Największy wpływ na sztukę Grecji miała cywilizacja osiadła na na Krecie .W 20 w. pne. centrum sztuki były Mykeny tu powstały słynne złote maski ,nakładane na twarze zmarłych wodzów i królów. Mieszkańcami Myken byli Achajowie,lud wojowniczy .W stylu wykształconym pzez nich dominowały:sceny walki oraz polowań,umieszczane na złotych naczyniach oraz na mieczach z brązu.Pozostały po nich budowle (podziemne ,naziemne grobowce oraz cytadele. W 12w.pne. nastąpił okres zamętu i migracji.Wyłonił się nowy model społeczeństwa (miasto-państwo) oraz rodzaj sztuki ,który obecnie kojarzony jest ze sztuką starożytnej Grecji. -dostojny charakter związany z religią(przedstawianie bogiń i bogów jako obdarzonych nadprzyrodzoną mocą ludzi).Dlatego ówczesna sztuka koncentrowała się na postaci człowieka. Najbardziej znaną dziedziną sztuki jest rzeźba.Największe i najznamienitsze pochodzą z 7 w. pne.(wpływy Egiptu).Pierwszy okres greckiej rzeźby twał do mniej więcej 480 r.pne. i nazywany jest obecnie okresem archaicznym.Charakterystyczne są dla niego rzeźby przedstawiające wyprostowane postaci nagich chłopców(kuros) oraz odzianych dziewcząt(kore).Uwecześni artyści nie potrafili oddać w kamieniu poważnego wyrazu twarzy ,dlatego rzeźby mają na ustach szeroki uśmiech. W latach 480-323r. pne. mamy doczynienia z tak zwanym okresem klasycznym.Rzedźba rozwijała się w niesłychanie szybkim tempie .Proste posągi stojących ludzi zostały zastąpione przez postaci zatrzymane niejako w ruchu,w swoich naturalnych pozach.Przykładem morze być WŁÓCZNIK(DOROFOROS),czy APOLLO stojący w świątyni Zeusa w Olimpii. Najsłynniejsze rzeźby i posągi pochodzą ze świątyni Ateny Partenos, czyli Partenonu, największej ze świątyń znajdujących się na Akropolu.Świątynie te zostały zbudowane w drugiej połowie 5 w. pne. Greckie świątynie były nadzwyczaj proste.Zbudowane były na planie prostokąta otoczonego kolumnami i zwieńczonego spadzistym dachem.Wyróżniamy 3 porządki :prosty ,masywny -dorycki ,joński z chzrakterystycznymi spiralnymi głowicami,koryncki zwieńczony liśćmi akantu. Cechą greckiej architektury są, genialne wyczucie proporcji oraz wyostrzonej świadomości perspektywy. Malarsatwo starożytnych greków przetrwało jedynie na glinianych naczyniach .Malowidła zdobiące naczynia są dla nas podstawowym źródłem wiedzy na temat codziennego życia Greków. W 4w.pne. za sprawą Praksytelesa kobiecę ciało zaczęło odsłaniać swoje wdzięki.A tacy twórcy jak Skopas czy Lizyp ,zaczęli tworzyć indywidualne portrety,nie bojąc się przedstawiania malujących się na twarzach uczuć.Innym znakiem nowego ducha był kolosalnych rozmiarów grobowiec ,zbudowany przez Mauzolosa. Począwszy od 334r.pne. podboje Aleksandra Wielkiego rozprzestrzeniły kulturę Greków na cały Bliski Wschód,od Egiptu aż po zachodnie Indie. Rok 323 traktuje się jako koniec ery klasycznej(upadek imperium Aleksandra) a jednocześnie początek kultury hellenistycznej,w której wiodącą rolę odgrywały wielkie państwa(Egipt czy imperium Seleucydów w Syrii).Stały się one ważniejszymi ośrodkami kultury greckiej niż sama Grecja.Cechy sztuki hellenistycznej: -nie ukrywano brzydoty,bólu i strachu -zdarzały się postaci groteskowe ,coraz więcej miejsca poświęcano też uczuciom #Najsłynniejsi twórcy literatury . HOMER (9/8 w. p.n.e.) pochodzi z CHIOS,twórca ILIADY oraz ODYSEJI TYRTAJOS TYRTEUSZ (7 w.p.n.e.) symbol poety bojownika . – elegie patriotyczne -tyrteizm (poezja tyrtejska)- poezja patriotyczna nawołująca do walki RZECZ TO PIĘKNA… SAFONA(7/6 w. p.n.e.) żyła na wyspie LESBOS -kult bogini Afrodyty i poezji -(9 ksiąg ok. 9000 wersów ) -pieśni weselne,modlitwy,pieśni miłosne Pogarda dla nie znającej poezji ***[Podnieście w górę dach] Zazdrosć ANAKREAONT(6 w.p.n.e.) -piewca wina i miłości,związany z życiem dworskim – w poezji postawa żartobliwego dystansu, konwencjonalnej gry miłosnej -powstaje gatunek ANAKREONTYK Słodki bój Piosenka SYMONIDES(6/5 w. p.n.e.) – autor pieśni chóralnych -piewca władców i uroczystości -umiejętność wzbudzania litości -autor epigramatów Pzechodniu ,poiwiedz Sparcie:tu leżym,jej syny, Prawom jej do ostatniej posłuszni godziny na cześć poległych pod TERMOPILAMI Los TRAGEDIA SOFOKLES(496-406p.n.e.) -jeden znajwiększych treagików greckich(Ajschylos,Eurupides -130 tragedii,do naszych czasów dotrwało tykko 7,m.in.:ANTYGONA,KRÓL EDYP,EDYP W KOLONIE -zrezygnował z łączenia tragedii w monumentalne taeatrologie ograniczył rolę chóru liczba aktorów 2=>3(więcej dialogów i rozbudowana akcja) powiększył liczbę chórzystów wprowadził dekoracje sceniczne 2000-1600pne.pałace kreteńskie,legendarny król minos ok.1250-1200pne.wojna trojasńska 776 pne. pierwsze igrzyska olimpijskie ok.600 pne.początki militarnej kasaty Spartianów 594 pne.reformy Solona w Atenach 499-94 pne. powstani Greków przeciw Persom w Azji Mniejszej 490 pne.zwycięstwo Greków nad ekspedycją perską pod MARATONEM 480 pne.inwazja perska;zwycęstwo floty greckiej w bitwie pod SALAMINĄ 478 PNE.powstanie Ateńskiego Związku Morskiego 431 pne.wybuch wojny peloponeskiej 404 pne.koniec wojny;hegemonia Sparty 371 pne.Sparta pokonana przez Teby w bitwie pod Lekutrami 338 pne.biwa pod Cheroneą,po której FILIP II MACEDOŃSKI uzyskuje hegemonię w Grecji 2 Charakterystyka ogólna kultury starożytnego RZYMU Rzymianie podziwiali i naśladowali kulturę Greków rozpowszechnili ją wcałym swoim imperium .Rzymianie jako twórcy ustępowali Grekom,stworzyli jednak swój własny ,bardzo realistyczny styl w rzeźbie (portetymaski przedsytawiające ich przodków). Większość pozostałych rzeźb ,utrzymana była w stylu hellenistycznym. Charakterystyczne dla rzymskiego rzeźbiarstwa były natomiast łuki i kolumny triumfalne, pokryte porywającymi scenami uwięczniającymi zwycięstwa i zdobycze imperium. Architektura Rzymian była bardziwej zaawansowana technicznie niż grecka.Zdumiewające były takie budowle jak drogi, akwedukty, mosty, i systemy kanalizacyjne. Na obrazach odnalezionych w Pompejach widać ,że ówcześni artyści nie mieli kłopotów z zasadami perspektywy,swobidnie operowali barwami,potrafili wykorzystać efekt złudzenia optycznego . Rzymianie osiągneli również mistrzostwo w układaniu mozaiki. #Najsłynniejsi twórcy literatury WERGILIUSZ(70-19 pne.) -syn zamożnego garncarza -przeżył okres wojny domowej -w epoce spokoju rozwija swoje talenty pod opieką protektora-Mecenasa ENEIDA -epopeja wzorowana na Homerze BUKOLIKI – sielanki z życia pasterzy GEORGIKI -poemat o rolnictwie HORACY(65-8pne.) -syn wyzwolonego niewolnika -kształcony w Rzymie i Atenach -walczył w obronie wolności republikańskich -walczy po stronie Brutusa przeciwko Oktawianowi w bitwie pod Filippi -pozyskawszy protekcję Mecenasa,żyje spokojnie,zajmując się wyłącznie literaturą PIEŚNI Quid dedicatum poscit Apolinem(carm.I,31) Exegi monumentum aere perennius (carm.III,30) carmina->pieśń później nazwana odą -satyry -listy poetyckie,poruszające zagadnienia filozoficzne i literackie. List do Pizonów jest wykładem sztuki poetyckiej ,podobnie jak i Poetyka ARYSTOTELESA OWIDIUSZ(43pne.