Termin średniowiecze pierwotnie nie oznaczał okresu historycznego, którym dzisiaj jest określany. Po raz pierwszy został zastosowany przez włoskiego humanistę Wawrzyńca Vallę i oznacza wypaczoną łacinę barbarzyńców. Dla humanistów zresztą cały okres stosowania owej zepsutej łaciny to również czas upadku kultury i nauki. Idealizowanie dziedzictwa antyku, prowadziło w efekcie do zlekceważenia zdobyczy średniowiecza. Początek epoki określany jest wraz z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego data nie jest ściśle określona waha się między 313/602 r. Natomiast data końcowa najbardziej prawdopodobna to 1492 – odkrycie Ameryki przez Kolumba. Nie przerwało to raptownie biegu dziejów, lecz znacznie wpłynęło na sposób myślenia ludzi.
Przez wieki z biegiem historii, rozwijała się historia gospodarcza, która została wyodrębniona jako samodzielna dyscyplina naukowa na przełomie XIX / XX w. Dotychczas naukowcy, nie zaakceptowali żadnej wspólnej definicji tej dziedziny. Nie wdając się w dyskusje i nie próbując ściśle zdefiniować historii gospodarczej można najogólniej stwierdzić, że zajmuje się ona badaniem zjawisk i procesów gospodarczych, w różnych społeczeństwach i w ich rozwoju. Jest nauką społeczną leżącą na pograniczu nauk historycznych i ekonomicznych, stanowi część składową obu tych dyscyplin. Historia gospodarcza pozwala zrozumieć historyczne uwarunkowania, poznać różnorodne czynniki, od których zależy rozwój gospodarczy.
Ewolucja gospodarcza jest powolną, znaczną, zmianą, która zachodziła przez dziesiątki, a nawet setki lat, ma ona znaczny wpływ na przyszły ustrój gospodarczo-społeczny. Okres „wieków średnich” nie należał do epoki szybko rozwijającej się, powstały liczne zmiany w ustroju, lecz nie były to zmiany rewolucyjne tylko stopniowe. Początkowo uważano, że gospodarka została zahamowana, wieki IV / XIII były uważane za pośrednie między starożytnością, a epoką odkryć – odrodzeniem,.
Gospodarka powstałą wraz z narodzinami człowieka. W procesie ewolucji produkcji człowiek posługiwała się różnorodnymi narzędziami. Początkowo były to bardzo proste narzędzia z kamienia, gałęzi lub kości. Stopniowo ulepszano sposoby ich wykorzystywania. Najstarszym ustrojem społecznym jest wspólnota pierwotna, jeszcze w jej okresie pojawiło się niewolnictwo. W niektórych społeczeństwach niewolnictwo rozwinęło się stopniowo w podstawową formę gospodarowania. Początkowo pozycja niewolnika była stosunkowo niezłą. Z rozwojem gospodarki malały prawa poddanych niewolników .
Wraz z upadkiem Rzymu nastąpiła ewolucja w gospodarce. Nastąpił upadek niewolnictwa w Europie. Napływające na teren Imperium Rzymskiego plemiona barbarzyńskie zapoczątkowały zupełnie nowy ustrój w gospodarce średniowiecznej- feudalizm. Wkroczenie barbarzyńców spowodowało podział całego terytorium na wiele księstw, co zapoczątkowało proces rozdrobnienia gospodarczego i politycznego, charakterystycznego dla początkującego feudalizmu w Europie. W całej gospodarce nastąpiła ewolucja związana z nowym ustrojem. Mimo że barbarzyńcy gwałtownie wtargnęli w Europejską gospodarkę, upłynie wiele lat zanim feudalizm zdoła w pełni zewolucjonizować ziemie i rozwinąć siły ponad poziom osiągnięty w okresie rozkwitu niewolnictwa. W początkowym okresie rozwoju feudalizmu w Europie, niemal wyłączną dziedziną działalności gospodarczej stało się rolnictwo. Stanowi zresztą ono podstawę nowo rozwijającego się systemu gospodarczego, aż do chwili jego upadku. Społeczeństwo dzieliło się na dwie podstawowe klasy społeczne: panów feudalnych, – który był właścicielem ziemskim, i chłopów poddanych – bezpośredni producent. Jednak różnica między niewolnikiem, a chłopem poddanym jest istotna. Chłop nie jest własnością pana feudalnego. Posiada działkę ziemi i narzędzia pracy, które zapewniają mu minimalne warunki egzystencji. Mimo to przejście od niewolnictwa do feudalizmu było trudne i stopniowe, osłabiło życie gospodarcze. W schyłkowej fazie średniowiecza nastąpił stopniowo rozwój sił wytwórczych. Zaczęto opanowywać nowe