Życie
Urodzona w 1841 roku w Miłkowszczyźnie koło Grodna, uczyła się na
warszawskiej pensji sióstr sakramentek, gdzie jej koleżanką szkolną była
Maria Wasiłowska â późniejsza pisarka Maria Konopnicka. W 17 roku
życia została wydana za mąż za dużo od niej starszego Piotra Orzeszkę
i zamieszkała wraz z nim w jego majątku na Podolu. Małżeństwo to nie
było udane⌠Kiedy więc za udział w powstaniu styczniowym mąż został
zesłany na Syberię, Orzeszkowa nie wyjechała z nim. Sama pisarka także
wspierała powstanie, biorąc udział w konspiracji. Od 25 roku życia
Orzeszkowa wiedzie życie samotnej kobiety, co wymagało wówczas pewnej
odwagi: rozwodzi się z mężem, przenosi do Grodna, gdzie zakłada
księgarnię i wydawnictwo. Stale boryka się z problemami finansowymi,
ale stopniowo zyskuje coraz większe uznanie jako pisarka. Angażuje się
w różne akcje społeczne, często związane z problemem emancypacji kobiet.
Już po pięćdziesiątce wychodzi ponownie za mąż za długoletniego
(od lat dwudziestu) kochanka. Umiera w 1910 roku.
ZAPAMIĘTAJ O ORZESZKOWEJ
⢠Pisarka emancypantka â jedna
z pierwszych piszących i usiłujących
się z pisania utrzymać kobiet.
Niekiedy miano jej jednak za złe
opuszczenie męża, sprzedanie majątku
rodzinnego, no i romans z żonatym
mężczyzną.
⢠Propagatorka pozytywizmu â bardzo
płodna pisarka, pozostawiła bogatą
spuściznę. Wiele powieści
o charakterze tendencyjnym ukazujących
realizację haseł pozytywistycznych:
Marta â emancypacja
kobiet; Meir Ezofowicz â równouprawnienie
Żydów; podobna tematyka
w publicystyce.
⢠Autorka nowel pozytywistycznych
â bardzo ich wiele, âw pigułceâ ukazują
poszczególne problemy. Praca
organiczna i u podstaw: A⌠BâŚ
C⌠â historia nauczycielki uczącej
dzieci wbrew zakazowi władz, Tadeusz
â trudna dola dziecka; kwestia
źle pojmowanej filantropii: Dobra
pani.
⢠Opiewała powstanie styczniowe? To
trudne zagadnienie, bo jakby światopogląd
pisarki kłóci się nieco z jej
doświadczeniem życiowym i faktem
współpracy z powstaniem. Generalnie
powstania nie uważa się w czasach
pozytywizmu za zjawisko właściwe
i godne propagowania, jednak
w wielu utworach Orzeszkowa wskazuje
na hołd należny powstańcom
i konieczność kultywowania pamięci
o nich i ich czynach.
Twórczość
⢠Nad Niemnem â wielka powieść realistyczna ukazująca dzieje rodziny
Korczyńskich splecione z dziejami Bohatyrowiczów. Galeria bogato scharakteryzowanych
postaci: Benedykt Korczyński â dobry gospodarz, borykający
się (pozytywnie!) z trudami dnia codziennego, jego żona Emilia
â rozhisteryzowana, chorowita karykatura bohaterki romantycznej, antywzór
kobiety pozytywistycznej; syn Witold â wzorowy bohater pozytywistyczny,
pragnący swymi umiejętnościami i wiedzą wspierać pracę organiczną
i pracę u podstaw. Ich kuzynka Justyna Orzelska dokonuje właściwego
wyboru i â miast zostać bezproduktywną salonową lalą â postanawia
związać się z ubogim, ale szlachetnym i pracowitym Janem Bohatyrowiczem.
Cała powieść to jedna wielka pochwała idei pozytywistycznych,
etosu pracy i wartości, które można odnaleźć w prostym ludzie.
Ważny także wątek patriotyczny i motyw powstania styczniowego, ukazanego
jako czas solidarności między różnymi klasami społecznymi.
⢠Gloria victis â tom nowel wydanych w 1910 roku, podejmujących temat
powstania styczniowego, składający hołd bojownikom powstania w nastroju
powagi i wzniosłości. To odmiana w stosunku do najwcześniejszych poglądów
pozytywistów, którzy problematyki powstańczej świadomie unikali.