-18ne.) -żył w czasie pokoju za Oktawiana Augusta -ulubieniec i dusza towarzystwa -ceniono jego dowcip i wytworność -pisał podręczniki kosmetyki i flirtu Sztuka kochania – METAMORFOZY (Przemiany)-poetycka wersja mitologi greckiej i rzymskiej -umarł w Tomi nad M.Czarnym,gdzie powstały elegię opisujące smutne losy wygnańca Żale MAREK AURELIUSZ(121-180) -cesarz rzymski,zwany filozofem na tronie ,pochodził ze starego plebejskiego rodu -lubił spokojne życie ,rządy sprawował z niechęcią -okres jego panowania nie był pomyślny dla Rzymu(wojny i klęski żywiołowe) -autor utworu pt. Rozmyślania -pamiętnik z jednej z wypraw wojennych LUCJUSZ ANNEUSZ SENEKA(1w.pne.) -mieszkał w Rzymie -wychowawca cesarza Nerona i dygnitarz za jego opanowania -autor popularnych pism etycznych i licznych tragedii wzorowanych na literaturze greckiej – O życiu szczęśliwym 3 Typowe gatunki literatury antycznej /twórcy, przykłady, ogólna charakterystyka/. Poglądy arystotelesa i Horacego na temat struktury utworu literackiego. Pojęcia: mimesis, karthasis. MIT Opowieść, która przedstawia i organizuje wierzenia danej społeczności. Mit nazywa emocje- najczęściej zbiorowe, np. lęk, niepokój, podniecenie, radość. To co niejasne, chwiejne, nieokreślone, otrzymuje wyraz i kształt w opowiadaniu mitycznym. Tak np. niepokojące, bo niewyjaśnione, zjawiska przyrody zostają zniekształcone w barwną fabułę i uzyskują motywację przyczynową w postaci bóstw uosabiających siły natury [mit o Demeter i Korze (Persefonie)]. Mity stanowiły składnik kultury ludów pierwotnych, tworzyły więź społeczną, uświadamiały odrębność i tożsamość, określały obyczaje i tradycje społeczności. Mity pełniły funkcje: 1. poznawcze- np. interpretacja zjawisk przyrody 2. światopoglądowe- np. podstawy wierzeń religijnych 3. sakralne- powiazanie z kultem bóstw i obrzędami W opowieści mitycznej ważną rolę grają: 1. metafory 2. alegorie 3. symbole Mit nie wyraża treści wprost, zwykle przekazuje ją poprzez różnie zbudowany obraz np. alegoryczny (Demeter i Kora) -symboliczny(wieloznaczny) (Ikar i Dedal) -metaforyczne zwroty np. pięta Achilesowa W mitach utrwalone zostały pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań, tzw. archetypy- pradawne, niezmienne wyobrażenia, które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności. Przykłady mitów Greckich: 1. Mit o Ikarze i Dedalu 2. Mit o Demeter i Korze 3. Mit o Syzyfie 4. Mit o Edypie 5. Mit o stworzeniu świata Przykłady mitów Rzymskich: 1. Mit o Romulusie i Remusie 2. Mit o gęsiach Kapitolińskich EPOPEJA -Grecja- Homer ( Iliada , Odyseja :wojna Trojańska i powrót Odysa) -Rzym- Wirgiliusz ( Eneida :historia wyprawy Eneasza ocalałego z Troji) 1. przedstawia społeczeństwo w przełomowym dla niego momencie 2. wiele form podawczych (narracja, opis, itd.) 3. inwokacja (apostrofa, narrator obiektywny, wszechwiedzący, zarys postaw bohaterów i wydarzeń) 4. retardacja- zawieszenie akcji 5. pararelizm płaszczyzn fabularnych- dwa światy ludzki i boski przenikające się nawzajem 6. superbohater- heros 7. przedstawienie scen walki- głównie pojedynków 8. szeroko rozbudowane porównania- tzw. homeryckie POEMAT HEROIKOMICZNY Swoistego rodzaju parodia eposu rycerskiego. W antyku z tego gatunku powstała Batrchomachia opowiadająca o wojnie nietoperzy ze szczurami. ELEGIE PATRYJOTYCZNE- Tyrteusz (VII w. p.n.e.) Elegie patryjotyczne zagrzewały Spartan do walki. Rzecz to piękna ANAKREONTYK Gatunek zainicjowany przez Anakreona(VI w. p.n.e.) -piewcę wina, kobiet i miłości. Charakterystyczny dla tej poezji jest topos miłości objawiający się w walce z Erosem bądź postacą Erosa rzucającego piłką w przyszłego amanta). Słodki bój EPIGRAMATY Krótki utwór wierszowany o wyrazistej poincie. Pierwotnie nazwą tą określano krótkie napisy nagrobkowe. TRAGEDIA Gatunek ten zrodził się w starożytnej Grecji z obrzędów religijnych. Istotą tego gatunku jest konflikt tragiczny polegający na stykaniu się dwu różnych jednakże równorzędnych racji nie zdolnych do współżycia, z których jedna musi ponieść klęskę.Bohater tragiczny musi dokonać wyboru między równoważnymi racjami, jednocześnie nie wie czy popełnia zbrodnię lub czyn niegodny i rozdźwięk ten między świadomością bohatera a jego sytuacją nazywamy ironią tragiczną. Podstawowym pojęciem tragedji Greckiej jest Katharsis /oczyszczenie/ (Arystoteles) dzieło miało oddziaływać na reakcje i przeżycia odbiorców. Tragedia oddziałując na widza miała wzbudzić litość i trwogę oraz oczyścić go z takich doznań. W antyku naśladowano naturę (rzeczywistość, życie, ludzkie czynności) w dziełach sztuki. Takie zabiegi nazywamy mimesis. Jest to kategoria estetyczna rozwinięta przez Arystotelesa. Naśladowanie natury nie było równoznaczne z jej kopiowaniem gdyż dopuszczały idealizację lub groteskową deformację. Sztuki uznane za mimetyczne (malarstwo, rzeżba, poezja) realizują funkcję poznawczą poprzez odtwarzanie ogólnych zjawisk i rządzących nimi praw. Tragedię grecką charakteryzowała także zasada trzech jedności (miejsca, czasu i akcji) pod postacią lirycznego komentatora występował chór, fabuła utworu podzielona została na prolog, epeisodiony, stasimony i epilog w całym utworze zaś brak scen zbiorowych. Sofokles(496- 406 p.n.e.)- Antygona Ajschylos Eurypides BUKOLIKI (sielanki konwencjonalne) Są to utwory przedstawiające tzw. topos Arkadji – idealny świat prostych ludzi (posiadających nieprzeciętną mądrość) oparty na naturze. Wirgiliusz(Publis Vergilius Maro 70- 19 p.n.e.) ODY (pieśni) Pieśni ocharakterze podniosłym, których głównymi mmotywami są: 1. exegi monumentum- pomnik poetyckiej chwały 2. non omnis moriar- nie wszystek umrę 3. carpe diem- chwytaj chwilę Horacy(Quintus Horatius Flaccus 65- 8 p.n.e.) LISTY Wyrażały poglądy na temat poezji i sztuki. Poezja winna być uporządkowanym dziełem człowieka przedstawiającym świat realny. Arystoteles wprowadził pojęcie decorum oznaczające, iż język oraz gatunek powinien być dobrany do tematu utworu. Horacy Arystoteles SATYRY Utwory ośmieszające wady i postawy poprzez deformację, ironię i sarkazm. Horacy 4 Filozofia starożytnej grecji. a) periodyzacja historyczna- podział procesu rozwojowego literatury na epoki i okresy, niekiedy także podział w obrębie danego okresu. Pierwszą postacią periodyzacji był podział na literaturę starożytną i nowożytną. Obecnie dominuje tendencja, by przy dokonywaniu periodyzacji brać pod uwagę właściwości rozwojowe samej literatury, a więc za główny wyznacznik uznać ewolucję systemów działań twórczych: stylów, gatunków itp. Wydzielony okres literacki charakteryzuje się pewną jednolitością stylistyczną, wspólnością dążeń i programów literackich. Zadaniem periodyzacji jest zdawanie sprawy z dominujących w danym czasie prądów i tendencji i orientowanie w ogólnym przebiegu rozwoju literatury narodowej i powszechnej. b) ogólna informacja o poglądach Arystotelesa ARYSTOTELES (384-322 p.n.e.) Wykształcenie zdobył w akademi platońskiej, prowadził własne badaniai wykłady. Póżniej w Atenach załorzył własną szkołę, nazwaną – Liceum. O Tragedii: 1. Jeżeli koniecznym jest przedstawienie wydarzeń budzących litość i trwogę to nie należy pokazywać ludzi popadających ze szczęścia w nieszczęście lub niegodziwców stających się szczęśliwymi gdyż jest to obce duchowi tragedji bo niesprawia to przyjemności ani nie wzbudza litości. 2. Bohaterem tragedji winien być człowiek przeciętny, cieszący się szacunkiem, któy popada w nieszczęście ze względu na jakieś zbłądzenie. O Eposie 1. Fabuła powinna być ułożona w sposób dramatyczny i obejmować jedną, całą i skończoną akcję. 2. Odmienny układ zdarzeń niż dzieła historyczne 3. Poeta winien jak najmniej mówić od siebie 4. Źródłem zaskoczenia, które sprawia przyjemność mogą być rzeczy sprzeczne z rozumem Arystoteles był pierwszym filozofem, który poezję traktował jako osobną dziedzinę sztuki, a jej opis podporządkował pewnym regułom- jego poetyka ma charakter normatywny. W swej poetyce wyjaśniał jak należy twożyć. Główne jego tezy to: 1. Literatura jest sztuką naśladowczą bo nie wytwarza przedmiotów realnych lecz ich słowne podobieństwo 2. W poezji istnieją różne gatunki różniące się sposobem naśladowania: epopeja i dytyramb – narracja tragedia – przedstawienie działających osób 3. Tragedia silniej działa na widza niż epopeja 4. Miarą wartości poezji jest reakcja odbiorcy. najlepiej działa tragedia wywołując wstrząs uczuciowy – katharsis 5. Dzieło naśladowcze ujmuje to co jest prawdopodobne lub konieczne 6. Poezja wzbudza emocje Arystoteles rozwinął także kategorię estetyczną zwaną mimesis oznaczającą naśladowanie natury. c) Sokrates – sylwetka i poglądy SOKRATES (470- 399 p.n.e.) uważał że dobro absolutne istnieje, a zajmowanie się nim jest najważniejszym zadaniem człowieka myślącego. Jeśli ludzie poznają dobro, będą musieli postępować dobrze. W swych dysputach wspominało dajmonionie tym mianem nazywał bowiem głos boski, który przemawia w duszy człowieka. Rozmowy te prowadził na rynku w Atenach z przechodniami i miały one z góry ustalony przebieg. Sokrates pytał bowiem przechodniów o ich idee bądź ideały i w kolejnych pytaniach doprowadzał rozmówcę do wniosku, iż jego przekonania są błędne. Ta część rozmowy nosiła miano elenktycznej (obalającej). Następnie Sokrates zadając kolejne pytania i kierując rozmówcą doprowadzał go do poznania prawdy o świecie i dobra. Tą część dialogu myśliciel nazywał rodzącą prawdę w umyśle od czego pochodzi jej nazwa- część maieutyczna dialogu (rodząca). Sokrates krytykował w swych rozmowach zasady demokratycznego ustroju Aten wskazując na lenistwo, prużność, niewiedzę oraz brak cnoty ateńczyków(w jego filozofii wiązało się to bezpośrednio ze szczęściem). Za swoje poglądy został w procesie skazany na śmierć. SOFIŚCI – ludzie gotowi uczyć za pieniądze techniki wymowy potrzebnej do sprawowania władzy. Zajmowali się logiką i analizą języka, zastanawiali się nad przyczynami sukcesu i mechanizmami polityki. Byli zdania, że ustrój, moralność, prawa są efektem umowy społecznej, nie mają wartości same w sobie (nie ma absolutnego dobra). d) Platon – sylwetka, poglądy, twórczość. PLATON (427-347 p.n.e)- filozof grecki uczeń Sokratesa, twórca pierwszego systemu filozoficznego- idealizmu obiektywnego (metafizyka) zakładającego obiektywne samoistne i niezależne istnienie w rzeczywistości pierwiastka idealnego, czyli głoszący tezę, iż rzeczywistość istnieje wprawdzie obiektywnie ale charakter jej jest idealny. Załorzyciel szkoły zwanej Akademią Platońską. w swym systemie filozoficznym zwanym platonizmem głosił realizm pojęciowy tj. rzeczywiste istnienie pojęć ogólnych zawierających jedynie pewną i powszechną wiedzę obycie. Podstawą tego systemu było załorzenie, iż idea jest doskonałym, wiecznym prototypem rzeczy, będących niedoskonałym, chwilowym odwzorowaniem. Wynikał z tego dualizm świata idealnego a co za tym idzie dualizm duszy i ciała oraz poznania zmysłowego i rozumowego. Najwyższą funkcję poznawczą ma dusza gdyż ma wrodzoną wiedzę o ideach. Ideą nazywał Platon domniemany przedmiotowy odpowiednik treści nazwy tj. byt samoistny, rozumowo poznawalny, istniejący poza umysłem i poza światem przedmiotów, a stanowiący wieczny, niezmienny i doskonały pierwowzór danej rzeczy. Platon stworzył utopijną teorię idealnego ustroju państwa o charakterze organicznym i totalitarnym, ściśle wyznaczającego funkcje społeczne obywateli. Motyw jaskini- doświadczenie filozoficzne traktujące o względności pojęć oryginał i odwzorowanie (obraz cienia na ścianie jaskini postrzegany jako oryginał a nie odwzorowanie gdyż osoby biorące udział w doświadczeniu nie mogą poznać rzeczywistego oryginału). e) epikureizm – teoria etyczna, utożsamiająca życie szczęśliwe z życiem moralnym. Za warunek wystarczający do osiągnięcia szczęścia uważali brak cierpień. Epikureizm interpretowano często jako postawę wyrażającą się w dążeniu do nieograniczonego korzystania z uciech życiowych. f) stoicyzm – filozoficzno-etyczna doktryna mówiąca o postawie zachowującej spokój wewnętrzny, hart ducha i opanowanie w trudnych sytuacjach. 5 Filozofia w starożytnym Rzymie. Marek Aureliusz i Seneka. MAREK AURELIUSZ (121- 180)- cesarz rzymski zwany filozofem na tronie . Lubił życie spokojne, poświęcone lekturze i pisaniu, rządy sprawował z niechęcią. Okres jego panowania był niepomyślny: Rzym gnębiły wojny, niszczyły klęski żywiołowe.Jako pamiętnik z jednej z wypraw powstały Rozmyślania . LUCJUSZ ANNEUSZ SENEKA (I w. p.n.e.)- mieszkał w Rzymie, był wychowawcą przyszłego cesarza Nerona i dygnitarzem za jego rządów. Autor popularnych pism etycznych i licznych tragedji wzorowanych na literaturze greckiej (np. O życiu szczęśliwym ) FILOZOFIA STOICKA -zapoczątkowana w III w. p.n.e. w Atenach. Stoicy byli materialistami i racjonalistami: uznawali tylko jeden byt- materię i poznanie rozumowe. Rozwineli myśl etyczną przejmując od Sokratesa przekonanie o łączności szczęścia, cnoty i rozumu. Najwyższyn dobrem jest cnota, ona zapewnia szczęście. Aby je osiągnąć należy wyrzec się dóbr przemijających. Ideałemstoików był mędrzec- człowiek rozumny, szczęśliwy, wolny, bogaty, ceniący tylko cnotę. SENEKA i MAREK AURELIUSZ należą do młodszej szkoły stoickiej. Odbiegli oni od pierwotnego materializmu, ograniczyli filozofię stoicka wyłącznie do etyki i mądrości życiowej. Wywarli duży wpływ na rozwój myśli chrześćjańskiej. Ich pisma trafiały do szerokich rzesz odbiorców, filozofia stawała się w ich ujęciu podpora w życiu. 6 Mit Mit – wypowiedż zazwyczaj narracyjna wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności, dzięki mitycznym formom myślenia to, co niejasne zostaje wyjaśnione i przybliżone. Rodzaje mitów: – teogeniczne (gr.theos bóg , giganomai staje się, powstaje) mówiły o powstaniu i naturze bogów – kosmogeniczne (gr.kosmos świat ) powstanie świata i jego początek – antropogeniczne (gr.anthropos człowiek ) powstanie człowieka – genealogiczne (gr.genealogia historia rodu, rodowód ) mówiły o powstaniu zbiorowości ludzkich czy instytucji społecznych (np.norm społecznych czy obyczajów) Funkcje mitów: – poznawcze – wyjaśniały niezrozumiałe zjawiska przyrody – światopoglądowe – jako podstawa wierzeń religijnych – sakralne – poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów – miały nadać sens ludzkiemu działaniu Pojęcia: archetyp – pradawne,niezmienne wyobrażenia, idee, reakcje i wzorce zachowań, które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności np: Demeter – czułość matki, Ikar – marzyciel topos – stały motyw, wątek, stereotyp wyobrażeniowy powtarzający się w dzieąch literackich np:Amor przeszywający serce strzałą lub Arkadia kraina szczęścia (pojawia się w Panu Tadeuszu A.Mickiewicza) motywy wędrowne – różne wątki mityczne np: motyw jabłka, olbrzyma o niezwykłej sile,przebiegłego bohatera umiejącego oszukać siły wyższe; z mitów i baśni przenikały one do arcydzieł literatury Mitologia jako zapis wzorcowych postaw ludzkich Mity przedstawiają postawy jakimi powinni charakteryzowac się ludzie: odwaga, spryt, uczciwość (ludzie naśladują bogów) Mit a literatura – mit powstał jako opowieść ustna o stałej osnowie fabularnej. Mit nie jest więc gatunkiem literackim, ale spowodował powstanie gatunków w literaturze np:epos powstał jako zapis mitu, tragedia wykształciła się z obrzędów religijnych mających uzasadnienie w mitach. Wtedy jednak – w formie zapisanej – mit tracił związek z religią i szybko się konwencjonalizował, przechodził w sferę fantastyki literackiej Funkcjonowanie mitu w społeczeństwie pierwotnych i dziś Są one ponadczasowe, ponieważ można w nich znależć odniesienia do naszych czasów, prezentują konkretne sytuacje i reakcje ludzi na nie, ponieważ cechy wynikajće z natury ludzkiej przez wieki się nie zmieniają. W społeczeństwie pierwotnym były częścią wierzeń ludzkich (patrz funkcje mitów powyżej) w społeczeństwie współczesnym funkcjonują pewne motywy, które wzieły swój początek w mitach np:paniczny strach 7 Powtórzenie treści Mitologii J. Parandowskiego Bogowie: ogólne wiadomości: – nieśmiertelni i zawsze młodzi – obdarzeni niezwykłą siłą i urodą, więksi, piękniejsi i silniesi od ludzi – posiadający wielką potęgę i wiedzę – obdarzeni cudowną własnością przenoszenia się z miejsca na miejsce z niezwykłą szybkością oraz zdolnością przemiany w różne postaci i kształty – nie są wszechwiedzący, wszechobecni, wszechmocni każdy urodził się kiedyś i przed śmiercią broni ich ambrozja, zaś od starości nektar – chętni do ingerencji w ludzkie losy – podlegający Mojrze (Przeznaczeniu) Zeus – ojciec bogów i ludzi, władca nieba, światła, piorunów, sił przyrody Hera – małżonka Zeusa, patronka małżeństwa i wierności małżeńskiej Posejdon – władca mórz, wysp, wybrzeży i przystani Hades – władca podziemnego świata zmarłych Demeter – bogini płodności, rolnictwa, urodzajów Dionizos – bóg wina i płodnych sił natury Afrodyta – bogini miłości, rozkoszy, piękna i wdzięku,opiekunka żeglarzy Eros – bożek miłości z łukiem i strzałą, syn Afrodyty Tanatos – bóg śmierci Ares – bóg wojny Artemida – dziewicza bogini łuku i strzały (pierwotnie śmierci), lasów, gór, łowów i zwierzyny, księżyca Apollo – bóg słońca, światła, wyroczni, patron sztuk pięknych, przewodnik Muz, opiekun trzód Hermes – bóg pasterzy, kupców, żeglarzy, patron podróżnych, przewodnik dusz zmarłych Hefajstos – kulawy bóg ognia,kowali i złotników Atena – dziewicza bogini mądrości, sztuki wojrennej, opiekunka Aten, drzew oliwnych, kobiecych robót ręcznych Kronos – tytan ojciec Zeusa Hestia – bogini ognia (ogniska domowego) Muzy: 9 córek Zeusa i Mnemosyne zamieszkiwały szczyty gór na beockim Helikonie, Parnasie, lecz najbardziej lubiły przebywać na wyniosłościach Pierii pod Olimpem. Przewodnikiem i zwierzchnikiem