Od zaraznia dziejów stajemy przed koniecznościa dokonania wyboru, wahamy się, nie potrafimy wybrać między jednym a drugim. „Jak postąpić? Co będzie dalej? Czy to dobra decyzja?” – oto pytania, które wiecznie nam towarzyszą, i na które nie możemy znaleźć odpowiedzi. Za to każdy z nas będzie umiał udzielic odpowiedzi na inne pytanie: „Czy wybór to unikanie trudnych sytuacji?” – z pewnością nie !!! To właśnie możliwość dokonania wyboru utrudnia wszystko, każe nam rezygnować z ważnyh wartości, potrafi wpędzić w depresje, zakłopotanie lub wręcz przeciwnie – wybawia nas, wskazuje dalszą droge życiową, wywołuje poczucie ulgi i szczęścia.
Problematykę wyboru możemy odnależć w wielu dziełach literatury, które postaram sie teraz przedstawić.
Chyba każdemu z nas znana jest Biblia oraz wątek Adama i Ewy. Oto pierwsza sytuacja, w której człowiek zostaje postawiony przed wyborem. Ewa kuszona przez diabła [pod postacią węża] musi podjąc decyzje – sprzeciwić się zakazom Boga czy jednak ugiąc sie i zjeść jabłko. Po chwili zastanowienia wybiera tragiczną w skutkach zarówno dla niej jak i potem całej ludzkosci decyje – zjada jabłko, a co gorsza namawia do tego także Adama. Od tej chwili skazani są na wieczne potepienie i wygnanie z Raju.
Wiadomo, że możność dokonania wyboru może doprowadzić do sytuacji tragicznej. I ową sytuację możemy odnaleźć także w dramacie antycznym Sofoklesta – „Antygona”. Tytułowa bohaterka ma do wyboru dwie drogi postępowania, które są równie ważne: ugiąć się przed zakazami króla Kreona lub postąpić według własnego sumienia i pochować brata. Obserwujemy tu typowy dla dzieł antycznych konflikt tragiczny. Antygona preferuje jednak „prawo boskie”, a nie „prawo ludzkie” – wybiera więc sprzeciw królowi i chowa brata zgodnie z tradycją. Ten wybór opłaca jednocześnie własnym życiem, czego jest w pełni świadoma – skazana na śmierć głodową w skalnej grocie, popełnia samobójstwo. Jej wybór zaliczamy do tragicznych, ale poprzez swoją postawe staje się ona wzorcem dla każdego, kto w imie miłości i własnych ideałów jest gotów poświecić wszystko.
Roland – bohater średniowiecznego eposu rycerskiego jest typowym wzorcem rycerza: odważny, szlachetny, wlaczy w imie Boga jak i swego ziemskiego pana. Zostaje on ukazany podczas bitwy z wrogiem – Saracenami, w której nie ma szans. Roland podczas tej bitwy staje w obliczu dylematu: zadąć w róg, aby wezwać pomoc, przyznać się do strachu przed wrogiem i splamić rycerski honor czy też podjąć nierówną walkę. Bohater ceni sobie sławę, a nade wszystko honor co w rezultacie doprowadza do tego, iż nie wzywa on pomocy i skazuje na śmierć zarównosiebie jak i swoich rycerzy. Trudno ocenić czy ten wybór był dobry. Z jednej storny postapił tak w imię ideałów, które były mu wpajane od dziecka, z drugiej zaś dla wlasnych korzyści – sławy, choćby po śmierci.
Bohaterowie romantyczni, podobnie jak antyczni, dokonywali wyboru dla nich tragicznego. Najczęsciej był to wybór między obowiązkiem patriotycznym, a szczęściem osobistym. Jednym z przedstawicieli, którego dotknęła taka sytuacja jest tytułowy bohater powieści poetyckiej „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza.Stoi on przed koniecznościa dokonania wyboru między dwoma racjami, które są równorzędne, lecz każda decyzja bohatera przyniesie negatywne skutki. Miłość do ojczyzny czy miłość do ukochanej Aldony? Konrad wybrał Litwę – poświecił swoje życie prywatne i miłość kobiety, gdyż „szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie”. Z kolei gdyby wybrał dobro prywatne, także nie byłby szczęśliwy. Nie pozwoliłyby mu żyć spokojnie wyrzuty sumienia, zresztą Krzyżacy szybko zwyciężyliby Litwę i zburzyli spokój jej mieszkańców. Wybór: życie prywatne a ojczyzna nie jest jedynym jakiego dokonuje bohater – jest jeszcze pomiedzy honorem a zwycięstwem nad Krzyżakami. Dzieje sie tak, ponieważ sposób pokonania wroga jaki chce obrać Konrad jest niegodny rycerza – musiałby kłamać i dokonać zdrady, a takie czyny nie nie mieszcza się w kodeksie rycerskim. Gdyby jednak postępował etycznie, stanął do walki twarzą w twarz z Krzyżakami – poniósłby klęskę i zaprzepaścił przyszłość ojczyzny. Tak więc poświęca honor i miłość w imie wyżeszego dobra.
Kolejną postacią, która staje w obliczu podjęcia trudnej decyzji jest „Kordian” Juliusza Słowackiego. Zobowiązał sie bowiem, że zabije cara. I tu już mamy motyw wyboru – zabić czy nie? Kordian wierzy, że czyn ten będzie zbawienny dla ojczyzny i powinien dotrzymać danego słowa – inaczej straci honor. Jednak jeśli zabije cara popełni śmiertelny grzech morderstwa i królobójstwa, nie dostąpi zbawienia nie mówiąc juz o każe śmierci. Decyzja jednak zapadła i Kordian wyrusza z śmiertelna misją. Sumienie jak i jego słaba psychika podjęły inną decyzję – w wniku presji Kordian nie wytrzymał i zemdlał. Na tym przykładzie możemy zaobserwować, iz dokonany przez nas wybór może okazać sie niesłuszny o czym w najważniejszej chwili przypomina nam nasze sumienie.
Także Stefan Żeromski porusza ta problematykę w „Przedwiośniu”. Główny bohater utworu – Cezary Baryka jest osoba zagubioną i szukającą swojego miejsca w społeczeństwie oraz idei, która by do niego w jakis sposób przemówiła.W Warszawie styka się z komunistami i z programem Gajowca. W dyskusjach z wysokim urzędnikiem prezentuje komunistyczny punkt widzenia, nie zgadzając się z dążeniem dolepszej przyszłości wydeptanej małymi kroczkami, w konsekwencji jednak program komunistów zdecydowanie odrzuca z powodu braku patriotyzmu i szkalowania Polski. Cezary dokonał wyboru – opowiedział się za rewolucjonistami.
To tylko nieliczne z przykładów dokonywania wyboru przez bohaterów literackich, lecz na ich podstawie możemy wysunać wniosek, że człowiek znajduje się ustawicznie w sytuacji wyboru, która jednocześnie daje nam poczucie wolności. Trzeba być jednak świadomym odpowiedzialności jaką niesie za soba podjęcie decyzji. Jesli wybierać będziemy zgodnie z naszym sumieniem, zachowamy wewnetrzna harmonię i pogodę ducha oraz szacunek do samego siebie.
