1. Omów podstawowe założenia teorii L. Festingera.
Festinger bazował na zasadzie, według której każda całość dąży do maksymalnego zrównoważenia wewnętrznego i wewnętrznej spoistości. Wysunął twierdzenie, że dotyczy to również poglądów i decyzji. Każda informacja sprzeczna z dotychczasową opinią albo każdy argument przeciw już wysuniętej hipotezie i raz podjętej decyzji powoduje stan dysonansu poznawczego (dwa elementy są w dysonansie, gdy z jednego z nich wynika przeciwieństwo drugiego), to znaczy narusza wewnętrzną spoistość poglądów. Powstanie dysonansu poznawczego powoduje z kolei tendencję do jego usunięcia i przywrócenia spoistości poznawczej, co przyczynia się np. w przypadku podjętej decyzji do powstania szeregu procesów podecyzyjnych, zmierzających do osłabienia argumentów przeciw podjętej decyzji, a wzmocnienia argumentów na jej rzecz. Tendencja do minimalizacji dysonansu poznawczego zachodzi wg Festingera również wewnątrz grup społecznych, np. jeśli w grupie występuje różnica zdań, to poszczególne jednostki mają tendencję zwracania się przede wszystkim do tych, którzy mają poglądy podobne do ich własnych. Teoria dysonansu poznawczego przedstawia człowieka jako istotę skłonną do racjonalizacji. Człowiek jest motywowany nie tyle, by mieć słuszność, ile, by wierzyć, że ma słuszność (i że jest mądry, uczciwy, dobry, itd.)
2. Wykorzystaj wiedzę wynikającą z teorii dysonansu poznawczego i wyjaśnij, dlaczego i w jakich okolicznościach ludzie:
a. dehumanizują ofiary swego nieetycznego postępowania
Przykład 1: Ludzie, którzy w czasie wojny walczyli z innymi , niektórzy wciąż uważają, że robili dobrze. Ci, którym się mówi, że było to złe, usprawiedliwiają się mówiąc o swoich ofiarach jako np. „żółtkach” – czynią z przeciwnika nie-człowieka dehumanizują go uważając, że zabicie żółtka to nie to samo, co zabicie człowieka.
Przykład 2: Rozbicie wiecu studentów w pewnym miasteczku; kilku z nich zabito (też niezaangażowanych w wiec !). Ludzie w miasteczku zaczęli dehumanizować ofiary, bezcześcić je mówiąc, że byli to zboczeńcy, narkomani, chorzy, przez co w pewien sposób uspokoili swoje sumienia!
b. nie chcą wycofywać się z raz podjętej decyzji, jeśli okazuje się ona niesłuszna
Działa tu mechanizm nieodwracalności decyzji. Gdy podjęliśmy decyzję i nie satysfakcjonuje nas to, co zrobiliśmy, mimo wszystko pozostajemy przy niej, bo mamy świadomość ich nieodwracalności. Staramy się udowodnić sobie, że mimo wszystko była słuszna przez przekonywanie siebie i innych. Poszukujemy informacji, które by poparły naszą decyzję. Jest to samoutwierdzanie się. Przykład: kupno drogiego samochodu; początkowo podaje się niższą cenę, my decydujemy się, podpisujemy akta, sprzedawca tworzy iluzje nieodwracalności decyzji, po czym podaje inną cenę. Już nie zmieniamy zdania, za to później czytamy na ten temat, twierdzimy, że ten samochód jest lepszy, bezpieczniejszy, itd. od innych.