był Apollo. opiekowały się: – Kalliope (Pięknolica) pieśń bohaterska – Klio (Głosząca sławę) historia – Euterpe (Radosna) patronka liryki – Taleja (Rozkoszna) komedia – Melpomene (Śpiewająca) tragedia – Terpsychora (Kochająca taniec) taniec – Erato (Umiłowana) pieśni miłosne – Polihymnia zsyła natchnienie tym, którzy piszą hymny i pieśni pobożne – Urania (Niebiańska) gwiażdziarstwo Nimfy: boginki sił żywotnych i uroków wolnej przyrody nieujarzmionej przez człowieka , personifikacje rzek i mórz, żródeł, lasów, drzew, gór, często mieszkające w grotach piękne, śmiertelne ale długowieczne dziewczęta; zwykle dobroczynne, ale czasem grożne Postaci: Odyseusz – król Itaki syn Laertesa, mąż Penelopy; brał udział w wojnie trojańskiej, gdzie dzięki swej chytrości i odwadze stał się jednym z najsłynniejszych bohaterów wojny m.in. za jego radą zbudowano konia trojańskiego; jego powrót do Itaki trwający 10 lat został opisany w Odyseji Homera obfitujący w niebezpieczne, cudowne przygody np:ląduje na wyspie Cyklopów, udaje się do Hadesu, 7 lat spędza u nimfy Kalipso po 20 latach niobecności wrócił do ojczyzny, gdzie czekała na niego wierna żona Penelopa Jazon – syn Aizona króla Jolkos w Tesalii, aby odzyskać tron musiał zdobyć złote runo, aby je jednak zdobyć musiał wykonać prace: zaorać pole ziejącymi ogniem bykami, zasiać smocze zęby i zabić wrosłych z nich mężów Herakles – syn Zeusa i Alkmeny obdarzony nadludzką siłą, odwagą, wytrwałością, dobrocią i współczuciem, ale też raptus (rozbił kiedyś lirę na głowie swojego nauczyciela), w wywołanym przez Herę napadzie szału zabił żone i dzieci, aby oczuścić się z tej zbrodni miał wykonać 12 prac w służbie Eurysteusza: – zabić lwa nemejskiego (udusił go rękami) – zgładzić hydrę lernejską (przypalał miejsca po uciętych głowach, aby nie odrosły) – schwytać łanię kerynejską – upolować dzika ermantejskiego – wytępić ptaki stymfalijskie (powystrzelał je z łuku) – oczyścić stajnia Augiasza – ujarzmić byka kreteńskiego – uprowadzić rumaki Diomedesa (żywione ludzkim mięsem, rzucił im króla Tracji na pożarcie i tym samym obłaskawił je) – zdobyć pas Hippolity królowej Amazonek – uprowadzić woły Geryona – przynieść jabłko z ogrodu Hesperyd (złote jabłka, córek Atlasa przejmuje od niego sklepienie niebios, aby ten pomógł mu ukraść jabłka) – porwać z Hadesu Cerbera za trudy i cierpienia po śmierci obdarzono go nieśmiertelnością i dano mu Hebe za żonę Tezeusz – heros ateński, syn króla Aten Egeusza; udał się na Kretę, gdzie dzięki pomocy Ariadny zabił Minotaura, jednak w drodze powrotnej zapomniał zmienić żagli z czarnych na białe, co oznaczało, że wyprawa zakończyła się niepowodzeniem Egeusz rzucił się do morza i utonął; Tezeusz uczestniczył także w kilku przygodach Heraklesa Achilles – główny bohater i centralna postać Iliady, ideał młodzieńca, który przedkłada krótkie, ale pełne chwały życie nad długą i gnuśną egzystencją, cechuje go jednak, prócz męstwa w walce, niezłomna przyjażń dla Patrokla i pogarda dla kłamstwa; zabija w pojedynku Hektora, który wcześniej zabił jego przyjaciela Patrokla, ciągnie ciało Hektora za swoim rydwanem i oddaje jego ciało w zamian za bogate dary, ginie od zatrutej strzały, która ugodziła jego stopę – jego jedyny słaby punkt Hektor – syn Priama i Hekabe najdzielniejszy i najszlachetniejszy z bohaterów trojańskich, wyróżnia się wielokroć w obronie Troi. Zginął w pojedynku z Achillesem mszczącym śmierć swego przyjaciela. Parys – syn Priama króla Troi i Hekabe, rozstrzygnął spór o jabłko niezgody na korzyść Afrodyty, która obiecała mu miłość najpiękniejszej kobiety Heleny żony Menelaosa, którą porwał i uprowadził do Troi, co wywołało wojnę trojańską. Zabił Achillesa zatrutą strzałą, sam też zginął od takiej strzały. Eneasz – bohater Eneidy Wergiliusza, syn śmiertelnika Anchizesa i bogini Afrodyty, Eneida – sławi legendarne pochodzenie trojańskiego ludu rzymskiego, którego początek miał dać Eneasz, który przybył do Itaki, gdzie założył kolonię. Dedal – bajecznie zręczny rzemieślnik i wynalazca ateński, wygnany z Aten uwięziony wraz z synem Ikarem przez Minosa sporządził dla siebie i syna skrzydła, przy pomocy których chciał polecieć na Sycylię. Ikar – syn Dedala wbrew ojcowskim radom, wzbił się wysoko, zbyt blisko słońca, które stopiło wosk, po czym spadł na zachód od Samos do morza zwanego odtąd Ikaryjskim. Prometeusz – syn tytana Jepeta i Temidy; stworzył człowieka, wykradł niebu ogień i dał ludziom, aby poprawić ich nędzny byt (prometeizm poświęcenie się jednostki dla ogółu),Zeus kazał Hefajstosowi stworzyć Pandorę i zesłał ją do ludzi wraz z bezlikiem nieszczęść. Prometeusz odpłacił bogom podstępem za podstęp, zabił wołu i podzielił go na części, jedną stanowiło mięso zawinięte skórą, drugą kości tłuszczem. Zeus wybrał gorszą część i od tej pory składano bogom tłuszczi kości. Zeus kazał Prometeusza przykuć do skały na Kaukazie, gdzie orzeł wyjadał mu stale odrastającą wątrobę, po setkach lat męki Herakles zastrzelił orła i uwolnił Prometeusza. Orfeusz – śpiewak, muzyk i poeta tracki, grą na kitarze i śpiewem potrafił oczarować rośliny,zwierzęta i skały; jego ukochana malżonka zmarła od ukąszenia żmii, aby ją odzyskać zstąpił do Hadesu,gdzie oczarował wszystkich swą muzyką, uzyskał zgodę na wyprowadzenie żony Eurydyki pod warunkiem, że nie obejrzy się na nią, aż do momentu przekroczenia progu Erebu, jednak nie wytrzymał i jego żona została porwana do Hadesu tym razem na zawsze. Edyp – syn Lajosa, króla Teb i Jokasty; według wyroczni miał zabić ojca i poślubić matkę, został porzucony w górach, znależli go pasterze i oddali lrólowi Koryntu, gdy ten usłyszał przepowiednię opuścił dom i podróżował, udał się do Teb, gdzie uwolnił krainę od Sfinksa, w zamian za co dostał rękę swojej prawdziwej matki i królestwo; gdy dowiedził się o wszystkim Jokasta powiesiła się, a Edyp wyrusza na wygnanie. Medea – czarodziejka, pomogła Jazonowi zdobyć złote runo, po czym powróciła z Jazonem do kraju i wyszła za niego za mąż, namówiła córki uzurpatora Peliasa, aby go zabiły, za co została wygnana wraz z mężem i dwoma synami z Tesalii, gdy Jazon opuśćił ją zabiła obu synów a rywalce ofiarowała zatrutą szatę (od której spaliła się wraz z całym dworem) Ariadna – córka Minosa króla Krety z miłości do Tezeasza przybyłego na Kretę, aby uwolnić Ateńczyków od haraczu z chłopców i dziewcząt poświęcanych Minotaurowi, pomogła dostać się do niego do labiryntu, Tezeusz porzucił ją na wyspie Nakos gdzie odnalazł ją i poślubił Dionizos. Penelopa – żona Odyseusza, wzór i ideał wierności małżeńskiej – przez 20 lat czekała na powrót swojego męża. Klitajmestra – córka króla Sparty w Iliadzie Agamemnon oświadcza, że woli od niej swą brankę Chryzejdę w Odysei mówi się o niej jako kobiecie uczciwej, która długo opierała się zalotom Egista, w czasie gdy Agamemnon był pod Troją po jego powrocie Egist zabił go w zmowie z Klitajmestrą, ona zaś sama zabiła Kasandrę, przywiezioną z Troi kochankę męża. Helena – naipiękniejsza i najbardziej pożądana z kobiet, córka Zeusa i Ledy żona Menelaosa, w sprawie trzech bogiń została przyżeczona Parysowi, który porwał ją do Troi co było powodem wybuchu wojny trojańskiej stała się archetypem i symbolem triumfującej urody kobiecej. Hekuba – Hekabe, żona króla Troi Priama, Polimestor król Tracji zabił Polidora syna Priama oddanego pod opiekę ze skarbami, aby je zagarnąć; Hekuba zabiła dzieci Polimestora, a jego samego zabiła za co została zamieniona w sukę wyjącą na grobie syna. Dydona – jej brat król Tyru zamordował jej męża, aby zagarnąć jego majątek udała się do Libii, gdzie król zaoferował jej taki obszar ziemi, jaki da się przykryć skórą wołu, Dydona pocieła skórę na tak wąskie pasy, że objęła nimi miejsce, na którym stanęła Byrsa, akropol Kartaginy. Dejanira – żona Heraklesa, aby zyskać miłość męża uwierzyła centaurowi Nessowi, który dał jej splamioną jego krwią tunikę i posłała ją Heraklesowi, gdy ten zakochał się w Joli, po założeniu szaty zmarł w męczarniach a Dejanira popełniła samobójstwo. Pandora – pierwsza kobieta ulepiona z gliny przez Hefajstosa z rozkazu Zeusa, dostała od bogów puszkę, w której były wszystkie nieszczęścia, była to kara za wydarcie ognia bogom przez Prometeusza; jego