Dorobek artystyczny Juliusza Slowackiego TEMATYKA WCZESNEJ TWÓRCZOSCI J. SLOWACKIEGO Reprezentant drugiego mlodszego pokolenia romantyzmu. Odwolywal sie tez do powstania listopadowego. Przed powstaniem nastepuje jego debiut literacki. Utwory powstale wtedy to cykl powiesci poetyckich, wprawki dla Slowackiego (tematyka historyczna, motywy orientalne). Bohaterowie tych powiesci poetyckich byli skrzywdzeni, sklóceni ze swiatem, chcacy zamanifestowac indywidualnosc. Pisze pierwsze tragedie historyczne. Utwory nasycone smutkiem, rozpacza, uczuciami, które dominowaly w okresie romantyzmu. W tym czasie powstaje tez powiesc poetycka Lambro . Akcja – wojna grecko-turecka (tak jak w Giaurze ). Lambro postanawia zniszczyc flote turecka, poswiecajac swe zycie i dobre imie. Poswieca siebie, aby zyskac jakos sukces militarny (szlachecki rewolucjonizm). Wybuch powstania – Slowacki przyjal to z entuzjazmem. Efekt to wiersz Bogurodzica . Nawiazanie do sredniowiecznej piesni, utwór ma spelniac taka funkcje i miec takie skutki jak Bogurodzica . Wezwanie do pomocy Polakom przez Litwinów i rewolucjonistów rosyjskich. Nawolanie do powstania i przylaczenia sie innych. W utworze duzo wiary, entuzjazmu; wiersz ma charakter odezwy. Jest dynamiczny. Chec pobudzenia do aktywnosci. W momencie wybuchu powstania listopadowego Slowacki skierowany zostal do prac administracyjnych. Byl nia zniechecony. Opuszcza Polske i wyrusza do Francji. Znajduje sie wsród popowstanczej emigracji. Po powstaniu listopadowym mógl wrócic do Polski. 1834 – wydanie Kordiana . Utwór ten to ocena powstania. Powrót do Polski stal sie niemozliwy. KORDIAN – typowy dramat romantyczny ? Tresc * Akt I 15 letni chlopiec zastanawia sie nad sensem zycia. Nie moze odnalezc celu. Mysli o samobójstwie. Nie moze okreslic swych pragnien. Prosba do Boga o cel w zyciu, do którego bedzie dazyl. Wiele pragnien, mysli, wsród których jest zagubiony. Odczuwa wewnetrzny niepokój, drzenie, rozgoraczkowanie. Odnajdujemy u niego choroby wieku – bezsens zycia, bezcelowosc wszystkich dzialan, uczucie nudy i pustki egzystencjalnej. Grzegorz opowiada mu 3 historie: bajke o Janku (rzekomo nieudolny chlopiec osiagnal sukces poprzez podjecie ryzyka), opowiesc o wojnach napoleonskich i opowiesc o Kazimierzu. Kordian zapala sie lecz poteguje sie jego nicosc, pustka i samotnosc. Pesymista, negatywnie mysli o swym zyciu i jego celu. Ma poczucie bezczynnosci i bezradnosci. Nieszczescie poteguje nieszczesliwa milosc. Nie znajduje wzajemnosci. Laura starsza o pare lat drwi z Kordiana, nie widzi jego prawdziwych uczuc. Emocjonalna niedojrzalosc Kordiana powoduje jego rozterke. Postanawia popelnic samobójstwo, którego jednak nie dokonuje. * Akt II Proces dojrzewania Kordiana. Konfrontacja mlodzienczych idealów, wyobrazen z rzeczywistoscia. Podrózuje po Europie. Anglia – uswiadamia sobie, ze zaszczyty mozna kupic, tak jak i tytul lecz nie szacunek ludzi. Przekonuje sie o wladzy pieniadza. Wlochy – Kordian zawsze poszukiwal milosci jako zwiazku dusz, trwajacego cale zycie. Spotykajac Wiolette przekonal sie, ze takie