EMILE DURKHEIM (1858 – 1917)
Dzieła:
„Społeczny podział pracy”,
„Reguły metody socjologicznej”,
„Samobójstwo” (1897),
„Elementarne formy życia religijnego”
Natura ludzka jest złożona z dwóch przeciwstawnych elementów:
element biologiczny, zmysłowy, egoistyczny; jednostkowość
elementy kulturowe, duchowość, altruizm, działania pro społeczne
Biologizm – człowiek jest istotą biologiczną, ale też społeczną (Freud), zawiera w sobie element ziemski (biologiczny) i nadprzyrodzony
Życie społeczne prowadzi tylko człowiek. Jest ono tym co ogranicza „istotę” biologiczną – człowiek „żyje” podwójnie – jako „ja” oraz jako członek pewnej grupy. Rzeczywistość społeczna ogranicza egoizm jednostek
Życie społeczne łączy się z religią – oba te elementy pojawiają się razem i wzajemnie warunkują. Przekonania religijne są potrzebne, aby istnieć w społeczeństwie; elementy religii wyznaczają zasady życia w społeczeństwie
Religia to zestaw podstawowych przekonań – posiadają je wszystkie społeczeństwa; jest podstawą człowieczeństwa i życia społecznego w jakiejkolwiek sferze; jest źródłem dla wszelkiej ludzkiej wiedzy – najpierw pojawiła się religia, a później wiedza o świecie
Durkheim zapoczątkował funkcjonowanie socjologii wiedzy. Wg niego życie społeczne uzależnione jest od wiedzy; podstawowym wyznacznikiem ludzkiej wiedzy jest religia – zasady religijne dają jednostce motywację do życia społecznego, nadają mu kształt.
Przedstawienia zbiorowe – człowiek posiada pewne wyobrażenia i wspólnie z innymi je tworzy. To co człowiek myśli jest tworzone społecznie – elementy czasu, przestrzeni itp.
Specyfika społeczna wyznacza sposób myślenia
Realizm socjologiczny – rzeczywistość społeczna jest to rzeczywistość samoistna, odrębna, „sui generis” czyli „samo przez się”, kieruje się odrębnymi prawami. Nie może być rzeczywistością psychiczną; jest nadrzędna w stosunku do innych dziedzin, określa zasady innych aspektów życia
Socjologizm – stanowisko, sposób patrzenia na rzeczywistość – rzeczywistość społeczna jest najważniejsza, istnieje w umysłach jednostek, ale nie może być indywidualnie zmieniana
Człowiek zastaje rzeczywistość społeczną i musi się do niej dostosować
Sens ludzkich działań jest zdominowany przez świadomość zbiorową (całość, której każda jednostka posiada część)
Psychologia tłumu – metoda badań
Argument heurystyczny, metodologiczny (naprowadzający) – pozwala odnaleźć coś nowego w rzeczywistości
Badanie faktów społecznych:
badać należy na wzór badań naturalistycznych (traktować fakty społeczne jak rzeczy)
wyzbycie się wszelkiej przemocy i uprzedzeń
zjawiska badane z punktu widzenia funkcji jaką pełnią
wyzbycie się wszelkich emocji i uprzedzeń dotyczących badanego zjawiska
fakty – zewnętrzne wobec przedmiotu badającego, badacz nie uczestniczy fizycznie w tych obszarach rzeczywistości społecznej
badania oparte na przekonaniu, że rzeczywistość społeczna nie może być porównywalna do innych rzeczywistości.