brat ożenił się z nią i otworzył puszkę, z której wfrunęły wszystkie nieszczęścia jakie trapią ludzkość. Antygona – córka Edypa, któremu towarzyszy aż do śmierci; nowy władca Teb Kreon nie pozwolił pochować Polinika jej brata jako zdrajcy ojczyzny, Antygona, uznając wyższość praw moralnych, boskich nad państwowymi, ludzkimi pogrzebała brata za co została żywcem zamurowana i odebrała sobie życie. Motywy: labirynt – na Krecie zbudowany przez Dedala na polecenie Minosa, siedziba Minotaura kaduceusz – biała laska heroldów, posłów, będących oznaką ich nietykalności, laska Hermesa, którą dzierżył jako bóg snu i marzeń sennych i jako przewodnik dusz do świata podziemnego, którą uśmierzał spory – symbol pokoju. nektar – napój bogów, chroni od starości ambrozja – pokarm bogów olimpijskich, spożycie ambrozji i nektaru zapewniało nieśmiertelność, chroniło ciało od zepsucia, ich woń zagłuszała przykre zapachy egida – tarcza sporządzona przez Hefajstosa z metalu i skóry kozy Almatei, cudowny atrybut Zeusa azyl – schronienie, miejsce poświęcone bóstwu skąd nie wolno było wydać ściganego przestępcy złoty wiek – była to wieczna wiosna (płynęły strugi mleka i słodkiego nektaru, a złoty miód ciekł z zieleniejącego dębu Arkadia – górski, lesisty kraj na środkowym Peloponezie, zamieszkały przez ubogich pasterzy wg. poezji bukolikowej Wergiliusza kraina prostoty i szczęśliwości Związki frazeologiczne: węzeł gordyjski – zagmatwany problem Kasandra – zwiastunka katastrofy koń trojański – podtępny, niebezpieczny dar koszulka Dejaniry – coś, co sprawia wielkie męczrnie, synonim cierpienia, od którego nie ma ucieczki męki Tantala – straszne męki nić Ariadny – sposób na wyjście z trudnej sytuacji paniczny strach – przerażanie pięta Achillesa – słaby, czuły punkt prometeizm – poświęcenie się jednostki dla dobra ogółu puszka Pandory – żródło wszelkich nieszczęść i kłopotów, wynikłych z chciwości stajnia Augiasza – miejsce szczególnie zabrudzone syzyfowa praca – bezowocna, nadaremna praca tytaniczna praca – praca bardzo ciężka i wyczerpująca łoże Prokrusta – system, doktryna, polityka itp.zmuszają do dostosowania się do czegoś, do ulegania czemuś Stworzenie świata – powstał z Chaosu,wyłoniły się z niego dwa bóstwa Uranos i Gaja oraz ziemia, z ich związku zrodziły się trzy rody: tytanów, cyklopów i sturękich. Uranos bojąc się synów kazał ich strącić do Tartaru (bezdennych czeluści) wówczas najmłodszy tytan Kronos za namową Gai okaleczył ojca i sam objął władzę nad światem.Zapamiętawszy klątwę ojca, który mu kiedyś przepowiedział, że i jemu syn odbierze berło, połykał kolejno swoje dzieci, które rodziła mu żona Reja. Po urodzeniu szóstego dziecka Reja oszukała go. Podała mu zawinięty kamień i Kronos połknął go, sądząc, że połyka syna. Ona natomiast zeszła na ziemię i ukryła dziecko, któremu dała na imię Zeus, w grocie na Krecie pod opieką nimf górskich. Chłopiec chował się zdrowo karmiony mlekiem kozy Almatei. Gdy dorósł poradził matce by podała Kronosowi środek wymiotny, co uczyniła a on wypluł połknięte dzieci: Hadesa, Posejdona, Herę, Hestję i Demeter. Zeus stoczył z Kronosem walkę, która trwała 10 lat, nie przyniosła rozstrzygnięcia, wówczas Zeus uwolnił z Tartaru cyklopów i sturękich, przy ich pomocy pokonał Kronosa i strącił go do czeluści. Bogowie podzielili władzę międze siebie. narodziny człowieka – według jednego z podań twórcą rodu ludzkiego jest Prometeusz. Ulepił on człowieka z gliny pomieszanej ze łzami, a duszę dał mu z ognia niebiańskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu słońca. Stworzony w ten sposób człowiek był słaby i bezbronny wobec potęgi przyrody, której nie rozumiał. Prometeusz, widząc to, ponownie zakradł się po ogień do niebiańskiego spichlerza, przyniósł go na ziemię i nauczył ludzi, jak się nim posługiwać. (patrz Prometeusz i Puszka Pandory). Potop – ludzie po uwięzieniu Prometeusza nękani cierpieniami, pełni żadz stawali się żli i występni, obrażali bogów, gdy król Lykaos obrażił Zeusa częstując go mięsem ludzkim postanowiono spuścić potop, spadły deszcze wszystko zostało zalane oprócz Parnasu w Beocji dobiło do niego dwóch staruszków Deukalion i Pyrra, gdy woda opadła poszli do groty delfickiej, aby się dowiedzieć co należy czynić: mieli zasłonić twarze i rozrzucać kości swojej matki. Deukalion wyjaśnił: wspólną macierzą wszystkiego co żyje jest ziemia, a kośćmi ziemi są kamienie, poszli wtedy na pole, gdzie rzucali kamienie, które stawały się ludżmi, z ręki Deukaliona powstali mężczyżni a Pyrry kobiety. Gdy odpoczeli zobaczyli, że świat zaczął się zmieniać i odradzać. Nowe pokolenie wyrosłe z kamieni było silniejsze i bardziej odporne. Deukalion nauczał wszystkich, a Zeus widział, że ludzie nipamiętni kary nie stają się lepsi, lecz nie zsyłał na nich więcej potopu. Zło – patrz Pandora i Potop; wśród pierwszych ludzi złu była winna zbrodnicza krew gigantów, którą przesiąknięta była ziemia z jakiej Prometeusz ulepił ludzi. Przemiany pór roku – Demeter bogini urodzaju zabroniła Persefonie zrywać narcyzy ta jednak nie posłuchała i zerwała jeden, tym samym została porwana do podziemi, na prośbę bogów Hades zwrócił ją matce, ale wcześniej dał jej jabłko granatu co było symbolem przywiązania do królestwa podziemi odtąd co roku musiała na trzy miesiące wracać do męża. Gdy idzie do Hadesu przychodzi zima, a gdy powraca przychodzi wiosna; ziemia jest jej matką i uczucia jej rozgrywają się na ziemi. Obraz świata zmarłych – w przedsionku piekielnego państwa są postacie: Smutek, Trwoga, Nędza, Wojna, Niezgoda, Sny i Marzenia, pod drzewem leży Briareus sturęki olbrzym, potem zaczynają się błota i grzęzawiska Archeontu, której wody łączą się ze Styksem z niej bierze początek Lete rzeka zapomnienia, dusze aby dostać się do świata zmarłych muszą przepłynąć te wszystkie rzeki, korzystają z pomocy Charona przewożnika, który za opłatą przeprowadza na drugą stronę, na drugim brzegu jest Cerber – potworne psisko o trzech paszczach (dla wchodzących jest uprzejmy). Królestwo cieni to nieobeszła równina, chłodna i martwa, po której szamocą się ostre wiatry, pędzące tam i spowrotem mdłe dusze. Chodzą po niej umarli, a każdy ma tam wyznaczone miejsce. wszyscy czekają na sąd składający się z trzech królów: Minos, Ajakos i Radamantys, oceniają oni uczynki duszy i wyznaczają jej przyszłe miejce. Nad światem umarłych góruje ogromny pałac władcy tego świata Hadesa, pod nim znajduje się miejsce najsroższych każni dla zbrodniarzy. Jednak nie wszyscy tam trafiają, ten kto żył sprawiedliwie całe życie odjedzie na Wyspę Błogosławinych – krainy wiecznej szczęśliwości, gdzie wszystko jest jasne, kolorowe a budunki zbudowane są ze szlachetnych kamieni. Panuje tam wieczna wiosna. zjawiska astronomiczne – ???? Wojna trojańska: – porwanie Heleny przez Parysa syna króla Troi – odprawa posłów greckich Menelaosa i Odyseusza – wojna trwa przez 10 lat bez żadnego rozstrzygnięcia, w tym czasie wielu żołnierzy i obie strony zaczęły odczuwać zmęczenie tą wojną – ingerencje bogów w walki (zsyłanie zarazy) – kłótnie w obozie Greków Achilles obrażony na Agamemnona nie chce walczyć – pojedynek Menelaosa i Parysa, który miał rozstrzygnąć wojnę – pojedynek nierozstrzygnięty ( ingerencja Afrodyty, która unosi Parysa do Troi ) – walki rozpoczęły się od nowa, szale zwycięstwa z jednej strony na drugą – Trojanie wdarli się do obozu Greków – Patrokles ubrał zbroję Achillesa, został zabity przez Hektora – pojedynek Achillesa i Hektora – Achilles przywiązał ciało pokonanego do swego rydwanu, Priam wykupił zwłoki syna – Helena pomogła Diomedesowi i Odyseuszowi przejść potajemnymi korytarzami, gdy ci zakradli się w przebraniu, aby wykraść posąg Ateny z jej świątyni, dopóki znajdował się on w Troi, miasto nie mogło być zdobyte – Grecy upozorowali kilka dni póżniej odwrót, a w darze zostawili ogromnego drewnianego konia – Trojanie wprowadzili go do miasta – w nocy wydostało się z niego 12 najlepszych żołnierzy w tym Odyseusz i otworzyli bramy miasta – rozpoczęła się straszliwa rzeż miasta – Grecy wygrali wojnę Wędrówka Odyseusza: – u wybrzeży Tracji, w walce z Kikonami zdobywa Ismaros,ale traci 72 ludzi – ląduje z jednym okrętem w kraju Cyklopów – Eol bóg wiatru dał mu worek z przeciwnymi