Budowa geologiczna Polski na tle budowy geologicznej Europy
Platforma wschodnioeuropejska
Występuje na obszarze północno-wschodniej części Europy. Wyróżniamy dwie części:
– dolną – fundament krystaliczny – skały prekambryjskie
– górną – pokrywa platformowa – młodsza, skały pochodzenia osadowego
Fundament krystaliczny wynurza się spod przykrywających go skał na dwóch obszarach:
– tarcza bałtycka – fennoskandynawska
– tarcza ukraińska (od Morza Azowskiego po Wołyń)
Na obszarze Polski platforma wschodnioeuropejska ma charakter płyty (fundament krystaliczny + pokrywa osadowa). Występują trzy wyniesienia warstwy krystalicznej:
– okolice Łeby
– Wyniesienie mazursko-suwalskie
– Sławatycz
Oraz trzy główne obnirzenia warstwy krystalicznej:
– obniżenie perybałtyckie
– obniżenie podlaskie
– obniżenie nadbużańskie
Obszar fałdowań paleozoicznych
Wyróżniamy dwa rodzaje fałdowań:
– kaledońskie – sylur i dewon; występuje na obszarze północnej i północno-zachodniej Europy; w Polsce – okolice Kłodzka oraz południowy fragment Gór Świętokrzyskich
– hercyńskie – południowo-zachodnia część Europy – główne wywyższenia: Pireneje, Płw. Kornwalski, aż po Ural; główne obniżenia: Basen Paryski, Basen Akwitański; w Polsce: zapadlisko górnośląskie, Góry Świętokrzyskie, Sudety
Obszar fałdowań mezozoicznych
– bruzda duńsko-polska (obniżenie od Jutlandii do Kaukazu) znajduje się pomiędzy łańcuchami hercyńskimi a platformą prekambryjską – gromadziły się w niej sady (perm-kreda)
– wypiętrzenie wzdłuż linii Kołobrzeg – Bydgoszcz – Włocławek – Opoczno = wał kujawsko-pomorski
Obszar fałdowań alpejskich (koniec kredy – trzeciorzęd)
– południe Europy + Morze Śródziemne
– powstanie wielkich łańcuchów górskich o budowie fałdowej lub płaszczowinowej
– powstanie rozległych zapadlisk tektonicznych pomiędzy łańcuchami górskimi
– w Polsce powstało zapadlisko przedkarpackie wypełnione wodami morskimi (powstanie złoży soli kamiennej – Bochnia i Wieliczka; gipsu; siarki – Tarnobrzeg, Staszów, Szydłowiec; gaz ziemny i ropa naftowa – Gorlice, Jasło, Krosno, Mielec, Lubaczów
– na obszarach starszych jednostek tektonicznych tworzą się liczne uskoki i pęknięcia, następują przesunięcia pionowe (rowy i zapadliska), rozbicie pasm fałdowych na bloki (powstanie gór blokowo-zrębowych – Harz, Schwarzwald, Sudety)
– ożywienie działalności wulkanicznej – powstanie lawowych stożków wulkanicznych (Masyw Centralny, Masyw Czeski, Sudety)
– w Polsce powstaje tzw. wał metakarpacki (pokłady węgla brunatnego- Turek, Konin, Bełchatów, Zielona Góra)
Czwartorzęd w Polsce
– zlodowacenie plejstoceńskie
– działalność lodowców górskich – doliny U-kształtne, cyrki lodowcowe itp.
– działalność lądolodu skandynawskiego – zdzieranie i transport dużych ilości materiału skalnego (Morze Bałtycki , Płw. Skandynawski); osadzanie skał (Nizina Niemiecka, Nizina Polska, część Niżu Wschodnioeuropejskiego – osady glacjalne)
– osady glacifluwialne – powstałe na skutek działania wód polodowcowych (ozy, sandry, drumliny, itp.)
– przekształcenia peryglacjalne: powstawanie gołoborzy (Góry Świętokrzyskie), lessów (Wżyna Lubelska)