uczucie nie istnieje. Milosc mozna kupic. Rozczarowuje sie, jego marzenia sa zszargane przez rzeczywistosc. Bedac na audiencji u papieza przekonuje sie, ze on uwaza Polske za kraj szczesliwy, kaze czcic prawoslawnego cara. Rozczarowal on Kordiana. Papieza nie interesuje los Polaków. Opowiada sie za silniejszym. Potepia powstanie listopadowe. Nie chce poblogoslawic garstki ziemi z kroplami krwi. W Kordianie zalamuje sie wiara w religie. Na Monte Blanc wyglasza liryczny monolog. Pierwsza faza to rozczarowanie, próba zabójstwa, druga to zniechecenie dla swiata i ludzi, trzecia zas to odnalezienie celu zycia. Kordian ma poczucie sily, chce poswiecic sie dla ojczyzny, poderwac naród do walki z tyrania. Chce udowodnic swoje bohaterstwo i poswiecic sie za naród tak jak Winkelried. * Akt III Narada spiskowców. Próba wystapienia przeciw carowi, zabójstwo tyrana. Kordian nie dba o przyszlosc Polski, nie ma jej wizji. Chce dokonac tylko jednego czynu. Nie ma programu politycznego. Kordian sam decyduje sie na zbrodnie. Podczas próby zabójstwa waha sie. Nie znajduje wystarczajacej motywacji moralnej i politycznej. Zostaje powalony przez strach i imaginacje. Zostaje zlapany, oskarzony, skazany na smierc – niewiadome ulaskawienie. Portret psychologiczny tytulowego bohatera (dynamizm postaci) Kordian ulega przemianie. Slowacki wyraza krytyke wobec niedojrzalego bohatera. Tacy ludzie walczyli o Polske. Kordian to bohater romantyczny. Cechuje go: samotnosc niezgoda z zastanym swiatem, próba zmiany go nieszczesliwa milosc indywidualizm i tajemniczosc sklonnosc do desperacji dominacja uczuc nad racjonalizmem poczucie odpowiedzialnosci za zlo swiata dynamiczny tragiczny (nie dokonal tego, czego chcial) wewnetrzne rozdarcie (pragnie zabic cara ale przeszkadzaja mu argumenty prezesa) Wiecej na ten temat w punkcie 49.2.1 Wymowa polityczna utworu Slowacki dokonuje tutaj rozrachunku z powstaniem listopadowym. W III akcie krytykuje sfery rzadzace. Prezes – Julian Ursyn Niemcewicz boi sie dzialania, hamuje zapal sprzysiezonych. Argumenty: królobójstwo jest wbrew polskiej tradycji obawa przed reakcja innych wladców i konsekwencjami odwolania do wiary zabraniajacej zbrodni honor nie dopuszcza do zlamania przysiegi posluszenstwa (nawet caru) zlamanie honoru rycerskiego walka ukryta Na niepowodzenie powstania miala tez wplyw przesadna ostroznosc przywódców, hamowanie przez nich zapalu powstanców. Niedobra praca sejmu, nieudolnosc, kadra oficerska nie spelniajaca wymagan, przesadnie rozsadna. Kordian to szlachcic rewolucjonista, nosil cechy ludzi z powstania. Swoja postawa i deklaracjami dowodzi niedojrzalosci politycznej swojej i programu jakim jest szlachecki rewolucjonizm. Niedojrzalosc polityczna Kordiana: samotnictwo, dzialanie bez poparcia chcial zabic cara nie potrafil ocenic obiektywnie sytuacji naiwny, jeden czlowiek nie zniszczy calego aparatu wladzy brak politycznego programu kierowanie sie tylko emocjami jego poetycka wrazliwosc, górowanie emocji nad racjonalnym postepowaniem, sklonnosc do desperacji brak zdystansowania sie do dzialania niezdolnosc