Brazylia, Federacyjna Republika Brazylii, Brasil, República Federativa do Brasil, państwo w środkowej i wschodniej części Ameryki Południowej, nad Oceanem Atlantyckim. Na południu graniczy z Urugwajem (985 km), na południowym-zachodzie z Arghentyną (1 224 km), na zachodzie z Paragwajem (1 290 km), Boliwią (3 400 km), Peru (1 560 km), na północnym-zachodzie z Kolumbią (1 643 km), na północy z Wenezuelą (2 200 km), Gujaną (1 119 km), Surinamem (597 km) i Gujaną Francuską (673 km).
Powierzchnia 8 512,0 tys. km2. Największy kraj Ameryki Południowej, 5. pod względem powierzchni na świecie. Zajmuje 47,7% powierzchni kontynentu. 172 mln 860,3 tys. mieszkańców (2000). 6. pod względem ludności państwo świata. Średnia gęstość zaludnienia: 20 osób/km2. Ludność rozmieszczona nierównomiernie, najgęściej zaludniona jest wschodnia i południowa część kraju, na Nizinie Amazonki liczne regiony bezludne. Stolica: Brasylia (1822 tys. mieszkańców, 1996). Główne miasta (1996): Sao Paulo (9 839 tys.), Rio de Janerio (5 551 tys.), Salvador (2 211 tys.), Belo Horizonte (2 091 tys.), Fortelaza (1 965 tys.).
Ludność miejska stanowi 79%. Podział administracyjny: 26 stanów i 1 Dystrykt Federalny (Brasilia). Język urzędowy: portugalski. Skład etniczny: biali (55%)(w tym Portugalczycy, Włosi, Hiszpanie i Polacy), Mulaci i Metysi (38%), Murzyni (6%), Azjaci (1%), Indianie (1%) oraz (ok. 800 tys.), gł. w stanach Parana, Rio Grande do Sul i Santa Catarina. Wyznania: chrześcijanie 94% (katolicy 88%, protestanci 6%), spirytualiści afro-amerykańscy (2%), religie tradycyjne (animiści 3%), spirytyści (2%). Jednostka monetarna: 1 real = 100 centavos. Analfabetyzm sięga 17%, jeden z najwyższych wskażników na kontynencie. Przyrost naturalny: 9,11- (2000). Średnia długość życia: mężczyźni 58,5 lata, kobiety 67,5 lat.
Warunki Naturalne
Ukształtowanie powierzchni wyżynno-nizinne. Na południowym-wschodzie Wyżyna Brazylijska zajmująca ok. 60% powierzchni kraju, na południowym-wschodzie opadająca stromą krawędzią ku wybrzeżom Oceanu Atlantyckiego. Na północy rozległa, aluwialna, miejscami zabagnina Nizina Amazonki, rozcięga gęstą siecią rzek. Na północy Wyżyna Gujańska z najwyższym szczytem kraju: Pico da Neblina 3014 m n.p.m. Linia brzegowa słabo roziwnięta, jedynie na północy i południu większe zatoki i przybrzeżne wyspy. Wzdłuż wybrzeża rafy koralowe.
Klimat
Klimat równikowy wilgotny na nizinach i podzwrotnikowy na wyżynach. Suma roczna opadów na nizinie do 4000 mm, na wyżynach 1000-2000 mm, w północno-wschodniej cześci Wyżyny Brazylijskiej poniżej 500 mm. Region na południe od Fortalezy jest często nawiedzany przez katastrofalne susze. Średnie miesięczne temperatury powietrza od 15°-20°C w lipcu do 25-28°C w styczniu. Zimą temperatura spada miejscami poniżej 0°C. Średnia temperatura powietrza i średnia suma opadów w stolicy kraju wynoszą: w styczniu 25°C i 157 mm, w lipcu 20°C i 51 mm.
Rzeki i jeziora
Gęsta sieć rzeczna należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego. Główne rzeki: Amazonka (odwadnia ok. 57% powierzchni kraju), Parana, Sao Francisco. Na rzekach liczne, potężne wodospady, m.in. Igacu. Liczne jeziora (gł. lagunowe): Patos, Mirim.
