Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu
(EFTA)
Każde państwo dąży do dynamicznego wzrostu gospodarczego. Możliwości takie może dać współpraca międzynarodowa. Głównym celem liberalizacji handlu jest przeobrażenie struktury gospodarczej, zwiększenie efektywności gospodarowania i rozwój ekonomiczny.
Dzięki współpracy międzynarodowej kraje mają możliwość powiększenia skali produkcji, co istotnie wpływa na ich dalszy rozwój. Obniżanie i likwidacja barier w obrotach handlowych mogą przynieść wymierne korzyści ekonomiczne współpracującym państwom.
Na całym świecie powstało wiele międzynarodowych ugrupowań łączących różną liczbę krajów, które integrują swoje gospodarki narodowe. Integracja to skomplikowany proces, który przechodzi przez wiele etapów. Pierwszym z nich jest utworzenie strefy wolnego handlu, polegającym na zniesieniu miedzy państwami ograniczeń celnych i ilościowych, nie zmienne zostają jednak zasady stosowania własnych taryf wobec państw trzecich. Ten etap stał się docelową formą dla organizacji Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA).
2.Utworzenie EFTA
EFTA powstało 4 stycznia 1960 roku na mocy podpisanej Konwencji Sztokholmskiej, przez członków-założycieli Austrię, Danię, Norwegię, Portugalię, Szwecję, Szwajcarię i Wielką Brytanię. Jest to ugrupowanie składające się z państw o podobnym potencjale, ograniczone do handlu artykułami przemysłowymi i niektórymi przetworzonymi artykułami rolniczymi, nie prowadzące wspólnej polityki handlowej i rolnej, nie regulujące wymiany usług oraz przepływów kapitału i osób. Mało zbiurokratyzowane, otwarte na przyjmowanie nowych członków. Jako cel przyjęto:
– popieranie, poprzez rozszerzanie wzajemnej wymiany handlowej, harmonijnego rozwoju stosunków gospodarczych między państwami, sprzyjanie w ten sposób rozwojowi gospodarczemu, poprawieniu warunków życia i pracy, wzrostowi wydajności i stabilizacji finansowej w państwach
– zapewnienie uczciwych warunków konkurencji w handlu między państwami
– przyczynienie się, poprzez znoszenie barier w handlu, do europejskiej integracji gospodarczej oraz harmonijnego rozwoju i rozszerzenia handlu światowego.
W kolejnych latach dołączyła Islandia i Lichtenstein, odeszły natomiast Dania, Wielka Brytania, Portugalia, Austria, Finlandia i Szwecja.
Powodem utworzenia EFTA było zabezpieczenie się przed dyskryminacyjnymi skutkami unii celnej i wspólnej polityki handlowej EWG. Państwa, mimo liberalizacji wzajemnych stosunków handlowych, nie ograniczały swej suwerenności w kształtowaniu polityki gospodarczej, zachowały swoją autonomię w polityce celnej i handlowej w stosunkach z krajami trzecimi. Strefa wolnego handlu stała się docelową formą umożliwiającą realizację celów państw EFTA.
3. Charakterystyka EFTA
3.1. Proces znoszenia barier w obrotach handlowych
Proces znoszenia ceł i ograniczeń ilościowych w imporcie oraz wyeliminowanie opłat podatkowych trwał do roku 1967, kiedy to zostały usunięte ostatnie przeszkody we wzajemnym handlu. Państwa przyjęły opracowane reguły co do pochodzenia towarów, wprowadziły określone opłaty graniczne, zakaz stosowania ceł eksportowych oraz zakaz zwrotu ceł od importowanych surowców i materiałów zużytych w eksportowanych wyrobach. Wprowadzono również możliwość stosowania klauzul zabezpieczających, które miały przywrócić ograniczenia w handlu ze względu na bezpieczeństwo państwa, zakłócenia w bilansie płatniczym i okresowe trudności zachodzące w przemyśle lub regionach.
