Ekspresjoniści w XX- leciu- przedstawiciele, manifesty, dzieła.
Jedyną w Polsce grupą głoszącą program ekspresjonizmu i używającą konsekwentnie tej nazwy w celu samookreślenia byli pisarze związani 1917-22 z pozn. Pismem ?Zdrój?:
– J. I W. Hulewiczowie
– Przybyszewski
– J. Stur,
– Bederski
– S. Kubicki,
– Z. Kosidowski,
– E. Zegadłowicz
– J. Wittlin
Ich wystąpienia teoretyczne (np. almanach ?Brzask epoki?, manifest Stura ?Czego chcemy?) i praktyka lit. nie wywarły jednak większego wpływu; jedynie twórczość Zegadłowicza i Wittlina (pacyfistyczne ?Hymny?) okazała pewną żywotność. Bliskie związki personalne łączyły ?Zdrój? z pozn. Ugrupowaniem plastycznym. Bunt oraz powstanie 1917 w Krakowie grupą Formiści Pol. (pierwotna nazwa Ekspresjoniści Pol.), skupiająca plastyków pisarzy, których ówczesna i późniejsza twórczość literacka zbliża się pod niejednym względem do ekspresjonizmu (wczesna poezja Czyżewskiego, powieść L. Chwistka ?Pałace Boga?, S. I. Witkiewicz). Zbieżności te występują także w utworach przedstawicieli pol/ futuryzmu, np. u B. Jasieńskiego i A. Sterna. Większe znaczenie dla ekspresjonizmu polskiego ma twórczość skamandrytów (współpracujących krótko ze ?Zdrojem?), chociaż nie sformułowali oni programu e. Ani nie posługiwali się tą nazwą; J. Tuwim reprezentuje tu głównie ekspresjonistyczną lirykę protestu przeciw wojnie, wizję budzącej lęk cywilizacji urbanistycznej, często o akcentach groteskowych, J. Iwaszkiewicz- ekstatyczną lirykę dionizyjską.
Silnie uzewnętrzniał się e. W twórczości wielu prozaików międzywojennych. A. Strug podejmował aktualną problematykę społ. i polit. W powieściach przesyconych aurą psychologicznej niesamowitości (?Mogiła nieznanego żołnierza?, ?Pokolenie Marka Świdy?) i sięgał do częstych w literaturze elemantów sensacyjnych i kryminalnych wątków fabularnych (?Fortuna kasjera Śpiewankiewicza?, ?Żółty Krzyż?). Powieściopisarstwo polit. J. Kadena- Bandrowskiego (?Generał Barcz?, ?Czarne skrzydła?, ?Mateusz Bigda?), mimo, że jego wizja świata wywodzi się raczej z naturalizmu, w stylistyce jest typowo ekspresjonist. (animalizacje, brutalizacja języka itd.). Nurt prozy ekspresjonist. Zapoczątkowany przez Micińskiego znalazł oryginalną kontynuację w utworach R. Jaworskiego i S. I. Witkiewicza, wyrazicieli międzywojennego katastrofizmu. Powieść Jaworskiego ?Wesele hrabiego Orgaza? to półfantastyczapanorama Europy po I wojnie św., bogata w groteskowo przetworzone realia cywilizacyjne, społ. i obyczajowe. Powieści Witkiewicza ?Pożegnanie jesieni? i ?Nienasycenie?, pisane stylem łączącym niedbałą kolokwialność, parodię konwencji lit. i żargon filoz., są konglomeratem fragmentów eseistycznych, fantastycznych wizji futurologicznych, groteskowo deformowanych obserwacji socjologicznych i obyczajowych. Podobnymi cechami odznaczają się jego dramaty, będące w zamyśle realizacją koncepcji Czystej Formy, która mimo swej wieloznaczności wydaje się dopuszczać interpretację przynajmiej pokrewną e. Na pograniczu e. Mieści się uliryczniona proza Schulza, mitologizująca świat realny w sposób pokrewny mechanizmowi wyobraźni dziecięcej, wizjom sennym itp. Również twórczość Gombrowicza, mimo swej integralności, zbliża się niekiedy do rozwiązań ekspresjonistycznych (dramt ?Ślub?).
Z e. wiąże się nurt prymitywistyczny, poszukujący prostoty i autentyczności wyrazuartyst. W sztuce ludowej (?Mój świat? Kasprowicza, ?Powsinogi beskidzkie? Zegadłowicza i program Czartaka, ?Pastorałki? Czyżewskiego). Znaczną rolę odegrał e. w twórczości poetów ?Kwadrygi?, W. Sebyły, S. Flukowskiego (proza poetycka ?Pada deszcz?), a także K. I. Gałczyńskiego, którego oryginalna, po części groteskowa forma, służąca pierwotnie wyrażaniu typowego dla e. poczucia zachwiania hierarchii, niepokoju. Z biegiem czasu przekształciła się jednak w wirtuozeryjną dekoracyjność.