techniki produkcyjne, zaczęto budować odlewnie surówki żelaza w piecach hutniczych. Szczególną rolę w ewolucyjnym rozszerzaniu potencjału produkcyjnego społeczeństwa feudalnego odegrał rozwój miast, rzemiosła i handlu. Rozwojowi rzemiosła towarzyszyła specjalna praca, która skłania do wprowadzenia nowych urządzeń, udoskonalania procesu wytwarzania. Rzemieślnik – cieśla, szewc, rymarz nie był samowystarczalny, musiał sprzedawać wytworzone przez siebie produkty na rynku i zaopatrywać się w inne towary potrzebne do życia i wykonywania zawodu. Znacznie poszerzyły się możliwości ludzi, przyszłe odkrycia geograficzne były możliwe dzięki wynalazkowi kompasu. Znacznie polepszyły się możliwości, poszerzyły się horyzonty ludzi. Przyszłe odkrycia m.in. Ameryki mogło dojść do skutku dzięki nowemu wynalazkowi. Znaczny postęp w rolni rozpoczął się wraz z wprowadzeniem trójpolowego sytemu uprawy roli; rozwój ogrodnictwa i warzywnictwa. W coraz większym stopniu zaczęto korzystać ze źródeł energii innych niż siła ludzkich mięsni. Starożytny wynalazek koła wodnego został przez wieki dopracowany i stał się faktycznym wynalazkiem średniowiecza. Młyny wodne upowszechniły się we Francji, już w początkach epoki feudalnej. W końcu XII w. Pojawiły się wiatraki napędzane siła wiatru. Około 900 r. wynaleziono chomąto. Oba wynalazki umożliwiły coraz lepsze wykorzystywanie siły pociągowej koni. W XIII w. Istniały już pługi o konstrukcji przypominających dzisiejsze, powstały one na długiej i krętej drodze ewolucji maszyn współczesnych z dawnymi wręcz niezdatnymi do dzisiejszych warunków pracy „zabytkami”. Mimo że średniowiecze przez setki lat uznawane było za ponure i ciemne znacznie wpłynęło na gospodarkę Europejską.
Polska zaistniała w europejskiej gospodarce w XIII w. Ówczesny poziom gospodarczy a zwłaszcza posługiwania się prymitywnymi narzędziami, jak rodło lub socha, nie pozwalało na intensywną uprawę ziemi. Pola uprawiano przez kilka lat aż do wyjałowienia, po czym porzucano je i przenoszono je na inne miejsce. W polskim osadnictwie wiejskim i miejskim w XIII w. Nastąpiły znaczne przemiany ewolucyjne związane z ruchem kolonizacyjnym, który ogarnął Europę Zachodnią wiek wcześniej. Mimo bardziej intensywnego wykorzystywania pól nie zachodziła potrzeba porzucania ziemi po kilku latach gdyż wyjałowieniu zapobiegano dzięki nowym narzędziom i odpowiedniej kolejności uprawy. Nowy system uprawy tzw. trójpolówki został zastosowany w Europie, znacznie polepszył osadnictwo. Został wprowadzony przez flamandzkich i niemieckich chłopów szukających tu lepszych warunków życia. Szybko upowszechnił się wśród miejscowej ludności. Ewolucja nie ominęła także życia miejskiego. Przeniesione przez kolonistów nowe zwyczaje prawne legły u podstaw powstawania nowego typu miast, zwanego lokacyjnym. Nowe ośrodki cieszące się znaczną samodzielnością powoli stawały się centrami produkcji rzemieślniczej i wymiany handlowej, która najlepiej rozwinęła się w kolejnej epoce.
Okres średniowiecza był określany mianem wieków średnich, w który nic z założenia ważnego się nie wydarzyło. Dopiero kilka wieków wcześniej zostały docenione starania ludzi średniowiecza. W epoce tej powstały liczne ewolucyjne przemiany, na których opiera się dzisiejsza gospodarka, można powiedzieć, że bez wynalazków średniowiecza żadna przyszła epoka nie mogłaby tak wybitnie i dobrze funkcjonować. W średniowieczu ludzie nie opierali się na gospodarce antycznej, która była uznawana ( i dalej tak jest według niektórych) za fenomenalną i pełną rewolucyjnych odkryć, ludzie w średniowieczu kierowali się całkiem innymi prawami wyznawali odmienne filozofie, stąd zerwanie z antykiem. Mimo to średniowieczna gospodarka nie obumarła, lecz rozwijała się w swoim tępię, dopasowanym do potrzeb i tamtejszego życia.
Bibliografia:
– „Ekonomia polityczna”- R. Kudliński, J. Lewandowski.
– „Historia w datach”- M. Czapliński, A. Łoś, J. Maroń, W. Mrozowicz.
– „Dzieje gospodarcze świata do roku 1980 „- J. Ciepielewski, I.Kostrowicka, Z. Landau, j. Tomaszewski.