wiatrami, gdy jest blisko ojczyzny jego załoga otworzyła worek i znowu wrócili do wyspy Eola – gigantyczni Lastrygonowie zatapiają 11 jego okrętów – z ostatnim dotarł do wyspy czarodziejki Kirke, za jej radą udał się do Hadesu, gdzie miał się dowiedzieć o przyszłe losy – uniknął śpiewu pięknych syren – na wyspie Trinakii jego załoga zabiła kilka sztuk bydła Heliosa za co Zeus zatopił wszystkie statki wraz z załogą – Odyseusz dopłynął do wyspy nimfy Kalipso, gdzie spędził 7 lat – zbiliżył sie do wyspy Feaków, Posejdoin rozpętał burzę z opresji uratowała go boginka morska, na brzegu spotkał królewnę, która wskazała mu drogę do ojca, króla Alkinosa. Odyseusz opowiedział zgromadzonym o swych przygodach. Dostał od Feaków okręt, na którym wrócił do ojczyzny Wędrówka Eneasza: – po 6 latach podróży jest bliski Italii, gdy Junona rozprasza okręty Trojan z trudem lądują w Libii, pod Kartaginą, gdzie są przyjęci gościnnie przez królową Dydonę – Eneasz opwiedział zdobyciu o Troi – wyrocznia w Delos każe mu szukać ziemi przodków(Auzonia), na wyspach Strofadach harpie wieszczą, że eneasz założy miasto Italii. Po przybyciu na Sycylię umiera jego ojciec – Dydona kocha Eneasza i pragnie aby został z nią, Merkury – posłaniec bogów oznajmia, że ma on założyć państwo w Italii. Eneasz opuszcza Dydonę, która przebija się mieczem i zostaje spalona na stosie pogrzebowym, którego płomienie widzi Eneasz na otwartym morzu z okrętu – Eneasz przybywa na Sycylię w rok po śmierci ojca i zarządza igrzyska na jego cześć – Eneasz wylądował w Kume, zszedł do groty Sybilli i do królestwa zmarłych odwiedza ojca, spotyka Dydonę, która go odpycha, ogląda dusze swych przyszłych potomków, po czym wraca do swych towarzyszy i płynie do Lacjum – walki z Rutulami, bogowie postanawiają, że chociaż zwycięzcami są Trojanie przyszły Rzym nie po nich, ale po Latynach odziedziczy język, prawa i nazwę. Założenie Rzymu: Dynastia Eneasza mieszkała w mieście Alba Longa. Król miał dwóch synów Numitora, który objął władzę po ojcu i Amulisa, który przy pomocy wojska strącił brata z tronu. Córka Numitora powiła bliżnięta Romulusa i Remusa, których ojcem był Mars.Amulius kazał wrzucić bliżnięta do Tybru. Uratowały się i codziennie przychodziła wilczyca aby je nakarmić. Pewnego dnia zobaczył to pasterz Faustulus i wraz z żoną wychował dzieci. Gdy bracia dorośli zabili Amuliusa i przywrócili tron Numitorowi, po czym założyli nowe miasto, Romulus na Palatynie, Remus na Awentynie. Podczas wznoszenia murów dosazło do kłótni, w której Romulus zabił brata. Aby zaludnić miasto uczynił z niego azyl dla banitów i zbiegów. Brakowało kobiet, doszło wtedy do porwania Sabinek(kobiet jednego z okolicznych plemion). 8 anakreontyk – utwór poetycki nawiązujący do formy stworzonej przez Anakreonta o tematyce miłosnej, biesiadnej, sławiący uroki życia, śpiew, wino. poezja tyrtejska – wzywająca do aktywnej walki w obronie zagrożonej wolności kraju (poezja tyrtejska pojawiła się w literaturze polskiej zwłaszcza w momentach zahrożenia wolności kraju) horacjonizm – zespół literackich tendencji nawiązujących do twórczości poety starożytnego – Horacego, charakteryzujący się refleksyjnością, propagowaniem postawy dystansu i stoickiego spokoju wobec zmienności losu, prostotą i powściągliwością stylu, tendencją do korzystania z motywów mitologicznych. Horacjońiści prowadzili poetyckie rozważania nad rolą poety i poetycką sławą. Wykorzystanie elementów mitologicznych w literaturze póżniejszych epok: – Odprawa posłów greckich J. Kochanowski(patrz wojna trojańska) – Tren V J. Kochanowskiego postać Persefony żony Hadesa – Monachomachia I.Krasicki motyw złotego wieku – Dziady cz.III A. Mickiewicz Kondrad w Wielkiej Improwizacji staje się podobnym do Prometeusza, bo jak on chce poświęcić się zbawieniu ludzkości – Oda do młodości A. Mickiewicza nwaiązanie do Herkulesa ( Dzieckiem kolebce kto łeb urwał Hydrze,… ) – Pan Tadeusz A. Mickiewicz motyw Arkadii – Grób Agamemnona J. Słowacki nie potrafi grać na harfie Homera – Lalka B. Prus non omnis moriar (nie wszystek umrę) nawiązanie do dzieła Horacego – Noc listopadowa S. Wyspiańskiego – motyw pożegnania Demeter z córką i nadejście jesieni, także wydarzenia są tu inspirowane przez bogów greckich – Wesele S. Wyspiański kaduceusz w rozmowie Stańczyka z Dziennikarzem – Powrót Odysa S. Wyspiańskiego – Syzyfowe prace S. Żeromski – Dies irae J. Kasprowicz motyw Styksu – Wiosna J. Tuwim utwór dytyramb w starożytności utwory poświęcone Dionizosowi – Nike Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – Ikar J. Iwaszkiewicz 9.Cechy eposu na podstawie ,,Iliady? i ,,Odysei?: … – obecność inwokacji ( bezpośredni zwrot autora we wstępie utworu do muz, opiekunek poetów, z prośbą o natchnienie, pomoc w pisaniu dzieła) (,, Gniew bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa Zgubę nisącyi klęski nieprzeliczone Achajom?) – narracja obiektywna, narrator wszechwiedzący i wszechobecny – bohaterowie to ludzi i bogowie – paralelizm (równoległość dwuch akcji – w świecie bohaterów i w świecie bogów), światy się przeplatają i mają na siebie wpływ – mitologiczna motywacja zdarzeń, wola bogów główną motywacją działania postaci ziemskich – decydowanie o końcowym wyniku akcji przez przeznaczenie ( Mojrę ), któremu podlegli są ludzie jak i bogowie, nawet Dzeus – wplatanie szeregu epizodów w główny tok akcji – opisy scen batalistycznych (pojedynki, bitwy, oblężenia) – realistyczny i szczegółowy opis przedmiotów i sytuacji ( np. tarczy Achillesa) – styl podniosły, poważny, patetyczny – utwór jest bogaty w epitety i porównania homeryckie ( człon określający jest bardzo rozbudowany w odnieśieniu do członu określanego, składają się na niego sceny zaczerpnięte przeważnie ze świata przyrody – dynamiczne, stanowiące odrębną scenkę, epizod , ma na celu uplastycznienie i zdynamizowanie sytuacji) – miara wierszowa – heksametr( =sześciomiarowy, sześciostopowy wiersz w metryce antycznej, opartej na iloczsie ) – użycie retardacji – ( chwyt kompozycyjny w utworze fabularnym, polegający na celowym opóżnianiu biegu akcji i wywołaniu ciekawości odbiorcy ) (współcześnie to reklama np. w czasie ,,Bundych? – przyp. Faraona) – w utworze przedstawione są przełomowe wydarzenia dla danej społeczności, bohaterów …Rodowód gatunku: … Epos znany jest od bardzo dawna. W babilonii powstał już w 3 tysiącleciu p.n.e. (,,Gilgamesz?). Dla tradycji epiki europejskiej podstawowe znaczenie ma epos starożytnej Grecji, ukształtowany w 9-8 w.p.n.e. w Azji Mniejszej na gruncie kultury jońskiej. Epos rozwinął się z pieśni o tematyce mitologicno kistorycznej, śpiewanych przez rapsodów ( wędrowni recytatorzy ) – ustny rodowód gatunku. …Technika opisu (na podstawie opisu tarczy Achillesa): … – opisy bardzo rozbudowane – liczne epitety, porównania, przenośnie – odniesienia do natury, przyrody – opisy plastyczne, precyzyjne, realistyczne … Świat bogów i ludzi, działanie fatum : … Światy te przeplatają się, uzupełniają, wpływają na siebie. W walkę ludzi wtrącają się bogowie, ponieważ i oni nie mogą zmienić przeznaczenia ( fatum – warunkuje wszystkie wydarzenia ) komplikują przebieg wydarzeń, zastawiają chytre płapki na ludzi, niektórym sprzyjają, wadzą się między sobą, ingerują w świat ludzki. Niektórzy bohaterowie ludzcy mają pochodzenie boskie. … Rozwój gatunku : … ,,Eneida? Wergiliusz – starożytność ,,Pieśń o Rolandzie? -st. ,,Boska komedia? Dante – st. ,,Orland szalony? Ariost i ,,Jerozolima wyzwolona? Tass – renesans ,,Manochomachia? Ignacy Krasicki – oświecenie ,,Pan Tadeusz? Adam Mickiewicz – romantyzm ,,Nad Niemnem? Eliza Orzeszkowa – pozytywizm ,,Chłopi? Władysław Stanisław Reymont … Realia : … – występowanie anachronzmów, wyrazów przestarzałych (związane z pochodzeniem gatunku) – dzięki opisom duży realizm utworu, przedstawionych wydarzeń – fakty i postacie idealizowane (cecha utworu) – cudowność swiata przedstawionego 10. Rozwój teatru antycznego i jego funkcjonowanie. Narodziny tragedii i komedii. Osiągnięcia : … Ariona – 7- 6 w.p.n.e. półlegendarny grecki poeta i lutnista z Lesbos, domniemany twórca dytyrambu ( pieśń pisana w intencji pochwalnej, gatunek uprawiany w starożytnej Grecji, wyłoniła się z niego tragedia i komedia), jako gatunku