Epopeja od czasów starożytnego Homera uchodzi za najwybitniejszy gatunek poezji epickiej. Epos jest wielkim, rozbudowanym utworem wierszowanym, który przedstawia dzieje bohaterów na tle wydarzeń historycznych przełomowych dla danej społeczności. W \”Panu Tadeuszu\” tym wydarzeniem jest przemarsz wojsk Napoleona przez Europę, postacie to Soplicowie, Horeszkowie i cała społeczność litewskiej prowincji.
Mickiewicz w niektórych fragmentach wyraźnie stylizował swój utwór po homerycku. Można to dostrzec w licznych rozwiniętych na wzór Homera porównaniach, w partiach narracyjnych i opisowych, w których osoba narratora pozostaje w ukryciu, homeryckie są także niektóre szczegółowe opisy, ale w nich widać raczej parodiowanie niż naśladowanie niż naśladowanie starożytnego epika. Homer opisywał szczegółowo przedmioty ważne, jak np. zbroja Achillesa, Mickiewicz natomiast przenosi to na rzeczy małe, nieistotne, jak np. opis gatunków much na Litwie czy gatunków grzybów w lasach litewskich. Niektóre homeryckie opisy potraktowane są jednak poważnie, np. opis serwisu w księdze XII wyraźnie eksponowany jest według wzoru opisu tarczy Achillesa w \”Iliadzie\”. Także niektóre fragmenty opisu bitwy podczas najazdu na Soplicowo ujęte są na wzór Homerowy.
Do \”Pana Tadeusza\” wprowadził autor również kilka motywów mitologicznych ale w zupełnie innej funkcji niż u Homera. Autor grecki czynił postacie bogów uczestnikami akcji; pomagali oni w walce niektórym bohaterom. U Mickiewicza motywy mitologiczne mają znaczenie niemal wyłącznie jako przedmiot rozwiniętych porównań, a pośrednio tylko stanowią szczegół w charakterystyce jakiejś postaci. Tak np. Hrabia, widząc grono soplicowskie zbierające grzyby, porównuje je z cieniami zmarłych snujących się w krainie podziemnej; marchewka w ręce Zosi przypomina mu róg nimfy Amaltei, a w porównaniach tych podkreśla poeta wybujałość fantazji Hrabiego; Wojski w swoją opowieść o sporze Domejki z Dowejką wplata mit o kartagińskiej królowej Dydonie, co świadczy o oczytaniu Wojskiego w dziejach Grecji i Rzymu, bo uczył się on w szkole ówczesnej, w której tematyka świata antycznego należała do najważniejszych w programie nauczania.
O zaliczeniu \”Pana Tadeusza\” do epopei decydują jednak nie tylko owe mało ważne pokrewieństwa treściowe z Homerem. Jest u Mickiewicza typowe dla wielkiej epiki zachowanie tzw. dystansu autorskiego, tj. ukrywanie własnej postaci za opisywanymi wypadkami i przedmiotami. Jedynie we fragmentach lirycznych dystans ten jest przekroczony.
Inną równie ważną cechą eposu jest inwokacja, w której poeta zwraca się do odległej ojczyzny i Matki Boskiej, prosząc o pomoc w tworzeniu dzieła. Istotną rolę w utworze spełniają też epizody – opisy przyrody, spór Rejenta i Asesora o psy, gra Jankiela – nie stanowiące głównej osi wydarzeń. W \”Panu Tadeuszu\” możemy również dostrzec retardacje, – czyli obecność takich partii dzieła, które spowalniają akcję, opóźniają następne wydarzenia, tym samym mobilizując czytelnika, pogłębiając jego ciekawość. Tę rolę spełniają liczne opisy m.in. nieba, obyczajów, grzybów, serwisu, strojów, itd. W utworze występuje także bohater zbiorowy – szlachta, zróżnicowana wewnętrznie, czasem nieco idealizowana.
\”Pana Tadeusza\” można nazwać również epopeją narodową lub szlachecką (w takim znaczeniu termin ten ma charakter nie gatunkowy, lecz wartościujący), ponieważ został w nim wszechstronnie i szczegółowo ukazany obraz szlachty polskiej na tle ważnego wydarzenia historycznego – kampanii Napoleona. W ten sposób poeta utrwala pamięć o ważnych postaciach i wydarzeniach, eksponuje wartości uznane za szczególnie cenne z punktu widzenia społeczności. Pokazuje przemiany świadomości warstwy szlacheckiej – kształtowanie się nowego, współczesnego wzorca patriotyzmu.