Drugą sferą budowy strefy wolnego handlu były reguły konkurencji. Zakaz subsydiowania eksportu i innej ingerencji państwa, mogącej zniekształcić korzyści z wymiany.
Określono ścisłe procedury realizacji zamówień publicznych, które nie mogły dyskrymino-wać dostawców z innych państw ugrupowania. Tylko w dziedzinach związanych z produkcją i handlem państwa mogły tworzyć przedsiębiorstwa na obszarze ugrupowania. Transport, bankowość, ubezpieczenia, rolnictwo i rybołówstwo nie zostały objęte tym zezwoleniem. Przepływ siły roboczej mógł się tylko dokonywać w formie pomocy w funkcjonowaniu przedsiębiorstw ponadnarodowych z państw członkowskich. Dla obrony przed nieuczciwym importem stosowano środki anytydumpingowe i antysubwencyjne.
Kolejną sferą tworzenia strefy wolnego handlu było znoszenie technicznych barier w handlu. Towary pochodzące z EFTA oznaczone były według określonych norm technicznych co ułatwiło swobodę handlu. Podpisano dziewięć konwencji i programów o wzajemnym uznawaniu norm technicznych na swoim obszarze.
Handel artykułami rolnymi i produktami rybołówstwa morskiego stał się kolejną płaszczyzną budowy strefy wolnego handlu. Początkowo Konwencja Sztokholmska nie obejmowała tych segmentów handlu redukcją taryf i restrykcji ilościowych. Naciski państw doprowadziły do wzajemnej wymiany w tych dziedzinach. Zaczęto zawierać dwustronne umowy między członkami w sprawie bilateralnych koncesji w tym handlu.
3.2. Instytucje EFTA
Organem naczelnym koordynującą pracę w EFTA jest Rada. Do jego zadań należą: wykonywanie uprawnień nałożonych przez konwencję, nadzór nad jej stosowaniem, wskazywanie nowych działań jakie warto podjąć dla osiągnięcia celów EFTA oraz ułatwianie współpracy z innymi podmiotami prawa międzynarodowego. W skład Rady wchodzi jeden przedstawiciel każdego rządu członkowskiego, który ma jeden głos. Rada działa na dwóch szczeblach. Pierwszym z nich jest grupa ministrów która spotyka się dwa razy do roku. Drugim są stali przedstawiciele którzy spotykają się dwa razy w miesiącu . Państwa kolejno przewodniczą radzie przez półroczne kadencje. Siedziba rady mieści się w Genewie.
Rada ma prawo do wydawania decyzji oraz zaleceń. Decyzje nie mają natychmiastowej mocy prawnej, lecz są wprowadzane w życie przez naczelne organy władzy krajów członkowskich, które zostają zobowiązane do ich wprowadzenia. Zalecenia, nie są wiążące dla krajów członkowskich. Podjęcie decyzji lub zalecenia jest poprzedzone głosowaniem krajów członkowskich. System głosowania oparty jest na zasadach poszanowania suwerenności krajów członkowskich. Każdy kraj strefy ma przyznany jeden głos. Głosowanie podlega regule jednomyślności.
Specjalnie powołane komitety ekspertów wspierają organ w zarządzaniu strefą wolnego handlu. Zdarza się, że Rada powołuje ekspertów specjalizujących się w rozwiązaniu określonego problemu jakim się zajmuje. Eksperci mogą tylko doradzać, pochodzić jednak muszą ze wszystkich państw Stowarzyszenia. Jest dziesięć stałych komitetów, między innymi: Komitet Ekspertów Handlu, Komitet Ekonomiczny, Komitet ds. Barier Technicznych w Handlu, Komitet ds. Pochodzenia i Ceł, Komitet Konsultacyjny, Komitet Przedstawicieli Parlamentu. Najwyższą instancją dokonująca weryfikacji finansów oraz instytucji Stowarzyszenia jest Zarząd Audytorów.