Ujęcie socjologii jako instytucji społecznej
Instytucja społeczna jest u Durkheima pojęciem szerokim – instytucją jest każdy powszechnie ustalony wzór zachowania się lub myślenia, który był przejmowany przez jednostkę jako własny (np.: wszelkie elementy kultury, filozofii, religii, również instytucje kościelne, rodzina)
Działanie instytucji społecznych jest podstawą życia społecznego – są one jego „kręgosłupem”
Funkcje instytucji:
tworzą sposoby postrzegania rzeczywistości
integrują społeczeństwo
regulują zachowania jednostek – wszystkie instytucje tworzą całościowy system dozwolonych zachowań jednostek
Religia to wzór wszystkich instytucji społecznych:
Religia Inicjuje jednostkę do życia w społeczeństwie; wyznacza kręgi społeczne, w których uczestniczy człowiek. W miarę dorastania jednostka przechodzi przez kolejne etapy wchodzenia we wspólnotę religijną. Religia wciąga jednostkę do życia zbiorowego (np.: przyjęcie sakramentów w chrześcijaństwie)
Religia daje podstawowe umiejętności niezbędne do życia w społeczeństwie
Sprzyja zespalaniu zbiorowości, integruje, tworzy codzienne czynności, obrzędy, rytuały (każda religia wymaga brania udziału w obrzędach)
Kultywowanie tradycji – religia zachowuje pewne elementy kultury dla następnych pokoleń
Religia daje jednostce rady, jak powinno się postępować
Wspólna religia wzmacnia więzi jednostki z grupą
Religia wspiera psychicznie w trudnych chwilach, ma odpowiedź na to skąd bierze się cierpienie itd.
Inne instytucje możemy oceniać pod kątem tego czy spełniają wyżej wymienione funkcje.
Dzięki systemowi instytucji społecznych każda jednostka ma swoje miejsce w społeczeństwie
Funkcja regulacyjna związana z systemem instytucji oraz norm społecznych nie zawsze działa tak samo skutecznie – zależy to od społeczeństwa (np.: Niemcy hitlerowskie – silna regulacja)
Anomia społeczna to określenie słabej regulacji
Durkheim jest autorem pracy na temat samobójstw, opartej na dokładnych badaniach empirycznych:
analiza doktryny religii katolickiej – jest bardziej restryktywna, bardziej oddziałuje , utrzymuje jednostkę w silniejszych więzach niż religia protestancka
religia protestancka – bardziej anomiczna, stąd stopa samobójstw jest w niej większa
stopa samobójstw jest niższa w społeczeństwach biednych niż bogatych; w pierwszych cele jakie stawia jednostka przed sobą są węższe; wraz z bogactwem zwiększa się ilość stylów życia, większa różnorodność
wzrost stopy samobójstw jest uwarunkowany anomią społeczną
Kategorie samobójstw:
egoistyczne – wynikające z indywidualnych pobudek
altruistyczne – wynikają z nadmiaru kontroli społecznej np. kamikaze
anomiczne – wynikają z braku kontroli, z rozkładu w sytuacji wyobrażeń zbiorowych
wojny i rewolucje
rozwój kulturowy społeczeństwa
Zagadnienie więzi społecznej
Istnieją 2 rodzaje praw:
karne, które powoduje pewne sankcje
kooperacyjne – przywraca stan sprzed naruszenia prawa
Temu podziałowi odpowiadają 2 typy więzi społecznej: (więź to solidarność, coś co łączy, spaja):
mechaniczna – opiera się na podobieństwie (jednostki zjednoczone, bo podobne do siebie)
organiczna – oparta na specjalizacji; jednostki są zjednoczone przez to, że są komplementarne –ludzie uzupełniają się nawzajem
Każdy z tych typów ma charakter idealny – w rzeczywistości społecznej nie istnieją one pojedynczo, ale są wymieszane. Więzi mają charakter ewolucjonistyczny – we wcześniejszych etapach rozwoju społecznego przeważała solidarność mechaniczna
Metodologia – jak analizować zjawiska społeczne
Dwie perspektywy:
funkcjonalna – odnosi się do funkcji jaką spełniają zjawiska dla danego społeczeństwa
historyczna – jakie są przyczyny właśnie tego zjawiska społecznego
Obie te perspektywy dopełniają się.
Każde zjawisko społeczne należy zawsze ujmować na tle kontekstu społecznego, w którym ono nastąpiło .
Następcy i kontynuatorzy Durkheima
Halbwasch – „Społeczne ramy pamięci”
Mausse i Brown, następnie Parsons – twórca antropologiczno-kulturowego funkcjonalizmu