Flora
65% powierzchni stanowią lasy równikowe wilgotne (selwa, największy kompleks na świcie) z cennymi gatunkami drzew: mahoniowcem i kauczukowcem, silnie zniszczone przez wyręby. Wyżynę Brzylijską porasta sawanna z suchą formacją leśną (catinga) oraz sawanna bezdrzewna (campos). W dolinach rzek lasy galeriowe. Na południu lasy araukariowe. Wzdłuż wybrzeża namorzyny.
Fauna
Bogaty świat zwierzęcy: małpy, ptaki (kolibry, papugi, nandu, kariamy), kajmany, aligatory, legwany, delfiny słodkowodne, strusie amerykańskie, gekony, grzechotniki, żółwie, jaszczurki, pancerniki, leniwce, tapiry, pekari, aguti, mrówkojady, jaguary, oceloty, jeleń pampasowy, wilk oraz endemity: arapaima, prpłaziec, piranie.
Bogaty świat zwierzecy i roślinny chroniony jest w ponad 35 parkach narodowych i rezerwatach co stanowi ok. 3,7% powierzchni, m.in.: Jaú (22 720 km2), Pico da Neblina (22 tys. km2) oraz Iguacu (jeden z najpiękniejszych na świecie zepołów 275 wodospadów), Paulo Afonso, Sete Quedas, Itatiaia, Tocantis.
Historia
Brazylię odkryli w 1500 żeglarze portugalscy i objęli ją w posiadanie. Podobnie jak w wielu innych regionach Ameryki Łacińskiej, również i tu kolonizatorzy wyniszczyli znaczny procent tubylczej ludności indiańskiej (Indianie). W latach 90. XVIII w. w Brazylii rozwinął się ruch na rzecz zrzucenia portugalskiej władzy kolonialnej. W 1807 powstało królestwo w ramach tzw. unii portugalskiej.
W 1822 proklamowano niepodległe cesarstwo. Po niespełna siedemdziesięciu latach, w 1889, cesarstwo zostało obalone, a kraj stał się republiką federacyjną. Rozmaite grupy zaczęły współzawodniczyć o władzę, co spowodowało tendencje separatystyczne poszczególnych stanów. Po I wojnie światowej nastąpiło scentralizowanie władzy państwowej, umocniła się i rozwinęła gospodarka.
W 1964 władzę w Brazylii przejęła armia, która skupiła w swoich rękach całą administrację państwową. W ostatnim okresie nastąpił stopniowy powrót do konstytucyjnych form sprawowania władzy.
W 1988 przyjęto nową konstytucję, po1990 prezydent F. Collor de Mello doprowadził do przyjęcia przez Kongres Narodowy pakietu daleko idących reform, jednak nie zdołał ich zrealizować; zamieszany w aferę korupcyjną, w 1992 podał się do dymisji. Od 1 I 1995 urząd prezydenta pełni F.H. Cardoso, prowadząc bardzo skuteczną politykę ekonomiczną.
Gospodarka
Jeden z najlepiej rozwiniętych krajów Ameryki Południowej. Gospodarka oparta na przemyśle i eksploatacji bogatych złóż: ropy naftowej, gazu ziemnego, rud żelaza, węgiela kamiennego, boksytów, manganu, cyny, cyrkonu, rud niobu, fosforytów, cynku, ołowiu, niklu, chromu, siarki, miedzi, uranu, soli kamiennej ora kamieni szlachetnych i półszlachetnych: diamentów, topazów, ametystów, opali, szmaragdów, akwamaryny oraz złota. Dochód narodowy: 6 150 USD na 1 mieszkańca (1999). Zadłużenie: 200 mld USD (1999), największe na świecie zadłużenie zagraniczne. Struktura zatrudnienia: usługi (47%), przemysł (24%), rolnictwo (22%). Handel zagraniczny: eksportuje się gł. wołowinę (9,2%), rudy żelaza (6,6%), wyroby z żelaza i stali (4,2%) oraz kawę, trzcinę cukrową i soję, natomiast importuje się maszyny (24,3%), paliwa (23,8%), artykuły konsumpcyjne (9,8%). Głównymi partnerami handlowymi są: USA, Argentyna, Niemcy, Japonia, Holandia, Włochy. Ambasada Federacyjnej Republiki Brazylii, Warszawa, ul. Poselska 11.
