Egipt, Egipska Republika Arabska, Dżumhurija Misr al-Arabija, państwo w północno-wschodniej części kontynentu afrykańskiego i na półwyspie Synaj w Azji. Obszar 1 001 400 km2. Egipt graniczy na południu z Sudanem, na zachodzie z Libią, na wschodzie z Izraelem, północną granicę kraju wyznacza wybrzeże Morza Śródziemnego.
Stolica Kair, wraz z aglomeracją ok. 12 mln mieszkańców (1991). Większe miasta (dane z 1991): Aleksandria (3 170 tys.), Giza (2 156 tys.), Szubra al-Chaima (811 tys.), Port Said (460 tys.), Mehalla el-Kubra (385 tys.).
Egipt podzielony administracyjnie na 25 prowincji (muhafazatów). Językiem urzędowym jest arabski, angielski stosunkowo dobrze znany. Waluta narodowa: funt egipski (100 piastrów).
Ludność
Egipt zamieszkuje 54,6 mln osób (1991), średnia gęstość zaludnienia 54,5 osoby/km2, biorąc jednak pod uwagę faktycznie zasiedlone i gospodarczo wykorzystane obszary kraju stanowiące łącznie ok. 3,5% powierzchni całkowitej, średnia gęstość zaludnienia przekracza 1500 osób/km2. W 1991 w miastach zamieszkiwało 47% ludności.
Społeczeństwo tworzą w ogromnej większości arabscy Egipcjanie – fellachowie (99% ogółu), na obszarze Pustyni Zachodniej spotkać można plemiona Berberów, w dolinie górnego Nilu pojedyncze osady ludności negroidalnej.
Większość społeczeństwa wyznaje islam sunnicki (90%), resztę stanowią chrześcijanie obrządku koptyjskiego (ok. 10%). Przeszło połowa ludności to analfabeci (52%). Przeciętna długość życia mężczyzn 59, kobiet 62 lata.
Warunki naturalne
Egipt ma kształt zbliżony do kwadratu. Afrykańską i azjatycką część kraju łączy Przesmyk Sueski, przez który przebiega Kanał Sueski łączący Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym. Rozległe obszary Egiptu zajmują pustynne równiny wzniesione średnio kilkaset metrów nad poziomem morza.
Osadnictwo skupiło się wzdłuż doliny Nilu, w pasie o długości ok. 1550 km, szerokości od 2 do 20 km. W Egipcie wyodrębnia się 6 głównych regionów naturalnych: dolinę Nilu, deltę Nilu, wybrzeże Morza Śródziemnego, Pustynię Zachodnią, Pustynię Wschodnią i Półwysep Synaj.
Przez cały obszar kraju, z południa ku północy, przepływa Nil. W swym górnym biegu przełamuje się przez wychodnie granitowych skał platformy saharyjskiej, tworząc bystrza i kaskady znane pod nazwą katarakt. Katarakty już w czasach panowania faraonów wyznaczały południową granicę Egiptu.
Obecnie na terytorium państwa znajduje się jedna katarakta, trzy pozostałe leżą na obszarze Sudanu. Delta Nilu rozpościera się na przestrzeni ok. 25 tys. km2 na północ od Kairu. Tworzą ją dwa główne ramiona Nilu: Damietta i Rosetta wraz z wielką liczbą drobnych, naturalnych i sztucznych kanałów, przybrzeżnych jezior i zalewów. Delta Nilu stanowi obszar gęsto zasiedlony i intensywnie zagospodarowany.
Wybrzeże Morza Śródziemnego jest słabo rozwinięte. Wzdłuż wybrzeża rozwinęły się osady rybackie, miejscowości wypoczynkowe. Większe porty handlowe znajdują się w Aleksandrii (strefa wolnocłowa) i Port Saidzie.
Pustynia Zachodnia ciągnie się wzdłuż granicy z Libią, stanowi teren wyżynny o zróżnicowanych formach krajobrazu pustynnego. Spotkać tam można zarówno pustynie piaszczyste, jak i żwirowe czy skaliste. W miejscach powierzchniowych wysięków wód wgłębnych tworzą się oazy.
Pustynią Wschodnią nazwany jest obszar na wschód od doliny Nilu, ciągnący się wzdłuż wybrzeży Morza Czerwonego, obejmujący swym zasięgiem półwysep Synaj. Poza Nilem brak stałych rzek, spotyka się jedynie okresowe potoki, których suche łożyska zwane są uedami.
Klimat kontynentalny, suchy, jedynie na północnych wybrzeżach Śródziemnomorski. Średnie temperatury notowane w Kairze: lipiec 21-36°C, styczeń 8-18°C. Roczna suma opadów: 30 mm.
Historia
Dzieje Egiptu do 641 określa się jako Egipt starożytny. W latach 639-641 podbity przez Arabów, prowincja kalifatu arabskiego. Islamizacja kraju pod rządami emira. Do 750 podlegał dynastii Omajjadów, do 969 – Abbasydów, następnie Fatymidów (założenie Kairu i przeniesienie tam stolicy).