do wyzwolenia sie spod argumentów prezesa slaba psychika Odpowiedzialnoscia za kleske powstania Slowacki obarcza takze ideologie szlacheckiego rewolucjonizmu. Na przykladzie sceny z domu wariatów sugeruje, ze jest on tez urojeniem szalenca. Winkelriedyzm Slowacki wysuwa pewnego rodzaju propozycje, która jest w pewnym stopniu opozycja do mesjanizmu. Jest to koncepcja, która polega na tym, ze Polska ma skupic na sobie zainteresowanie zaborcy, ma byc aktywna, zaangazowac wroga, w tym czasie inne narody zwycieza zaborce. Slowacki dostosowuje swoja ideologie do warunków historycznych i politycznych. Winkelriedyzm rodzi sie na szczycie góry Monte Blanc. Walczac pod tym haslem Kordian tez ponosi kleske, wiec zaproponowana przez Slowackiego koncepcja nie wytrzymuje, poniewaz zaklada ona czyn nielicznych. Polemika z Mickiewiczem w utworze Mickiewicz juz za zycia uznany zostal klasykiem, rola Slowackiego zas zostala pomniejszona. Pojawila sie zazdrosc poczucie niedocenienia. Róznice swiatopogladowe sprawily, ze Slowacki niejednokrotnie polemizowal z Mickiewiczem. * rozbieznosc co do zadan poezji i poety (prolog) I osoba (Mickiewicz) – poezja ma usmierzyc ból, ma dac sen, letarg, aby zapomniec o cierpieniach. Zaleca ona biernosc, chce byc osoba, na której skupi sie caly ból. Koncepcja takiej poezji zwiazana jest z mesjanizmem – poeta jako prorok, wieszcz. II osoba (Lelewel) – przeciwnik mesjanizmu, nie popiera biernosci. Poezja ma byc bronia, aktywnosc, walka orezna, zbrojna, poezja ma ranic glupich i wrogów. Model poezji walczacej, tyrtejskiej, wezwanie do walki. III osoba (Slowacki) – polaczenie sil, jednoczenie narodu, poezja odwolujaca sie do ludowych tradycji, wzbudzajaca ducha walki, zachowanie narodowych wartosci, pielegnowanie ich, poezja zbiornica historii, tradycji, zachowywanie ducha narodu. * postawa wodza, przywódcy narodowego Slowacki tak jak i Mickiewicz uwaza, ze poezja ma byc tytrtejska. Naród kierowany przez poete przegrywa. Egoizm poety, który uzywa narodu do inspiracji i natchnienia. * ideologia Slowacki przeciw mesjanizmowi przeciwstawil winkelriedyzm. * krytyka poezji przedpowstanczej Walory Formy utworu Utwór ten jest dramatem romantycznym: zerwanie z kanonem trzech jednosci synkretyzm formy (monolog Kordiana – liryka, opowiadania Grzegorza – epika, dialogi – dramat) wprowadzenie rozbudowanych elementów lirycznych obecnosci fantastyki i ludowosci indywidualizacja jezyka bohaterów wystepowanie bohatera romantycznego BALLADYNA jako zabawa konwencjami literackimi Basniowo ludowy charakter dramatu Elementy fantastyki: ludzie w utworze to katolicy, akcja zas rozgrywa sie w glebokim sredniowieczu, gdy katolicyzm nie byl popularny obyczaje stylizowane na sarmacki styl istnienie swiata irracjonalnego ingerencja wiata irracjonalnego w rzeczywisty istnienie postaci fantastycznych nieprawdopodobne wydarzenia i przypadki niezgodne z logika zyciowa. O charakterze ludowym swiadcza: imie Balladyna obyczaje, wierzenia ludowe jezyk niekiedy archaiczny, elementy gwarowe Demitologizacja romantycznych przekonan romantyczna