Przemysł
Rozwinięty przemysł spożywczy, włókienniczy, metalurgiczny, metalowy, samochodowy, elektrotechniczny, drzewny, papierniczy, obuwniczy, środków transportu, zbrojeniowy, chemiczny, petrochemiczny, materiałów budowlanych. Produkcja energii elektrycznej 1770 TWh (1995), co stanowi 275 kWh na jednego mieszk. Większość energii elektrycznej pochodzi z elektrownii wodnych (93,4%), elektrowni cieplnych (6,4%), gł. opalanych węglem oraz jądrowych (0,2%). największe elektrownie wodne: Tucurui na rzece Tocantins (moc 7500 MW, docelowa 7960 MW), na rzece San Francisco: Xingo (3012 MW, docelowa 5020) i Paulo Alfonso (3410 MW), Salto Santiago na rzece Iguacu (3333 MW), Ilha Solteria na rzece Paranaiba (3230 MW).
Rozwinięta turystyka, gł. na wybrzeżu, wzdłuż zatoki Ilha Grande, przylądka Frio oraz część miasta Rio de Janerio (Copacabana). Corocznie kraj odwiedza ponad 2 mln turystów, gł. z Argentyny (35%), USA (11%), Urugwaju (10%) oraz z Niemiec, Paragwaju, Włoch. Dużą atrakcją turystyczną jest karnawał w Rio de Janerio.
Rolnictwo
Rolnictwo oparte na plantacyjnej uprawie ziemi i hodowli. Użytki rolne stanowią 29% powierzchni, grunty orne 7%, plantacje 1%, użytki zielone, gł. pastwiska 19%. Udział powierzchni rolnych rośnie kosztem wyrębu lasów równikowych. Uprawia się: kawę, trzcinę cukrową, kukurydzę, ryż, agawę sizalską, kakaowiec, maniok, pszenicę, tytoń, słonecznik, bawełnę, buraki cukrowe, rośliny oleiste (soja) oraz banany, pomarańcze, papaję, ananasy, awokado, winorośl i warzywa: fasola.
Rozwinięta hodowla: trzody chlewnej, bydła, koni i mułów, poza tym hodowla drobiu, owiec i kóż. Eksploatacja lasów, pozyskiwanie drewna, kauczuku, wosku z palmy carnauba, orzeszków para, owoców palmy babassu. Rozwinięte rybołówstwo morskie i słotkowodne.
Transport
Komunikacja dobrze rozwinięta ale nierównomiernie, najgęstsza w południowo-wschodniej części kraju. Największą rolę odgrywa transport samochodowy (1 980 tys. km dróg w tym 184,1 tys. asfaltowych). Największe znaczenie ma docinek (4,8 tys. km) Drogi Panamerykańskiej z Belem przez Brasilię do Porto Velho oraz Transamazonika (5,5 tys. km) z Joao Pessoa-Cruzerio do Sul. Długość linii kolejowych 26,9 tys. km. Liczne żeglowne rzeki, ok. 50 tys. km, gł. droga wodna – Amazonka. Główne porty morskie: Santos, Rio de Janerio, Parana oraz Manaus (rzeczny, dostępny dla statków morskich). Międzynarodowe porty lotnicze w Rio de Janerio, Sao Paulo i Brasilii oraz w 17 innych większych miastach, łącznie w Brazylii istnieje 139 lotnisk. Największą linią lotniczą jest Varing, która w 1993 obsłużyła 9,7 mln pasażerów. +
Ustrój
Wielopartyjna republika związkowa z dwuizbowym parlamentem – Kongers Narodowy złożony z Senatu z 81 senatorami (co 4 lata wybiera się 1/3 lub 2/3 składu) oraz Izby Deputowanych (4 letnia kadencja) z 503 miejscami (zależy od liczebności stanów). Głową państwo i władzą wykonawcza należy do prezydenta wybieranego na 4 lata oraz powoływanego przez niego rządu. Stany mają własną kanstytucję, wymiar sprawiedliwości oraz gubernatorów i rady wybierane w wyborach.