Bieżącymi sprawami zajmuje się Sekretariat, którego kwatera główna znajduje się w Genewie, nadzorowany przez Sekretarza Generalnego. Sekretariat odpowiedzialny jest za obsługę Rady i komitety. Językiem urzędowym jest angielski.
W związku z utworzeniem w 1994 roku Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), do którego przystąpiły wszystkie państwa EFTA oprócz Szwajcarii, powołano Stały Komitet Państw EFTA, który zajmuje się sprawami związanymi z uczestnictwem w nowej organizacji.
W skład wchodzą przedstawiciele Islandii, Norwegii i Lichtensteinu oraz reprezentanci ze Szwajcarii oraz Zarządu Nadzorczego EFTA, mający status obserwatorów. Stały Komitet ma pod sobą siedem podkomitetów. Cztery z nich: ds. wolnego przepływu towarów, ds. wolnego przepływu kapitału, usług i prawa gospodarczego, ds. wolnego przepływu osób, polityk horyzontalnych są podzielone na 38 grup roboczych. Komitet jest także wspomagany przez niezależny Trybunał EFTA. Część Sekretariatu EFTA znajduje się w Brukseli, gdzie personel zajmuje się sprawami EOG. Biuro Doradcy ds. statystyki mieści się w Luksemburgu. Zastępcy Sekretarza Generalnego urzędują w Brukseli i w Genewie. Oryginał Konwencji jest przechowywany w Oslo.
4. Efekty strefy wolnego handlu
4.1. Efekt kreacji handlu.
O efekcie kreacji handlu mówimy wtedy gdy występuje znaczne ożywienie obrotów międzynarodowych pod wpływem liberalizacji handlu. Efekt powstaje w rezultacie wykorzystania różnic w kosztach produkcji między producentami krajów liberalizujących
obroty handlowe. Towary produkowane po wyższych kosztach w danym kraju zostają zastąpione towarami produkowanymi po niższych kosztach, pochodzącymi z drugiego kraju Stowarzyszenia. Kreacja wymiany oznacza nowy strumień obrotów międzynarodowych pod wpływem zetknięcia się konkurencyjnych przedsiębiorstw z różnych krajów. Produkcja i dostawy przesunięte zostają z droższego do tańszego producenta partnerskiego, co wiąże się z lepszą alokacją zasobów.
Liberalizacja wymiany wywołuje również wystąpienie efektów substytucji dostawców i towarów. Wpływ liberalizacji handlu odbywa się poprzez obniżenie cen na rynku kraju importującego, którą w warunkach wolnej konkurencji określa poziom krańcowych wytwarzania kraju eksportującego i eksportującego. Wiąże się z nią zmniejszenie produkcji producentów kraju importującego i wzrost wymiany między partnerami. Wzrost jest silniejszy jeśli jest wyższa elastyczność podaży w kraju eksportującym i im wyższa jest elastyczność podaży w kraju importującym.
Występuje efekt kreacji wewnętrznej tzn. wewnątrz ugrupowania, polegający na ożywieniu wymiany między partnerami. Może także mieć miejsce kreacja zewnętrzna polegająca na tym iż pod wpływem utworzenia ugrupowania, poprzez obniżkę taryf zewnętrznych lub wzrost dochodów, nastąpi wzrost obrotów z krajami trzecimi.
Kreacja handlu ma duży wpływ na przepływ strumienia pieniądza towarzyszącego zawieranym transakcją. Koniecznym elementem wymiany między krajami Stowarzyszenia jest wymienialność walut krajów uczestniczących w tym procesie.
