CZĘŚCI ZDANIA- podmiot, orzeczenie, dopełnienie,
przydawka i okolicznik.
METRYCZKA ORZECZENIA
Do czego służy ta część zdania? Wyraża czynność lub
stan podmiotu.
Jak szukać orzeczenia? Pytaj tak jak o czasownik: co
robi? w jakim jest stanie? co się z nim dzieje?
Przykłady orzeczeń: Ula odrobiła lekcje. Obraz wisi
na ścianie.
Wyróżnisz:
-Orzeczenie czasownikowe, czyli takie, które
wyrażone jest czasownikiem w różnych czasach trybu
oznajmującego, rozkazującego lub przypuszczającego,
np. Zosia prasuje. Mama gotowała. Piotrek przeczytałby.
Orzeczenie może być też wyrażone czasownikiem w
formie nieosobowej, ale takie orzeczenie spotkasz w
zdaniach bez podmiotowych, np. Napisano pracę.
Posprzątano pokój.
– Orzeczenie imienne- składające się z dwóch części:
czasownika w formie osobowej (łącznik)- być, stać się,
zostać oraz innej części mowy, którą nazywamy
orzecznikiem, np. Maciek zostanie (łącznik) tancerzem
(orzecznik= czasownik). Damian jest (łącznik) uparty
(orzecznik= przymiotnik).
Jaka część mowy może być w zdaniu orzeczeniem?
– czasownik, np. Julka uwielbia Victora.
METRYCZKA PODMIOTU
Do czego służy ta część zdania? Określa wykonawcę
czynności. Nazywa osobę, zwierzę rzecz czy zjawisko,
czyli oznacz to, o czym w zdaniu orzekasz za pomocą
orzeczenia.
Jak szukać podmiotu w zdaniu? Pytaj jak o
rzeczownik: kto? co?
Przykłady podmiotów:
Zuzia jest moją siostrą. Filip usnął na kanapie. Był
okropny deszcz.
Wyróżnisz:
– Podmiot szeregowy, czyli podmiot składający się z
szeregu wyrazów. Wyrazy w podmiocie szeregowym
są równorzędne, np. Ania i Kasia mają świetne oceny.
– Podmiot domyślny- tak powiesz o podmiocie,
którego z zdaniu nie ma, a którego możesz się domyślić
z kontekstu zdania, np. Odłożyliśmy pójście do kina na
sobotę. (kto?- my= podmiot domyślny).
Zapamiętaj! To ważne! Są zdania, w których nie ma
podmiotu. Takie zdania, w których nie ma podmiotu i
nie można się go domyślić, jest zdaniem
bezpodmiotowym, np. Chmurzy się. Nakarmiono kota.
Jaka część mowy może być w zdaniu podmiotem?
– Rzeczownik w mianowniku, np. Gosia ugotowała
barszcz. Michał jest prymusem. Miłość przerażała
Kacpra.
– Bezokolicznik, np. Czytać jest przyjemnie.
– Imiesłów, np. Malujący zostali nagrodzeni.
– Zaimek rzeczowny, np. On nie umie prasować.
Ważne: Na teście może pojawić się pytanie dotyczące
podmiotu gramatycznego i logicznego. Już wyjaśniam,
co to takiego.
Podmiot gramatyczny to podmiot, który jest
rzeczownikiem w mianowniku, np. Ola zna włoski.
A podmiot logiczny to podmiot, który jest
rzeczownikiem w innym przypadku niż mianownik,
np. Matyldzie (rzeczownik w celowniku) jest gorąco.
METRYCZKA DOPEŁNIENIA
Do czego służy ta część zdania? Określa orzeczenie.
Uzupełnia informacje o orzeczeniu.
Jak szukać dopełnienia w zadaniu? Na pewno przy
orzeczeniu. Pytaj jako o przypadki: kogo? czego?;
komu? czemu?; kogo? co?; z kim? z czym?; o kim?
o czym?
Przykłady dopełnień: Słucham muzyki. Gotuję
zupę. Myślę o tobie.
Wyróżnisz:
-Dopełnienie bliższe, czyli takie, które przy zmianiekonstrukcji zdania z czynnej na bierną staje się
podmiotem i zmienia swoją funkcję w zdaniu, np.
Majka napisała artykuł (dopełnienie). Artykuł
(podmiot) został napisany przez Majkę.
– Dopełnienie dalsze, czyli takie, które przy zmianie
konstrukcji zdania z czynnej na bierną nie zmienia się,
np. Majaka dała mi (dopełnienie dalsze) prezent
(dopełnienie bliższe). Prezent (podmiot) został mi
(dopełnienie dalsze) dany przez Majkę.
Jaka cześć mowy może być w zdaniu dopełnieniem?
-Rzeczownik w różnych przypadkach (oprócz
mianownika i wołacza), np. Jutro opowiem o filmie.
– Bezokolicznik, np. Marcin umiał zakończyć rozmowę.
– Zaimek rzeczowny, np. Ona myśli o tobie.
METRYCZKA PRZYDAWKI
Do czego służy ta cześć zdania? Określa rzeczownik.
Jak szukać przydawki w zdaniu? Na pewno obok
rzeczowników. Pytaj o nią: jaki? jaka?; który? która?
które?; czyj? czyja? czyje?
Przykłady przydawek:
Kinga dała Markowi książkę Idy. Byłam na balu z
moim bratem.
Jaka cześć mowy może być w zdaniu przydawką?
– Rzeczownik, np. Film Damiana był świetny.
– Liczebnik, np. Przyniosę ci jutro dwanaście płyt.
– Zaimek, np. Uwielbiam się bawić z moją siostrą.
– Przymiotnik, np. Obejrzałem interesujący film.
– Imiesłów, np. Uśpiłem płaczące dziecko.
METRYCZKA OKOLICZNIKA
Do czego służy ta cześć zdania? Okoliczniki
najczęściej określają czasowniki lub przymiotniki.
Mówią o okolicznościach wykonywanych czynności.
Okolicznik określa czas, miejsce lub cel jakiegoś
działania. Okoliczników jest tyle, ile różnych
określeń czynności.
Jak szukać okolicznika w zdaniu? Pytaj o niego:
gdzie? skąd? kiedy? dokąd? jak długo? w jaki sposób?
po co?
Przykłady okoliczników: Byłem wczoraj na basenie.
Marzena pracowała w piekarni. Miłka spała spokojnie.
Wyróżnisz:
– okolicznik miejsca- gdzie? dokąd? skąd? którędy?
– okolicznik czasu- kiedy? odkąd? jak długo? jak często?
– okolicznik przyczyny- z jakiej przyczyny?
– okolicznik stopnia- jak? w jakim stopniu? jak bardzo?
ile?
– okolicznik sposobu- jak? w jaki sposób?
– okolicznik celu- w jakim celu? po co?
– okolicznik przyzwolenia- pomimo co? mimo czego?
– okolicznik warunku- pod jakim warunkiem? w jakim
wypadku?
Jaka części mowy może być w zdaniu okolicznikiem?
– Rzeczownik, np. Wieczorem padało.
– Przysłówek, np. Mieszkam daleko od Anki.
– Zaimek przysłowny, np. Tam zostawiłem torbę.
– Imiesłów przysłówkowy współczesny, np. Pisał,
słuchając muzyki.
