeczytanie doniesienia w prasie o uniewinnieniu w Bernie kobiety posądzonej o kradzież lalki. Odcinki powieści ukazywały się nieregularnie przez trzy lata, a wydanie książkowe nastąpiło w 1890 roku W tym samym roku \”Kurier Codzienny\” zaczyna drukować Emancypantki, obszerną powieść, której czterotomowe wydanie ukazało się w1894 roku. Wiosną następnego roku pisarz wyjeżdża za granicę. Odwiedza Berlin, Drezno, Szwajcarię i Francję. Dopiero teraz ma okazję zwiedzić Paryż opisany wcześniej w \”Lalce\”.
Po powrocie drukuje w \”Tygodniku Ilustrowanym\” fragmenty nowej powieści pt. Faraon, niezbyt dobrze przyjętej przez krytykę. Duży wpływ na to miało bez wątpienia nieco wcześniejsze opublikowanie przez Sienkiewicza \”Quo vadis\”. Czytelnicy porównywali obie powieści historyczne i w Faraonie brakowało im szerokiego plastycznego ukazania antycznego świata. Niemniej Prus staje się postacią znaną i cenioną w Warszawie. O jego podróżach informuje prasa, a dziennikarze ubiegają się o wywiady. Szczególnie w okresie jubileuszu dwudziestopięciolecia pracy twórczej wzrosła jego popularność, tym większa, że autor Lalki zainteresował się w tym okresie spirytyzmem. Bywał na seansach spirytystycznych i dostarczał na ich temat sprawozdania, przez co stał się przedmiotem ataków ze strony niedowiarków.
W tym czasie pisarz zajął się też pracą społeczną. Jest inicjatorem założenia Warszawskiej Kasy Przezorności i Pomocy dla Literatów i Dziennikarzy, w 1903 r tworzy fundację swojego imienia przy kasie literackiej, przeznaczoną na wychowanie dzieci niezamożnych literatów oraz na sieroty po nich. Rewolucję 1905 roku ocenia krytycznie. Daje temu wyraz w powieści Dzieci uznanej za pamflet antyrewolucyjny.
Umiera 19 maja 1912 roku zostawiając niedokończoną powieść pt. Przemiany.