milosc (w Balladynie nie ma jej, zwiazku dusz, idealów, wspólnych zainteresowan, uczucia az do smierci) mit arkadyjskiej przyrody (wies to nie tylko sielanka, bliskosc przyrody i jej nakazów, niebezpieczenstwo) ludzie nie sa dobrzy, wrazliwi, szczerzy, patriotyczni Nawiazania do twórczosci Szekspira motyw zbrodni zadza wladzy w obu utworach wystepuja podobne sceny podobna aura emocjonalna, grozy, duchów, zachowanie niecodzienne postaci istnienie swiata irracjonalnego poslugiwanie sie kontrastami takie samo zródlo tragizmu – czyny czlowieka a nie fatum tak jak w antyku BENIOWSKI JAKO POEMAT DYGRESYJNY Dygresje zawarte w utworze. * O charakterze politycznym, o polskiej emigracji Slowacki wierzy w twórczosc. Krytykuje Mochnackiego i powstanie a takze emigracje i brak kontaktu z narodem. Uwaza dzialalnosc sejmu za nie przynoszaca zadnych korzysci narodowi. Jest on uciszeniem sumienia arystokracji, która uciekla z kraju. Dramatyczna sytuacja emigrantów przekonanych o swoim patriotyzmie. Slowacki nie wierzy w skutecznosc sejmu i sens dzialalnosci takiej emigracji. Na koncu tego tekstu mamy wiare w postep, w to, ze sytuacja taka nie moze dluzej trwac, ze przyszle pokolenia stana sie rzeczywistymi bojownikami o wolnosc. * O milosci Ta czesc utworu Slowacki poswieca swojej wybrance, Ludwice Sniadeckiej. Podmiotowi lirycznemu wydaje sie, ze ja widzi, czuje. Ogarnia go nostalgia i smutek. Tylko na tej kobiecie mógl polegac, tylko ona by po nim plakala. Ona jedyna rozumiala jego cierpienia. Rozstanie z nia bylo trudne, lecz nieodwolalne. Podmiot liryczny wierzy, ze milosc ich bedzie niesmiertelna – powrót do koncepcji milosci romantycznej. Slowacki bolesnie odczuwa samotnosc, rozstanie poteguje jego cierpienie. * O poezji Jest to program poetycki Slowackiego. Mysli wypowiadane w sposób gietki, aby mozna bylo dostrzec kazdy aspekt, komunikatywnie i klarownie. Forma nie powinna ograniczac tresci, która to ma byc glównym bohaterem. Ma ona tylko podkreslac tresci i dostosowac sie do niej. Podmiot liryczny mówi z duma o swej poezji, porównuje sie do Kochanowskiego, podziwia go, uwaza za swojego mistrza. Z duma mówi o swych zaslugach w rozwoju poezji. Podkresla, ze Kochanowski zrozumialby go. Poezja powinna byc duchowa, inspirowana natchnieniem, wynikac z wewnetrznej potrzeby. * O Mickiewiczu Slowacki mówi, iz jego utwory sa w cieniu Mickiewicza, który czesto drwil z niego, ze nie walczy za ojczyzne. Byl on ciagle w cieniu i cierpial z tego powodu. Dygresja to ostateczny rozrachunek pomiedzy nimi, ostateczne wyjasnienie. Mickiewicz wedlug Slowackiego to zwiastun pokory, jest on bowiem zwolennikiem mesjanizmu. Siebie uwaza za wieszcza, skupia swe sily na przyszlosci. Nie pochwalal on takze tego, ze Mickiewicz szukal uznania w Watykanie, wiazal przyszlosc z Rosja, nie wystepowal przeciwko niej, uwazal, ze Polske mozna wskrzesic dzieki niej. Slowacki uwaza swa droge za lepsza. Mówil, ze Mickiewicz nie jest poeta narodowym skoro nawiazywal do cierpienia. Zas poezja Slowackiego jest czysta. Uznaje on jego wielkosc, oddaje mu hold, lecz nie zgadza