DZIEDZICZENIE BEZTESTAMENTOWE
Dziedziczenie beztestamentowe – bonorum possessio ab intestato – zachodzi wówczas gdy spadkodawca umarł nie pozostawiając ważnego testamentu, lub też gdy testament przez niego pozostawiony stracił moc wiążącą po śmierci spadkodawcy z jakiego kolwiek powodu.
W prawie rzymskim wyróżnić można trzy systemy dziedziczenia beztestamentowego:
1) system agnacyjny ( ustawowy )
2) system agnacyjno – cognacyjny ( dziedziczenie wg. Prawa pretorskiego )
3) system cognacyjny ( oparty na Nowellach justyniańskich )
Agnacja – więzy krwi – naturalne pokrewieństwo
Cognacja – przysposobienie – np.: adopcja
I ) System agnacyjny – wyróżnia trzy stopnie bliskości:
a) sui heredes – osoby znajdujące się pod władzą spadkodawcy – dziedzice konieczni
• synowie
• córki
• żona z małżeństwa cum manu
• dzieci po zmarłym synu ( wnukowie )
Dziedziczenie odbywało się według:
• głów ( in capitia )
• szczepów ( in stripes ) – jeśli byli powołani „sui” kilku stopni następował podział na szczepy, a dział majątkowy przypadający na dany szczep dzielono w równych częściach pomiędzy członków szczepu ( wg. Głów ? )
b) proximi agnati – najbliższy boczny krewny pozostający ze spadkodawcą w najbliższym stopniu pokrewieństwa
• brat
• siostra
• syn emancypowany
Dziedziczenie odbywało się według:
• głów ( in capita ) – jeżeli było kilku gnatów tego samego stopnia pokrewieństwa to dzielą oni spadek na równe części wg. Głów
Również kobieta mogła dziedziczyć jako najbliższa krewna agnacyjna.
c) gentiles – osoby należące do tego samego rodu co spadkodawca. Mieli wspólnego przodka i nosili to samo nazwisko rodowe.
II ) System agnacyjno – cognacyjny – dziedziczenie to następowało wg. czterech klas:
a) unde liberi – wszyscy krewni zstępni (descendenci ) spadkodawcy, bez względu na to czy byli pod jego władzą ojcowską czy też nie ( w chwili śmierci )
• dzieci
• wnukowie
• prawnukowie
• syn emancypowany
Nie dziedziczyła natomiast żona spadkodawcy ponieważ nie była jego descendentką
Zstępni stopnia bliższego wykluczali tych stopnia dalszego.
Dziedziczenie odbywało się według:
• szczepów ( in stripes ) – jeśli dziedzice po zmarłym ojcu wstępują w jego dział spadkowy
• głów ( in capita ) – podział przez descendentów tego samego stopnia
b) unde legitimi – wszystkie osoby uprawnione według ius civile
• sui
• proximus agnatus
• gentiles
c) unde cognati – wszyscy krewni cognacyjni ( przysposobieni ) do 6-go stopnia bez wyjątku. Do 7-go stopnia tylko prawnukowie rodzeństwa. Krewni cognacyjni bliższego stopnia wykluczali tych dalszego stopnia.
Sui heredes byli powoływani we wszystkich trzech wyżej wymienionych klasach dziedziczenia
d) unde vir et uxor – dziedziczenie małżonków po sobie – z braku krewnych uprawnionych do dziedziczenia. Uxor in manu spadkodawcy ( żona in manu ) dziedziczyła w klasie drugiej jako filia familias.
Stosunek klas pretorskiego dziedziczenia beztestamentowego był taki, że klasa poprzednia wykluczała następną.
III ) System cognacyjny
1) Dziedziczenie beztestamentowe zwyczajne – cztery klasy bliskości:
a) descendenci spadkodawcy – wszyscy krewni zstępni bez względu na płeć i stopień pokrewieństwa oraz toczy znajdowali się pod władzą ojcowską czy nie.
• Dzieci
• Wnuki
• Prawnuki
• Itd.
Dziedziczenie odbywało się według głów i szczepów
b) ascendenci spadkodawcy – wstępni
• rodzeństwo rodzone ( bracia i siostry po jednej matce i ojcu )
• dzieci pierwszego stopnia rodzeństwa rodzonego.
Wszyscy ci dziedzice dziedziczyli obok siebie wedle głów ( in capita ). Dzieci po zmarłych braciach czy siostrach otrzymywały na dział spadkowy przypadający na ich ojca czy matkę.
c) rodzeństwo przyrodnie
• bracia – tylko po ojcu lub po matce
• siostry – tylko po ojcu lub po matce
• ich potomstwo ( ich dzieci pierwszego stopnia )
d) krewni cognacyjni – dalsi krewni – bez ograniczenia stopnia bliższości – bliższy stopień pokrewieństwa wykluczał dalszy.
Podział następuje tu zawsze wedle głów ( in capita )
2) Dziedziczenie beztestamentowe nadzwyczajne
a) uboga wdowa – w przypadku gdy nie otrzymała posagu po zmarłym mężu przypadała jej ¼ spadku – nie więcej niż 100 funtów złota. Jeśli spadkodawca miał dzieci to nie mogła odziedziczyć więcej niż otrzymywało jedno dziecko.
b) Liberi naturales – dzieci nieślubne zrodzone w konkubinacie – bez stosunku kazirodczego. Otrzymywały wraz ze swoją matką ¼ spadku po ojcu nieślubnym, jeżeli uznał je za swoje i nie pozostawił i dzieci ślubnych.
c) Quarta divi Pii – czwarta część spadku należna osobie niedojrzałej, arogowanej i wyzwolonej bez słusznego powodu przed dojściem do dojrzałości.
