Nizina Mazowiecka jest jedną z największych pod względem powierzchni krain Polski. Stanowi ona fragment rozległego, równoleżnikowego pasa nizinnego zwanego Krainą Wielkich Dolin. Spośród wielu czynników wpływających na dzisiejszy obraz tego obszaru należy wymienić kilka o największym znaczeniu.
Nizina Mazowiecka stanowi pod względem ukształtowania powierzchni rozległą, ale płaską kotlinę, której centralną część zajmuje Kotlina Warszawska. Tektonicznie obszar ten leży w strefie niecki brzeżnej, zwanej w tej części niecką mazowiecką. Niecka mazowiecka utworzona w osadach mezozoicznych, wypełniona jest naprzemianległymi, przepuszczalnymi i nieprzepuszczalnymi osadami trzecirzędowymi.
Główne rysy Niziny Mazowieckiej zostały wykształcone w wyniku działania lądolodu skandynawskiego podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Zmienność zasięgu lądolodu w poszczególnych stadiach tego zlodowacenia, przyczyniła się do istotnego zróżnicowania krajobrazowego północnej i południowej części niziny.
Formy utworzone w wyniku działalności lodowców, zwłaszcza w południowej i wschodniej części Niziny Mazowieckiej, uległy znacznemu zdenudowaniu w warunkach klimatu peryglacjalnego. Panował on tu w okresie zlodowacenia bałtyckiego. Nowymi, peryglacjalnymi formami rzeźby są często spotykane doliny i niecki denudacyjne, powodujące porozcinanie zwartych dotąd ciągów morenowych.
Pod koniec zlodowacenia bałtyckiego i w chłodniejszych okresach holocenu wytworzone zostały kompleksy wydm parabolicznych. Większe nagromadzenia tych form występują w Kotlinie Warszawskiej, dolinie Radomki i Pilicy oraz na Równinie Kurpiowskiej, stanowiąc jeden z najbardziej charakterystycznych składników krajobrazu.
Gleby Niziny Mazowieckiej zalicza się w większości do mało urodzajnych. Na przeważającym obszarze występują bielice rozwinięte na piaskach, glinach oraz osadach zastoiskowych.
Sieć rzeczna odznacza się układem promienistym, zbiegając się ku środkowi krainy. Jednak źródła wszystkich ważniejszych rzek tego regionu, do których trzeba zaliczyć: Wisłę, Narew, Bug, Pilicę, Wieprz czy Wkrę; znajdują się poza jego granicami.
Nizina Mazowiecka charakteryzuje się dość znacznymi różnicami termicznymi, ale głównie w zimie. Latem średnie wartości temperatur są wyrównane i wahają się od 18st.C do 18,5stC. Opady są tu jednymi z najniższych w Polsce i wynoszą często poniżej 500 mm rocznie. Nieco większe ilości ( 500 – 600 mm ) występują przy południowych i północnych krańcach krainy.
Jeszcze kilkaset lat temu tereny Niziny Mazowieckiej zajęte były przez rozległe puszcze. Dzisiaj obszar ten odznacza się jednym z najmniejszych w kraju wskaźników lesistości. Pozostałościami dawnych lasów są nieliczne już kompleksy, z których największymi są puszcze: Kampinoska, Kurpiowska, Biała i Kozienicka. Lasy zostały na tym obszarze silnie przekształcone przez człowieka i są to monokultury sosnowe.