sie z jego koncepcjami politycznymi. WIELOWATKOWOSC GROBU AGAMEMNONA Wiersz mozemy podzielic na dwie czesci. Pierwsza z nich odnosi sie do przezyc osobistych poety wywolanych widokiem grobu wielkiego wojownika greckiego. Podmiot liryczny prosi o natchnienie. Lutnia, która jest symbolem weny twórczej, jest mu potrzebna do opisania uczuc i przezyc. Nastrój jest przygnebiajacy – poczucie malosci wobec Homera i walczacych bohaterów. Poeta-pielgrzym czuje sie bardzo maly w porównaniu z wielkoscia pogrzebanych. Czuje wobec nich pokore. W drugiej czesci utworu Slowacki scharakteryzowal spoleczenstwo polskie. Poddal ostrej ocenie szlachte polska, która obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ów czerep rubaszny , którym przykryta jest anielska dusza narodu . Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym. Wedlug niego: * Polacy dbaja tylko o pieniadze, zapominaja o tym co najwazniejsze * musza zmienic swój system wartosci * powinni miec wodza takiego jak Leonides * powinni byc waleczniejsi, poswiecac sie * szlachta nie pozwala wybuchnac uczuciom, wiec naród jest slaby Slowacki proponuje: * odrodzenie panstwa * prawdziwe uczucia narodu musza górowac, przezwyciezenie czerepu * zjednoczenie * Polska kiedys byla pawiem i papuga narodów, teraz jest niewolnica * zatracila uczucia, emocje, zdolnosc logicznego myslenia Chce obudzic emocje, zjednoczyc, poruszyc sumienie. Poeta-romantyk nie moze opisac drugich – tym razem polskich – Termopil (dzielo starozytnych, dowód odwagi i wielkosci), moze jedynie opowiedziec o klesce narodu. Brak mu nadziei na zwyciestwo, wstydzi sie za Polaków. Jednoczesnie kieruje do nich ostrzezenie. Dopóki szlachta bedzie uwazala sie za jedyna warstwe narodu i nie da wolnosci calemu spoleczenstwu, dopóty nic sie nie zmieni. Polacy musza zaczac walczyc z zaborca,. SLOWACKI JAKO POETA LIRYCZNY Smutno mi Boze Hymn ten powstal w czasie podrózy Slowackiego na wschód. Podmiot liryczny opisuje swoje uczucia podczas podrózy statkiem do Aleksandrii. Podkresla piekno swiata, postrzega przyrode, zjawiska i wspanialosci natury, co swiadczyc moze o wrazliwosci, o tym, ze doznania estetyczne wplywaja na doznania emocjonalne. Odczuwa smutek, zal, tesknote, samotnosc, swa kruchosc i malosc. Uczucia te powoduja, iz nie zna swych dalszych losów. Przybieraja one postac róznych obrazów: lecace bociany, sa ucielesnieniem Polski, kieruja jego mysli ku niej daremna modlitwa dziecka, które i tak nie powróci do kraju obraz grobu, nie wiadomo gdzie zostanie pochowany, po smierci nie zazna spokoju, odpoczynku w ziemi ojczystej odejscie matki od dziecka i jego zal, tak jak on utracil swa Matke Ojczyzne, teskni i zaluje Piekno i atmosfera sprawiaja, ze otwiera sie, ujawnia swe uczucia, a monolog kieruje do Boga. Nie jest on wyrazem buntu, a raczej wypowiedzi wrazliwej, refleksyjnej jednostki. Podmiot liryczny wierzy w Boga, jest on powiernikiem jego mysli. Dla innych ludzi jest zamkniety w sobie, oni widza go jednakowo, powierzchownie. Jest samotny, moze zwrócic sie tylko do Boga, szuka zrozumienia. Jest to forma