Człowiek parenetyczny utworów średniowiecznych. W oparciu o wybrane teksty zaprezentuj dydaktyczny wydźwięk literatury średniowiecznej.
Każda epoka tworzy własne, zgodne ze swą ideologią wzory zachowań ludzkich i wartości, które stara się upowszechnić. Średniowiecze również propagowało takie wzorce, głównie za pomocą literatury parenetycznej. Obejmowała ona utwory o charakterze moralizatorskim, dydaktycznym i pouczającym.
Polska literatura średniowieczna propagowała trzy wzorce osobowe: doskonałego rycerza, dobrego władcy, oraz ascety i świętego. Postać rycerza doskonałego poznajemy dzięki „Pieśni o Rolandzie”. Opowiada ona o wyprawie Karola Wielkiego do Hiszpanii zajętej przez pogańskich Saracenów. Opisane jest zwycięstwo nad poganami, zdobycie Hiszpanii i tragiczna klęska tylnej straży armii, która w trakcie powroty do Francji została zaatakowana i rozbita. Zginęli wówczas najlepsi rycerze, wśród nichj hrabia Roland. To on stanowi właśnie wzór rycerza doskonałego. Był to człowiek oddany władcy i bogobojny. Wraz ze swym przyjacielem Oliwierem gotowi byli do walki, gdyż jak mówił Roland: „Trzeba nam wytrwac dla naszego króla. Dla swego pana trzeba ścierpieć wszelką niedolę i znosić wielkie gorąca i wielkie zimno, i oddać skóre i nałożyć głową”.
Mając jeszcze możliwość wezwania pomocy Roland odmówił. Był zbyt dumny, wolał zginąć niż prosić o pomoc. Odpowiedział więc: „Nie daj Bóg, aby przeze mnie hańbiono mój ród, by słodka Francja miała iść w pogardę”. Dbał on bardziej o sławę rycerską i pamięć u potomnych, niż o własne życie. Głównymi cechami rycerza doskonałego były: odwaga, siła, waleczność, bezgraniczna wierność wadcy i kościołowi, dbaość o honor i sławę rycerską,a także okazywanie szacunku kobietom.
Wzorzec władcy doskonałego odnajdujemy w „Kronice Galla Anonima”. Powstała ona na początku XII wieku. Autor dzieła jest anonimowy. Wiadomo o nim tylko tyle, że był cudzoziemcem, przybyżym do Polski prawdopodobnie z Francji. Przebywając na dworze króla Bolesława Krzywoustego napisał dzieło epickie będące mieszanką literatury rycersko-dworskiej i historiografii. Z ogromną sympatią pisał o Polsce, używając w odniesieniu do niej słowa „patria”. Opisywał ją jako kraj piękny, zasobny i dobrze urządzony:
„Kraj to wprawdzie bardzo lesisty, ale niemało przecież obfituje w złoto i srebro,chleb i mięso,w ryby i miód (…) Kraj gdzie powietrze zdrowe, rola żyzna (…) rycerze wojowniczy, wieśniacy pracowici”. Gall Anonim w swoim utworze przedstawił dwa wizerunki władców doskonałych. Bolesław Chrobry ukazany został jako wzór dobrego króla, nie tylko rycerskiego, ale przede wszystkim sprawiedliwego, wielkodusznego i odnoszącego się do poddanych z wyjątkową życzliwością. Szeroko omówił natomiast czasy panowania Bolesawa Krzywoustego. Z opisu tego wyłonił się wzorzec władcy – rycerza i wojownika: „A więc wojowniczy Bolesław (…) sam zniewielkim orszakiem udał się w lasy na łowy. lecz myśliwi natknęli się na wroga (…) wojowniczy Bolesław jak lew smaganiem ogona wprawiwszysię w gniew, nie czeka na dostojników ani na wojska (…) mieczem swym w jednej chwili rozprószył grabieżców i grasantów…”.
Główne cechy jego charakteru to: odwaga, pogarda dla śmierci, zapał do walki aż do zwycięstwa, bez względu na odniesione obrażenia: „Tam to Bolesław tyle odniósł i wytrzymał uderzeń na pancerzu, szyszaku, od włóczni i mieczów, że ciało jego pełne kontuzji przez wiele dni dawało świadectwo odebranych ciosów”.
Trzecim wzorcem osobowym,który zyskał sobie najtrwalszą popularność był asceta i święty. Postawa ascety wypływa ze średniowiecznego przekonania, że ciało jest siedliskiem szatana, więc umartwianie się i zadawanie mu bólu jest jedyną drogą prowadzącą do wypędzenia go. Postać ascety prezentuje anonimowa „Legenda o św. Aleksym”. Opowiada ona o człowieku pochodzącym z zamożnej rodziny rzymskiej, synu księcia Eufamijana. W dniu swego ślubu postanowił on resztę swojego życia oddać Bogu. Rozdał więc swe bogactwa i wędrował po świecie jako żebrak. Po latach tułaczki wrócił jednak do domu swego ojca, lecz nawet przez niego nie został rozpoznany. Ostatnie szesnaście lat swego życia przeży w komórce pod schodami, żywiąc się resztkami wyrzuconymi przez służbę: „A lezał tu sześćnaście lat wszystko
cirzpiał prze Bóg rad”. Dopiero po śmierci udało się ustalić kim był naprawdę. Jego asceza polegała więc na dobrowolnym wyrzeczeniu się dóbr i wygód, jakie oferowało mu życie w zamian za poszukiwanie poniżenia i umartwianie sie. Nagrodą za to było ogłoszenie go świetym.
Powyższe utwory i postępowanie głównych bohaterów są dowodem na dydaktyczny i moralistyczny czyli pouczający charakter średniowiecza. Bohaterowie mający wiele cech znamiennych dla tej epoki byli z pewnością wzorem postępowania dla dla ówczesnych, zwykłych ludzi. Jednakże tamte wzorce osobowe częściowo przeżywały się z biegiem czasu. Były zbyt krępujące i obarczały wieloma obowiązkami. Dlatego tak niewiele z nich przetrwało do dziś. Szkoda, bo niektóre naprawdę warto by naśladować.