Badania empiryczne wykazały, że powstanie EFTA przyniosło wymierne korzyści ekonomiczne państwom członkowskim, w formie szybkiego wzrostu wzajemnych obrotów handlowych. Liczbowo sytuacja związana z kreacją handlu w EFTA w latach 1959-1969 przedstawia się następująco:
– import krajów członkowskich zwiększył się o 190,2%
– eksport do partnerów wzrósł o186,4%
– import globalny krajów Stowarzyszenia zwiększył się o 108,3%
– eksport globalny wzrósł o 111,1%
W ujęciu rocznym wymiana wewnątrz EFTA rosła średnio o 11,1% w zakresie eksportu i o 11,2% importu, globalny eksport o 7,8%, import 7,6%. Obroty wewnątrz rosły szybciej niż na zewnątrz, co wywołało wzrost znaczenia handlu wzajemnego między partnerami.
Najbardziej rozwijały się obroty Portugalii oraz Szwajcarii. Zwiększenie obrotów handlowych wywołane było nie tylko zniesieniem ceł oraz innych ograniczeń ale również efektem przesunięcia handlu.
4.2. Efekt przesunięcia handlu
Z sytuacją tą mamy do czynienia jeśli poprzez wstąpieniu do strefy wolnego handlu, kraj sprowadzający towar z kraju trzeciego, zastępuje go nowym pochodzącym od nowego partnera ponieważ ma korzystniejszą cenę ze względu na zniesienie ceł. Następuje tu zastąpienie tańszej produkcji krajów trzecich (niższe koszty produkcji) przez droższą produkcję krajów partnerskich. To zjawisko ma negatywny wpływ, obniża dobrobyt przez podwyższenie kosztów produkcji.
Do czynników sprzyjających efektowi przesunięcia wymiany zalicza się: komplementarność gospodarek partnerów, wysokie bariery handlowe wobec krajów trzecich, elastyczną podaż krajów trzecich na rynku ugrupowania oraz elastyczny popyt na ich towary.
W EFTA przesunięcie handlu było bardziej widoczne w eksporcie, gdzie udział wywozu do państw członkowskich powiększył się o połowę. Najbardziej wzrósł w Austrii, Portugalii i Finlandii. Najsilniej ucierpiał eksport na rynki pozaeuropejskie.
4.3. Inne efekty utworzenia strefy wolnego handlu
Utworzenie strefy wolnego handlu wywołuje pewne efekty ekonomiczne. Ma to związek z samodzielnym ustalaniem warunków importu z krajów trzecich przez państwa członkowskie EFTA. Kraje strefy mogą obciążać różnymi cłami import tych samych towarów z krajów trzecich. Istnieje możliwość importu towarów spoza strefy do kraju członkowskiego o stawkach niższych. Gdy zachodzi taka kombinacja mówimy wówczas o efekcie odchylenia handlu. W takich warunkach, jeżeli cła nakładane przez członków strefy na import czynników produkcji różnią się bardziej niż koszty produkcji dóbr finalnych przez nie wytwarzanych, produkcja tych dóbr przesuwa się do partnerów o niższych cłach, ale o wyższych kosztach. Kraje strefy o niższych cłach stają się dogodniejszym miejscem dla inwestycji wykorzystujących import spoza strefy w celu przetworzenia go i wyeksportowania do partnerów o wyższych taryfach.
4.4. Wzrost gospodarczy w wyniku liberalizacji handlu
Między procesem liberalizacji handlu a wzrostem gospodarczym zachodzą związki określane za pomocą mechanizmu sprzężenia zwrotnego, gdzie rozwój obrotów podwyższa tempo wzrostu gospodarczego, a wzrost gospodarczy prowadzi do ożywienia wymiany i specjalizacji. Korzyści skali mają istotny wpływ na wzrost gospodarczy. Dzięki temu w latach 1950-1962 roczna stopa wzrostu GNP w krajach EFTA wynosiła 4,76%.