W 1171 Salah ad-Din założył dynastię Ajjubidów (panującą do połowy XIII w.), w latach 1250-1517 rządy mameluków, w 1517 podbity przez Turków. Od połowy XVIII w. Egipt stał się obiektem zainteresowania Francji i Anglii (wyprawa Napoleona I 1798), w latach 1805-1849 rządy Albańczyka Muhammada Alego.
Druga połowa XIX w. to okres rywalizacji Anglii i Francji o wpływy w Egipcie. W 1876 ustanowiono międzynarodową kontrolę nad dochodami Egiptu, w latach 1881-1882 miało miejsce powstanie Arabiego Paszy, co dało w konsekwencji wzrost wpływów Anglii.
W czasie I wojny światowej Egipt znajdował się pod protektoratem angielskim. W 1922 ogłoszono niepodległość Egiptu, rządy objął król Fuad I. W czasie II wojny światowej Egipt był jedną z głównych baz angielskich (walki pod Tobrukiem, El-Alamein), po wojnie toczył spory terytorialne z Izraelem (wojny: 1948-1949, 1956, 1967, 1973), zakończone pokojem w Camp David, podpisanym w 1978 przez prezydenta Egiptu Anwara as Sadata oraz premiera Izraela M. Begina. 26 marca 1979 w Waszyngtonie doszło do podpisania traktatu pokojowego: Izrael wycofał swe wojska z półwyspu Synaj, a Egipt uznał istnienie państwa żydowskiego i nawiązał z nim stosunki dyplomatyczne.
W 1956 miał miejsce zamach stanu Wolnych Oficerów pod dowództwem G.A. Nasera. W 1958 powstała Zjednoczona Republika Arabska. W 1961 unia rozpadła się, a w 1982 Egipt odzyskał resztę Synaju okupowanego przez Izrael. W 1990 Egipt był członkiem antyirackiej koalicji w czasie wojny o Kuwejt (wojna w Zatoce Perskiej).
Obecnie trudnym do rozwiązania problemem wewnętrznym kraju jest działalność bojówek fundamentalistów muzułmańskich pragnących przekształcić Egipt w państwo religijne, opierające się na zasadach Koranu. W terrorystycznych akcjach przeprowadzonych w 1992 przez członków bojowych organizacji muzułmanów zginęło ponad 80 osób, w tym kilkudziesięciu turystów z Europy.
Ustrój polityczny
Egipt jest republiką, funkcję głowy państwa sprawuje prezydent. Jednoizbowy parlament, Zgromadzenie Narodowe (Rada Ludowa) z 454 deputowanymi, sprawuje władzę ustawodawczą. Funkcje doradcze w stosunku do parlamentu pełni 241-osobowa Rada Konsultatywna (szura). Władza wykonawcza pozostaje w rękach rządu.
Gospodarka
Pośród krajów arabskich Bliskiego Wschodu Egipt ma najstarsze tradycje przemysłowe, sięgające XIX w. Obecnie należy do najlepiej rozwiniętych krajów afrykańskich. Posiada znaczące złoża bogactw naturalnych. Podstawowe znaczenie ma ropa naftowa, pochodząca ze złóż na półwyspie Synaj oraz z nowych pokładów w szelfie Zatoki Sueskiej, wzdłuż wybrzeża Śródziemnomorskiego i na obszarze Pustyni Zachodniej, przy granicy z Libią.
Ponadto wydobywa się znaczne ilości gazu ziemnego, szczególnie na obszarze delty Nilu i ze złóż podmorskich. Na południu kraju, w okolicach Asuanu i na półwyspie Synaj, znajdują się bogate złoża rud żelaza, manganu i fosforytów. Na obszarze całego kraju występują pokłady surowców i materiałów budowlanych, m.in. wapieni wykorzystywanych w przemyśle cementowym.
Większa część potencjału gospodarczego kraju skoncentrowała się na obszarze delty Nilu, w trójkącie wyznaczonym przez miasta: Kair, Aleksandrię i Suez, oraz na południu, wokół Asuanu. Duże ośrodki przemysłu petrochemicznego rozwinęły się w Aleksandrii, Kairze, Suezie, Tanta i Asjut.
W Heluanie pod Kairem wybudowano olbrzymi kombinat metalurgiczno-koksowniczy, w Asuanie działają huty żelaza i aluminium. Zakłady metalurgiczne, rozwinięte dzięki lokalnym złożom rud metali kolorowych, funkcjonują w Kafr ad-Dawar i Bayda.
Przemysł
Dobrze rozwinął się przemysł chemiczny, szczególnie produkcja nawozów sztucznych, włókien syntetycznych, farmaceutyczny, a także przemysł włókienniczy i odzieżowy, dający obecnie ok. 1/4 wartoci ogólnej produkcji przemysłowej.