prosby do Boga. Rozlaczenie Obraz wewnetrznych emocji zwiazanych z rozdzieleniem dwóch osób. Jedynym ich polaczeniem jest bialy golab. Podmiot liryczny mówi o ukochanej w kontekscie przyrody. Zna ukochana doskonale, moze przewidziec jej zachowanie, to co teraz robi. Milosc wieczna trwa mimo rozlaczenia. Podmiot liryczny widzi ja w wyobrazni. Góry sa symbolem muru, tego co ich dzieli, trudnosci nie do przebycia. Caly tekst zaopatrzony jest w wiele emocji, milosci, tesknoty i zalu. Emocje sprawiaja, ze podmiot liryczny przeksztalca realnosc w taki obraz, jaki narzucaja mu jego mysli, wspomnienia. Uspokojenie Podmiot liryczny uspokaja tych, którzy boja sie rewolucji. Mówi, iz przyniesie ona wiecej korzysci niz szkód, bedzie stopniem w rozwoju ludzkosci. Rewolucja przedstawiona jest jako nagla, wielka sila, która przyjdzie nagle, zabije wielu, poczyni ogromne spustoszenia, bedzie krwawa, wizja apokaliptyczna, konca, zaglady swiata. Wizja ta porusza nie tylko ludzi, ale i samo miasto, domu, wprowadza na teren walki ciemne moce. Po zniszczeniu ma nastapic odrodzenie doskonalszego swiata. Po okrutnych czasach nastapia lepsze. Dramat tu opisywany jest ofiara na oltarzu doskonalenia sie. Wymowe wiersza nalezy rozpatrywac na przestrzeni wieków. Wiersz ten okresla historiozofie Slowackiego – postep dokonuje sie zawsze poprzez zniszczenie starej formy. Testament mój Wiersz ten jest stylizowany na testament, zawierajacy pozegnanie artysty ze swiatem, rozrachunek z pogladami i wartosciami, wyrazajacy jego wole i zyczenia skierowane do przyjaciól lub potomnych. Poeta zwraca sie do odbiorcy, którym jest cale pokolenie romantyków, wszyscy ci, którzy znali poete oraz potomni, którzy beda czytali jego poezje. Podmiot liryczny przyznaje sie do zespolenia z ludzmi – zylem z wami, cierpialem i plakalem z wami , których kocha. Porzucenie przyjaciól nie jest dla niego latwe. Wywoluje to uczucie smutku, jest bolesne, gdyz nie pozostawia on potomka. Nie majac go nie ma nikogo, kto móglby podjac sie kontynuowania jego mysli twórczej. Prosi tych, którzy go znaja, aby przekazali pokoleniom pamiec o jego zyciu, czynach i wielkiej milosci do ojczyzny. Matce pragnie przekazac swoje serce i zaluje, ze moze jej ofiarowac tylko tyle. Jednoczesnie jest osamotniony, gdyz nikt nie docenia jego poezji. Ma nadzieje, ze przyszle pokolenia nie przejda obojetnie obok jego spuscizny poetyckiej. Pozostawia on wazne przeslanie. Rodacy musza wierzyc, ze wolnosc nadejdzie, a kiedy zajdzie potrzeba musza poswiecic sie dla ojczyzny. FILOZOFIA GENEZYJSKA W TWÓRCZOSCI SLOWACKIEGO W Genesis z ducha Slowacki przedstawil swoja filozofie zwana genezyjska. Wszystko co istnieje ma duchowa istote, materia jest konsekwencja aktywnosci ducha. To co materialne jest kruche, przemija. Duch sie doskonali, aby to zrobic musi stara forme materialna ciagle rozbijac, zrobic z niej ofiare. Postep ducha zwiazany jest ze zniszczeniem tego co materialne. Stad konflikt pomiedzy tym co duchowe a tym co materialne. Rewolucja jest takze pewna zmiana formy, sluzy osiagnieciu wyzszego stopnia rozwoju.
