Adam Mickiewicz âDziady cz. IVâ Część IV „Dziadów â jest wielkim monologiem lirycznym głównego bohatera – Gustawa. Przybywa w noc „dziadów” do domu swego dawnego nauczyciela, unickiego księdza jako błąkający się po świecie duch. Chce opowiedzieć o przyczynach, które doprowadziły go do obłąkania i samobójczej śmierci. Gustaw ma typowe cechy bohatera romantycznego. Przeżywa dramatyczną miłość, która prowadzi do samobójstwa. Buntuje się przeciwko światu i niesprawiedliwym stosunkom społecznym. Szydzi z tych, którzy w zdobyciu bogactwa upatrują szczęścia. Opowiadając swoje losy, dzieli je na trzy części – są to godziny miłości, rozpaczy i przestrogi. W godzinie miłości Gustaw opisuje pierwsze spotkanie z ukochaną. Mieszanka uczuć: rozpaczy, miłości i uwielbienia, żalu i gniewu, ironii i czułości, oburzenia i tkliwości wypierają się nawzajem w słynnym monologu: „Kobieto! puchu marny! ty wietrzna istoto! Postaci twojej zazdroszczą anieli, A duszę gorszą masz, gorszą niżeli!… Przebóg! tak ciebie oślepiło złoto! I honorów świecąca bańka, wewnątrz pusta!”. Powraca do wspomnień z dzieciństwa i młodości, opisując młodzieńcze zabawy. Wspomina powrót do rodzinnego domu po kilkuletniej nieobecności. W godzinie trzeciej, która ma być godziną przestrogi, Gustaw chce podzielić się z ludźmi swymi przeżyciami i wyciągnąć z nich odpowiednie wnioski: „Bo słuchajcie i zważcie u siebie, Że według Bożego rozkazu: Kto za życia choć raz był w niebie, Ten po śmierci nie trafi od razu”.
Bohater wini księdza, swego nauczyciela, za to, że wprowadził go w świat bohaterów książkowych. Natomiast ksiądz reprezentuje odmienną, racjonalistyczną postawę. Mimo śmierci żony i dziecka, potrafi pogodzić się z nieszczęściem, nie szuka dla siebie ratunku w samobójstwie. Jego racjonalistyczna postawa przejawia się w niechęci do obrzędu dziadów jako pogańskiego zwyczaju, którego nie można interpretować rozumowo. W „Dziadach” stworzony został nowy typ dramatu romantycznego, w którym odrzucone zostały wszystkie klasyczne reguły, znamionujące formę dramatyczną. Utwór charakteryzuje się luźną budową, fragmentaryczną akcją, zastąpioną w części IV monologiem wewnętrznym bohatera. Formę dramatyczną przenikają elementy liryczne (wyznania Gustawa), świat realny łączy się ze światem fantastycznym.