literackiego Tespis – w 534 r. p.n.e. uzupełnił pieśni chóru o postać aktora prowadzącego dialog z przewodnikiem chóru i chórem. Był to już zalążek tragedii, która najprawdopodobniej wywodzi się z tradycji pieśni ku czci Dionizosa. Ajschylos – 525 – 456 r. p.n.e. uważany za właściwego twórcę tragedii, wprowadził na scenę drugiego aktora dzięki czemu rozwinął się dialog i akcja sceniczna, pod koniec życia kożystając z doświadzenia Sofoklesa wprowadził ( w Orestei) trzeciego aktora, bohaterowie to herosi wadzący się z fatum Sofokles – ograniczył rolę bogów w utworze, kładąc większy nacisk na przeżycia osób dramatu – wprowadził bohatera w pełni świadomego odpowiedzialności za swe czyny – od tej postaci uzależniony był bieg wydarzeń – dodał trzeciego aktora – zerwał z tematycznym związkiem teatrologii Eurypides – twórca tragedii psychologicznej – ożywiając tragedie epizodami komicznymi stał się prekursorem tragikomedii Arystofanes – przedstawiciel tzw. komedii starej (satyra polityczna) – jego komedie to przejaw (ze względu na tematykę) kryzysu cywilizacji ateńskiej Menandra ( p.Nowakowska) Menander(encyklopedia) – przedstawiciel tzw komedii nowej, komedii charakterów Narodziny tragedii: … gat. dramatu ukształtowany w Grecji ( czołowi pisarze to Ajschylos, Sofokles, Eurypides), wywodzi się z obrzędów religijnych. Podstawowym kryterium gatunkowym tragedii jest kategoria estetyczna tragizmu głównego bohatera t. antyczna —-> t.renesansowa —->t. klasyczna Narodziny komedii : … gat. w którym dominuje, stosowane są środki groteski i satyry, początek dały jej pieśni na cześć Dionizosa w starożytnej Grecji. W czasach nowożytnych rozwinęła się komedia charakterów, sytuacyjna, intrygi, polityczna, obyczajowa oraz tragikomedia …Pojęcia : … koryfeusz – przewodnik chóru w starożytnym teatrze dytyramb – patrz osiągnięcia Ariona) orchestra – w star. teatrze greckim i rzymskim kolista lub półkolista przestrzeń otoczona amfiteatrem, w klasycznym teatrze greckim przeznaczona na występy chóru skene – podłużny budynek ustawiony przy okręgu orchestry, naprzeciw widowni, pomieszczenie dla aktorów będące także tłem przedstawienia koturn – wysoki obcas urzywany przez aktorów aby ich lepiej bylo widać onkos – wysoka peruka używana przez aktorów teatru, w celu podwyższenia sylwetki, określenia wieku i charakteru postaci agon – różnego rodzaju zawody ( tu artystyczne, teatralne) … Teatr antyczny a współczesny: teatr antyczny teatr współczesny – maksymalnie trech aktorów – wielu aktorów – występowanie chóru – brak chóru – występowali tylko mężczyżni – specyficzna budowa teatru ( wymagania akustyczne itd.) – obecność światła i muzyki – zmiana konwencji i stylu gry aktorskiej – funkcja memesis ( naśladowanie – szeroko pojęta funkcja teatru rzeczywistości) i katharsis (wewnętrzne oczyszczenie odbiorcy) 11.Cechy i struktura tragedii antycznej na podstawie ?Antygony? Sofoklesa 1. Zasada trzech jedności: a) czasu – akcja rozgrywa się w czsie jednej doby (między wschodem i zachodem słońca) b) miejsca – akcja rozgrywa się w jednym miejscu ( o wydarzeniach innych informuje specjalny aktor – posłaniec) c) akcji – jest ona jednowątkowa (bez wątków pobocznych) 2. Ograniczona liczba aktorów (3), występowali tylko mężczyżni 3. Brak scen zbiorowych 4. Konflikt tragiczny ( starcie dwóch przeciwstawnych racji, jedna z nich musi zginąć, postacie kierowani fatum, losem, przeznaczeniem) 5. Istnienie chóru 6.Zasada decorum (obowiązek pisania tragediistylem wysokim) 7.Zasada jedności estetyk ( zakaz przeplatania się scen tragicznych i komicznych) 8.Bohaterami są wybitne jednostki pochodzące z wyższych sfer 9.Specyficzna budowa utworu: prolog – zapowiedż wydarzeń parodos – pierwsze wystąpienie chóru, wprowadzające do akcji) pięć przeplatających się epejsodionów (wystąpienia aktorów) i stasimonów ( wystąpienia chóru) zawiązanie akcji z uwzględnieniem: – perypetii (punkt kulminacyjny, zwrotny np. aresztowanie Antygony) – katastrofy (klęska bohatera, najczęściej jego śmierć) – kommos-u (scena lamentu i żalu) – stychomatii (dialog 2 postaci złożony z jednowersowych wypowiedzi) exodos(ostanie wystąpienie chóru podsumowującego wydarzenia) Rola chóru – złożony z 12-15 mężczyzn, stwarzał nastrój, zapowiadał akcję, informował o wydarzeniach, komentował i oceniał bieg wypadków i snuł rozważania na tematy ogólne. Bohater tragiczny – musi wybierać pomię dzy dwoma równie ważnymi wartościami ( Antygona – pogrzebanie zwłok brata, podporządkowanie się ojcu – prawo ludzkie i boskie). Ironia tragiczna – oba posunięcia prowadzą do zguby. Wina tragiczna – winą okazuje sią moralne postępowanie, jednostka za swoje czyny zostaje ukarana. Charakterystyka postaci: 1.Antygona- wierząca, aktywna, stawia czynny opór, kocha brata, przeciwstawia się ojcu – odważna, moralna, uparta, konsekwentna, rozważna, nie obawia się śmierci, religijna 2.Kreon – uparty, dumny, pyszny, jest despotą, nieustępliwy, porywczy, dba o autorytet, chce być sprawiedliwy i przestrzegać praw, ceni państwo 3.Hajmon (syn Kreona, narzeczony Antygony) – ma inny pogląd na sposób rządzenia państwem, ceni lud, jest mniej radykalny od ojca, rozważny, kochający Antygonę. 4.Ismena ( siostra Antygony)- niezdecydowana, bojażliwa, uległa, chce być lojalna wobec króla, uznaje wyższośc mężczyzn, oportunistka 5.Polinejk- poległy brat Ismeny i Antygony, zdrajca ojczyzny Nawiązania do konwencji gatunkowej tragedii w literaturze nowożytnej: 1.,,Odprawa posłów greckich ? J.Kochanowskiego-renesans – wybitna jednostka zastąpiona zbiorowością – Troja – zakończenie (nie katastrofa – zapowiedzenie zniszczenia Troi) 2.,,Powrót posła? Julian Ursyn Niemcewicz- oświecenie -komedia polityczna z zachowaniem struktury dramatu antycznego 3.,,Nie-boska komedia? Zygmunt Krasiński-romantyzm -lużna struktura,zarwanie z zasadą trech jedności, świat realny i nadrealny, różne rodzaje literackie. 12. Istota konfliktu tragicznego w ,,Antygonie?. Trzy aspekty konfliktu. W utworze tym konflikt między Antygoną a królem Kreonem jest istotą tragedii i nosi nazwę konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu się przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru i dlatego każde posunięcie bohatera prowadzi go do katastrofy. czyli klęski. Konflikt Antygony i Kreona jest sporem wartości i konieczności, bowiem bohaterowie bronią przeciwnych racji : 1. rozum jest przeciwstawiony miłości 2. prawo ludzkie – prawu boskiemu 3. interes zbiorowości (państwa) – obronie jednostki Racje obu stron są równorzędne, konflikt tragiczny jest nierozwiązalny. Antygona za przeciwstawienie się woli króla zostaje skazana na śmierć. Kreon , który jest winien śmierci trzech osób (Antygony, jej narzeczonego, swojego syna Hajmona i swojej żony- Eurydyki) los skazuje na wyrzuty sumienia, które będą go dręczyć do końca życia. 13. Świat wartości w ,,Antygonie?: wiara, rozum, prawo. … Dla Kreona podstawowymi wartościami są: rozum, ład społeczny i państwo. W swoim postępowaniu ma na celu dobro społeczne, interesy kraju i utrzymanie silnej władzy. Jest wyznawcą prawa ziemskiego, ustanowionego przez ludzi. Swoim postępowaniem gwałci prawo religijne. Antygona kieruje się wiarą, miłością, nadrzędne dla niej są przykazania duchowe. Musi złamać prawo ludzkie, pochowanie brata uważa za swój obowiązek. …Obywatele i władca, problem władzy … : Postępowanie Kreona ma na celu utrzymanie autorytetu (poświęca dobro rodziny), nie chce być posądzony o niesprawiedliwość musi być konsekwentny w postępowaniu. Jest dumnym władcą, o niezłomnych decyzjach. Dopiero po przepowiedni Terezjasza, i nacisku poddanych zmienia rozkaz, jest już za póżno, zostaje ukarany. Utwór wskazuje na złożonośc problemów władcy i jego stosunku do narodu. Kreon chciał być dobrym władcą, jednakże nie podołał temu zadaniu. …Portret rodziny: Kreon – cenił interesy państwa i dobro społeczeństwa nad rodzinę Antygona – bardzo kochała brata, przeciwstawiając się ojcu wybrała mniejsze zło Hajmon – troszczyłsię o ojca, kochał Antygonę Euredyka – kochajęca syna, nie mogła się pogodzić z jego śmiercią Ismena – nie mogłą się zdecydować, chciała wziąść na siebię część winy, była zbyt słaba. 