Poszerzenie rynków wpływa na wielkość przedsiębiorstw, powoduje zwiększenie możliwości sprzedaży i rozwój przedsiębiorstw. Proces liberalizacji wiąże się także z poprawą efektywności przedsiębiorstw poprzez wzrost konkurencji. Dla krajów o małych rynkach wewnętrznych i wysokich taryfach zewnętrznych, korzyści z ożywienia konkurencji pod wpływem handlu międzynarodowego są większe niż dla partnerów o dużych rynkach wewnętrznych. W Wielkiej Brytanii zagrożenie ze strony zagranicznych konkurentów miało mniejszy wpływ na postępowanie producentów niż w przypadku producentów Austrii i krajów skandynawskich. W pierwszym okresie istnienia EFTA w krajach członkowskich nastąpił wyraźny wzrost dochodu narodowego:
– Austria 0,23
– Dania 0,25
– Norwegia 0,03
– Portugalia 0,15
– Szwecja 0,14
– Wlk. Brytania
Według oceny Sekretariatu EFTA istnienie Zrzeszenia przyczyniło się do wzrostu globalnego produktu społecznego, który jest efektem zmian wewnątrz każdego kraju w kierunkach produkcji towarów, w których wytwarzaniu dany kraj ma względną przewagę.
Żaden kraj członkowski nie przyniósł straty netto z handlu, można stwierdzić, że EFTA przyniosła poprawę w strukturze produkcji w postaci korzyści komparatywnych i w ten sposób wzrost globalnego produktu społecznego.
5. Procesy dostosowawcze w strefach wolnego handlu
Dzięki liberalizacji handlu, uczestnicy mogą uzyskać wiele ekonomicznych korzyści. Nierozłącznie z korzyściami wiążą się koszty, które obciążają gospodarki w procesie dostosowania się do warunków wolnego handlu. W procesie otwierania się na zewnątrz może wystąpić nierówny rozkład korzyści i kosztów między partnerami o różnym poziomie rozwoju gospodarczego. Korzyści z wolnego handlu mogą być widoczne w długim okresie, koszty są obciążeniem w okresie krótkim. Dopiero przez zestawienie korzyści i kosztów możemy mówić o efektach strefy wolnego handlu.
Podczas procesu liberalizacji partnerzy muszą dostosować różnorodne dziedziny aktywności gospodarczej. Zmiany w wielkości i strukturze obrotów handlowych pociągają za sobą zmiany w wielkości i strukturze produkcji. Zmieniają się ceny towarów i czynników produkcji. Nowe ceny wprowadzają zmianę kierunku międzynarodowej specjalizacji.
Procesy dostosowawcze dotyczą skali makroekonomicznej i mikroekonomicznej, obejmują reorganizację przemysłów i przedsiębiorstw. Wolny handel wpływa na wielkość i strukturę zatrudnienia oraz na bilans handlowy i cyrkulację pieniądza.
Strukturalne dostosowanie gospodarek krajów strefy do polityki zewnętrznej następuje w drodze ewolucji specjalizacji produkcji i wymiany. Zmiany mogą mieć charakter wewnątrzgałęziowy lub międzygałęziowy. Rozwój specjalizacji międzygałęziowej oznacza konieczność restrukturyzacji gospodarek partnerów, wewnątrzgałęziowa specjalizacja stanowi łatwiejszą drogę ich włączania się do międzynarodowego podziału pracy. W ramach ewolucji występują korzyści efektywniejszego wykorzystania zasobów. W EFTA przeważała tendencja rozwoju podziału pracy o charakterze wewnątrzgałęziowym.
W latach 1958-1978 w wymianie najważniejszych 21 grup towarowych przeważała specjalizacja międzygałęziowa tylko w obrotach czterech grup towarowych, a w wymianie szesnastu wewnątrzgałęziowa. Międzygałęziowy podział pracy wyraźnie rozwijał się wewnątrz EFTA w wymianie obuwia i odzieży. Przyczyną był kosztowy charakter konkurencji, nowy poziom cen na rynku strefy doprowadził do realokacji produkcji do najtańszych producentów. W krajach skandynawskich w latach 1961-1980 rozwój specjalizacji wewnątrzgałęziowej był wywołany zróżnicowanym popytem, podobną strukturą gospodarczą i podobnym procesem integracji gospodarczej.