Kraj posiada kilka montowni zagranicznych koncernów samochodowych, w których wytwarzane są autobusy, samochody ciężarowe oraz traktory, maszyny rolnicze. Oprócz tego produkuje się lokomotywy i wagony kolejowe oraz silniki spalinowe i elektryczne, szeroką gamę sprzętu elektrotechnicznego, a także artykuły konsumpcyjne, m.in. sprzęt radiowo-telewizyjny, pralki, lodówki, klimatyzatory, motocykle, rowery.
Rozbudowie i modernizacji poddawany jest egipski przemysł energetyczny. Sektor ten opiera się głównie na zakładach wykorzystujących ropę naftową i gaz ziemny, powstają już jednak pierwsze elektrownie jądrowe (El-Dabaa, 2000 MW). Na południu kraju, w rejonie Asuanu, przy wybudowanej w 1970 Wielkiej Tamie na Nilu spiętrzającej wody rzeki w Zbiornik Nasera, działa ogromna hydroelektrownia.
Rolnictwo
Współczesne rolnictwo egipskie, ze względu na szybko rosnącą liczbę ludności, nie jest w stanie zaspokoić wewnętrznych potrzeb kraju. Pomimo to sektor rolniczy i przemysł przetwórstwa spożywczego należy uznać za jedne z lepiej rozwijających się branż gospodarki.
Dzięki budowie retencyjnego zbiornika Nasera, regulującego przepływy na Nilu, wzrosły możliwości sztucznego nawadniania, co zwiększyło powierzchnię ziem uprawnych o ponad 40%. Ponieważ zbiorów dokonuje się 3-4 razy w roku, średnie plony z hektara użytków należą do najwyższych w świecie.
Rolnictwo nastawione jest przede wszystkim na produkcję roślinną. Do głównych upraw zaliczają się: ryż, trzcina cukrowa, pszenica, kukurydza, proso, jęczmień, lucerna, fasola, ziemniaki, warzywa i owoce. Funkcję podstawowej rośliny przemysłowej pełni bawełna. Hodowla, ze względu na minimalną ilość łąk i pastwisk, jest słabo rozwinięta.
Transport
Sieć połączeń drogowych i kolejowych rozwinęła się w delcie i dolinie Nilu, który jest zarazem ważnym szlakiem komunikacji wodnej. Na obszarze delty funkcjonuje wiele kanałów będących ważnymi szlakami transportowymi kraju. Istnieje sieć połączeń lotniczych, łączących miasta nad Nilem z osiedlami położonymi w regionach pustynnych.
Lotnisko kairskie jest największym w Afryce. Ważnym szlakiem komunikacyjnym, a zarazem źródłem poważnych dochodów państwa jest Kanał Sueski, wykorzystywany jako droga tranzytowa dla statków kursujących w rejon Zatoki Perskiej i na azjatycki Daleki Wschód.
Handel
Podstawowymi egipskimi towarami przeznaczonymi na eksport są ropa naftowa, paliwa i gaz ziemny (53,8% wartoci ogółem). Kolejne miejsca zajmują: przędza bawełniana (8,4%) i odzież (7,8%). Drugim, poza bawełną, produktem rolnym mającym poważne znaczenie w egipskim handlu międzynarodowym jest ryż (ok. 3%), kolejne miejsca w tej grupie towarów zajmują przetwory owocowo-warzywne.
Jako dostawca produktów przemysłu przetwórczego (poza odzieżowym) Egipt wyspecjalizował się w wyrobach z tworzyw sztucznych, produkcji sprzętu gospodarstwa domowego, mebli, sprzętu elektrotechnicznego, chemikaliów, cementu, nawozów sztucznych. Poważnym źródłem dewizowych dochodów kraju jest turystyka.
Do Egiptu sprowadza się głównie produkty chemiczne (8,8%), pszenicę (6,4%) i drewno (5,5%), ponadto mięso i inne produkty żywnościowe, maszyny i sprzęt inwestycyjny, silniki i papier. Głównymi partnerami handlowymi są: Stany Zjednoczone, Francja, Włochy, kraje byłego ZSRR oraz Japonia.
Struktura zatrudnienia
W rolnictwie pracuje 42,7% osób, w przemyśle 21,3%, w usługach i handlu 36%. Dochód narodowy w 1991 wynosił 600 dolarów amerykańskich na 1 mieszkańca. Średnia stopa inflacji w latach 1980-1991 – 15,5% (1992 – 35%).
Dochód narodowy wytwarzany był nieproporcjonalnie do struktury zatrudnienia. Choć największa jego część powstała w sektorze usług (53%), to rolnictwo, zatrudniające niemal połowę ludności w wieku produkcyjnym, wytworzyło niecałą 1/5 (17%) część dochodu. Świadczy to o niezwykle niskim poziomie wydajności pracy w rolnictwie, wynikającym z ogromnego przeludnienia i masowo występującego na wsi egipskiej zjawiska ukrytego bezrobocia.