14. ,,Antygona? jako dramat o treści uniwersalnej … Problemy ogólnoludzkie i ponadczasowe w dramacie Sofoklesa: miłośc siostrzana walka o władzę władza a interes jednostki uczucie i obowiązak pojęcie zdrady i dochodzenie swoich praw równość prawa w odniesieniu do różnych jednostek szacunek dla zmarłych ból po stracie najbliższych odpowiedzialnośc za innych i za swoje postępowanie …Współczesne realizacje dramaturgiczne ,,Antygony?: ,,Antygona? weszła na sceny polskie w połowie dziewietnastego wieku. 1 Akademickie Koło Artystyczne Miłośników Dramatu Klasycznego na Uniwersytecie Jagillońskim w Krakowie wystawiono utwór w latach 1905-1917 2. dwudziestoleciu była często grana w szkolnych teatrach (partie recytowano po grecku) – w Poznaniu 24.05.1928r. – w Stanisławowie 22.05. – w Królewskiej Hucie 16.06. – w przemyślu 28.10. – około 1937-1938r przedstawienie szkolne w Wadowicach z Karolem Wojtyłą w roli Hajmona 3. 1939r – parafraza utworu dokonana przez Juliusza Osterwa ,,dla Teatru Społecznego i dla szkół powszechnych? 4.Teatr Ziemi Krakowskiej im.Ludwika Solskiego w roku 1971. 5. wrocławski Teatr Polski 6. również w teatrze telewizji od 15.09.1962r. 7. Maliszewski – własny utwór dramat.na kanwie Antygony 8.Berwińska – ,,Ocalenie Antygony? tyrania – wolnośc 9. Stanisław Wyspiański w ,,Wyzwoleniu?( rozmowa Konrada z maską 18) – przywołał ,,polską Antygonę? i ,,polskiego Edypa? 10.Kazimiera Iłłakowiczówna w wierszu ,,Antygono, patronko sióstr? – motyw postaci 11. Jarosław Marek Rymkiewicz – ,,Konwencje? 12 Ernest Bryll ,,Rekonstrukcja chóru? (1963r) 13.Artur Miedzyrzecki ,,Koniec gry? (1968r) 14.Stefan Gołębiowski ,,Bez opamiętania? 15.Zbigniew Jerzyna ,,Grecja 67? 16.Michał sprusiński ,,Mitologia? 17.Stanisław Dobrowolski w cyklu ,,Albumy warszawskie? ,opis Antygony 16 Ogólne wiadomości o Biblii Geneza – Historia święta zaczyna się od dokonanego przez Boga powołania Abrahama gdzieś w XIX w. p.n.e., a początki S.T. sięgają w swym zarodku do Abrahama i do jego bezpośrednich potomków. Ale to właśnie Mojżesz zapoczątkował potężny ruch religijny i dał impuls do powstania wielkiego literackiego dzieła – Biblii. Czas powstania – Stary Testament narastał w ciągu wieków, przez tysiąclecia (od XIIIw. p.n.e. do I w. p.n.e. Nowy Testament powstał od 51 do 96 roku n.e. Autorzy – Biblia ma wielu autorów, głównie anonimowych. S.T. przypisuje się na podstawie problematyki Mojżeszowi, Salomonowi, królowi Dawidowi. N.T. był tworzony zdecydowanie szybciej, odnajdziemy w nim Ewangelie Mateusza, Marka, Łukasza, uczniów Chrystusa. Języki – Biblia jest trójjęzyczna: teksty S.T. były pisane w języku hebrajskim, niektóre fragmenty w aramejskim i greckim. Teksty N.T. w greckim (Ewangelia św. Mateusza po aramejsku) Podział rodzaje ksiąg – S.T. prawo, czyli tora – pięcioksiąg Mojżesza zawiera dzieje ludzi od stworzenia świata do śmierci Mojżesza – Księga Rodzaju – Prorocy – Pisma – Dzieła filozoficzne – Dzieła historyczne – Utwory poetyckie N.T. – Księgi historyczne, czyli cztery Ewangelie i dzieje apostolskie – Księgi dydaktyczne: Listy św. Pawła – Księga Proroka – obiawienie św Jana – Księga Rodzaju Gatunki – Niezwykłość Biblii polega na tym, że przekazuje jeden system filozoficzno-moralny wypowiedziany w różnym czasie przez różnych ludzi, w różnych formach. Biblia jest zbiorem pism bardzo urozmaiconych pod wzg. gatunku. Znajdziemy tu opowiadania historyczne, sagai rodów, eposy, poematy, nowele, kroniki, dialogi filozoficzne, listy, pieśni, hymny, modlitwy, kazania, aforyzmy, sentencje, treny. Przekłady greckie – S.T. w III/II w. p.n.e. został przetłumaczony na język grecki przez Żydów jako Septuaginta Przekłady łacińskie – Św. Hieronim w IV w. n.e.przełożył całą Biblię jako Wulgantę. Póżniej wielokrotnie na inne języki Biblię tłumaczono właśnie na podstawie tego przekładu. Przekłady polskie – Kultura staropolska ma aż sześć przekładów Biblii. k a t o l i c k i e Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka) XVw. Biblia Leopolity 1561 Biblia Jakuba Wujka 1599 i n n o w i e r c z e Biblia brzeska (kalwińska) 1563 Biblia nieświecka Szymona Budnego 1572 Biblia gdańska luterańska 1932 Biblia Tyśiąclecia tłum. z j. oryginalnych 1965 !!! Przekłady psalmów na język polski – autor, specyfika pracy tłumacza Czesław Miłosz – Księga Psalmów (1981) – wzorowany na średniowiecznym Psałterzu puławskim i tak jak on używa wersetu, nie zaś strofy. Franciszek Karpiński – bezpośredni zwrot do odbiorcy (Boga, innym razem człowieka), rymy proste, język też, tłumaczenie niedokładne Wacław Potocki – Pieśni pokutne Roman Brandstaetter Jan Kochanowski Leopold Staff – używa powtórzeń, namawia do chwalenia Boga, brak rymów 134 Wojciech Bąk Mikołaj Sęp Szarzyński Werset i paraleizm Oryginalny werset biblijny właśnie w psalmach jest stosowany z pełną konsekwencją. Werset jest zwykle całością treściową, zbudowaną paralelnie (równolegle) z dwóch lub trzech członów; drugi człon powtarza, uzupełnia lub przeciwstawia się myśli wyrażonej w członie pierwszym. Paralelizm wersetu może polegać także na powtórzeniu podobnego motywu, zestawieniu pytania i odpowiedzi, rozwijaniu myśli. Wwersetach trójczłonowych człon trzeci stanowi zazwyczaj zakończenie dwóch poprzednich. Te powtórzenia decydują o specyfice tekstu biblijnego i charakterystycznej symetrii myśli. Biblia jako: !!! święta księga judaizmu i chrześcijaństwa dzieło teandryczne Biblia jest dziełem mówiącym o wzajemnych stosunkach między Bogiem i człowiekiem. Ukazuje stosunek Boga do dawnych mieszkańców ziemii, oraz uczucia jakimi oni obdarowywali Boga. !!! dzieło o drodze zbawienia arcydzieło literatury O Biblii mówi się niekiedy zwyczajnie, jak o innych wielkich zdobyczach ludzkości, że jest arcydziełem literatury powrzechnej. Tak jest w istocie:o głębi i urodzie tekstu biblijnego decyduje bogactwo treści i sposób przekazu – język i styl biblijny nasycony wieloznaczną symboliką, metaforą, alegorią, a jednocześnie niezwykła prostota i jasność. Biblia jednak istnieje w kulturze przez całe tysiąclecianie ze względu na literackie walory. Może być w prawdzie czytana jako księga spraw człowieczych, w której ciągle od nowa podejmowane jest pytanie o godność i sens ludzkiej egzystencji. W kulturze jednak księga ta funkcjonuje przede wszystkim jako Pismo Święte pełne Bożych tajemnic, które najpierw skupiało wokół siebie lud wybrany – Izraelitów, później – chrześcijan i do dziś funkcjonuje w liturgii wielu wyznań -judaistycznych i chrześcijańskich. żródło kultury europejskiej Biblia jest źródłem kultury europejskiej. Najpierw w sferze religijno – moralnej: przykazania dekalogu stanowią podstawę stosunków międzyludzkich niezależnie od wyznania i świtopogladu; potem w sferze kulturowej: Biblia jest natchnieniem myślicieli, artystów i pisarzy; inspiracją dla literatury, rzeźby, malarstwa, muzyki. Jest niewyczerpanym skarbcem wzorów osobowych i postaw, fabuł i anegdot, wątków i motywów, symboliki i metaforyki, frazeologii i stylistyki. Utrwalona w powszechnej świadomości pamięć obrazów i wersetów biblijnych powoduje, że stanowią one wspólny repertuar środków wyrazu, które poprzez literaturę wchodzą do języka potocznego. 17 Powtórzenie treści Biblii Postacie Abraham syn Tarego, protoplasta i patriarcha narodu izraelskiego. Wraz z żoną Sarą i bratankiem Lotem i swym półkoczowniczym plemieniem przeszedł (2000 -1600 p.n.e.?) do ziemii Kanaan w Palestynie, gdzie osiadł. Zwany ojcem wiernych. Izaak drugi patriarcha biblijny, jedyny syn Abrahama i Sary, mąż Rebeki, ojciec Jakuba i Ezawa Jakub patriarcha biblijny z księgi Genesis, syn Izaaka i Rebeki, sprzedał bratu Ezawowi swoje pierworództwo za miskę soczewicy. Z pomocą matki wyłudził od ślepego ojca błogosławieństwo podając się za Ezawa. Aby zdobyć rękę Racheli, służył jej ojcu, Labanowi, przez 7 lat, lecz dostał starszą i brzydszą siostrę Lię. Za Rachellę służył następne 7 lat. Józef ostatni z patriarchów biblijnych, główny bohater powieści kończącej Księgę Genesis, ulubiony syn Jakuba i jej ukochanej żony Rachelli, znienawidzony przez starszych braci jako faworyt ojca. Sprzedany przez nich w niewolę karawanie Madianitów idącej do Egiptu. Tam kupony przez Putyfara, zarządca domu i majątku. Zakochana żona Putyfara daremnie próbowała uwieść młodzieńca, odtrącona mści się oczerniając go p
zed