c. pozostają wierni swoim przekonaniom mimo licznych dowodów na ich fałszywość
3. Jak jednostka może redukować dysonans poznawczy?
Można unikać sytuacji i informacji, które mogą powodować powstanie lub zwiększenie sytuacji dysonansu. Możemy falsyfikować informacje, uważać, że są zniekształcone, że źródło jest niepewne, że nas okłamują. Możemy zmniejszyć napięcie wywołane dysonansem przez zmienianie jednego lub dwu elementów poznawczych tak, by je uczynić bardziej zgodnymi ze sobą lub przez przyjęcie dodatkowych przekonań bagatelizujących twierdzenia pozostające w dysonansie (np. w tej szczególnej sytuacji jest to nieszkodliwe). Możemy zmienić zachowanie, bo dostarczono nam informacje, co jest najtrudniejsze (np. przestać palić). Możemy nie zaprzeczać rzeczywistości, gdy nie da się tego zrobić i dalej bronić swoich przekonań lekceważąc informacje. Możemy zwiększać wartość czynów, które pozostają w dysonansie, np. twierdzić, że palenie jest dla nas ważną i bardzo przyjemną czynnością, niezbędną dla dobrego samopoczucia. Redukując dysonans, utrzymujemy dodatnie wyobrażenie o sobie samych (jesteśmy dobrymi, inteligentnymi i wartościowymi ludźmi).
4. Jakie sytuacje mogą wywołać u jednostki dysonans poznawczy? Podaj kilka przykładów.
Najogólniej: gdy uważasz się za inteligentnego, a zrobisz coś głupiego; gdy uważasz się za osobę moralną, a postąpisz niemoralnie; gdy uważasz się za uprzejmego, a postąpisz nieuprzejmie, itd.
Człowiek palący papierosy czyta raport Naczelnej Komisji Lekarskiej stwierdzający istnienie związku między paleniem papierosów a rakiem płuc i innymi chorobami dróg oddechowych. „palę papierosy” jest w dysonansie z „palenie powoduje raka”.
nieetyczne zachowania, dehumanizacja ofiary: Mecz piłkarski drużyn z dwóch uniwersytetów pełen nieczystych zagrań, bójek itd. Koledzy z tych uniwersytetów oglądając towarzyszy grających nieczysto odczuwają dysonans: „też jestem w tej szkole, niejako utożsamiam się z nimi, a oni kopią, biją itd., niszczą dobre imię uniwersytetu”; sugerują, że to właśnie przeciwnicy postępowali nieetycznie,
Osoba opowiadająca się za segregacją rasową czyta listę racjonalnych i mądrych argumentów przeciw segregacji. Występuje dysonans: „mają dobre, mocne argumenty, czyżby więc moje rozumowanie było złe i głupie?”
decyzje i ich nieodwracalność: Człowiek, który właśnie kupił drogi samochód dowiaduje się o kilku jego cechach, które przemawiałyby raczej za wyborem innego. Nie chce ich do siebie dopuścić, bo wywołują one dysonans: „podjąłem złą decyzję”.
pokusa: Uczeń na egzaminie nie zna odpowiedzi na jedno z pytań, ale widzi, że kolega siedzący przed nim już tę odpowiedź napisał. Ściąga. Jeżeli ma duże poczucie moralności po ściągnięciu ma wyrzuty sumienia i odczuwa dysonans: „jestem moralny i uważam ściąganie za zło” pozostaje w dysonansie z „ściągnąłem”.
5. Od czego zależy siła dysonansu poznawczego?
Napięcie wywołane dysonansem jest tym większe, im bardziej doniosłe są dla jednostki dane przekonania oraz im więcej przekonań pozostaje w dysonansie. Znaczenie ma także zaangażowanie osoby w określony kierunek działania: może to zniekształcić spostrzeganie i zadecydować o tym, jakiego rodzaju informacji będzie ona poszukiwać. Zaangażowanie to np.: podjęcie decyzji, praca dla osiągnięcia celu, przekonanie, że coś jest nieuniknione. Najgłębsze jednak występuje w tych sytuacjach, w których wchodzi w grę samoocena danej osoby. Jeżeli wykonuję jakieś głupie działanie, to zagraża to mojej samoocenie przez myśl, że może wobec tego jestem osobą głupią. Osoby o najwyższej samoocenie silniej odczuwają dysonans.
