EWOLUCJA USTROJU FEDERACJI
Kierunki ewolucji-praktyka konstytucyjna. Uchwalone przez Kongres poprawki są stosunkowo nieliczne (aż 10 do 1791 r. i tylko 16 w latach 1792-1971) i nie wprowadziły zbyt wielu istotnych zmian. Władza ustawodawcza. Zasadniczym zmianom podlegał natomiast jego skład ilościowy oraz reguły wyłaniania kongresmenów. Największą ewolucję przeszły zasady prawa wyborczego. W pierwotnym tekście konstytucji pominięto je milczeniem, delegując uprawnienie do ich określenia ustawodawstwu stanowemu, charakteryzującemu się dużym zróżnicowaniem przyjmowanych rozwiązań. Dotyczyło to szczególnie zasady powszechności wyborów, ograniczonej licznymi wyłączeniami, jak cenzus majątkowy, rasy, płci, czy zamieszkania, odsuwającymi od aktu wyborczego ludność najuboższą oraz Indian i Murzynów. Nowela XIII z 1865 r., na mocy której zniesiono niewolnictwo oraz nowele XIV i XV z lat 1868, 1870 stanowiące, że prawo obywateli S.Z. do głosowania nie będzie kwestionowane czy ograniczane z powodu rasy, koloru skóry lub uprzedniego statusu niewolniczego ani przez federację, ani przez którykolwiek ze stanów. Nowela XIX z 1920 r. przyznająca prawo do głosowania kobietom oraz poprawka XXVI z 1971 r. obniżająca cenzus wieku, w przypadku czynnego prawa wyborczego, z 21 do 18 lat. Ustawodawstwo niektórych stanów aż do lat 60tych XX w. uzależniało posiadanie czynnego prawa wyborczego od opłacenia pewnego minimum podatku. W efekcie jeszcze w 1961 r. Murzyni w 8 stanach nie mieli praw wyborczych. Dopiero XXIV poprawka z 1964 r. uchyliła przepisy stanowych ordynacji wyborczych pozbawiających lub ograniczających prawa wyborcze z powodu niezapłacenia podatku wyborczego lub innych podatków, ale wyłącznie w wyborach do władz federalnych. Poprawka XXIV z 1868 r. zabraniała stanom pozbawiać lub ograniczać prawa wyborcze obywateli płci męskiej, którzy ukończyli 21 lat. Podstawowym zadaniem Kongresu jest uchwalanie ustaw. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje formalnie wyłącznie członkom obu izb Kongresu. Najczęściej funkcję pierwszej izby ustawodawczej pełni Izba Reprezentantów. Projekty wniesione do Izby przekazywane są do odpowiedniej komisja stałej, która może wprowadzić do niej poprawki, zastąpić je własnym projektem, bądź też zająć negatywne stanowisko. Wnioski komisji przedstawiane są na posiedzeniu plenarnym Izby Repr. i po dyskusji przystępuje się do głosowania. Po uchwaleniu przez Izbę Repr. projekt przekazywany jest do Senatu i tu przechodzi podobną procedurę, \”obrabiany\” przez odpowiednie komisje senackie. Jeżeli senat przyjmuje projekt bez zmian, przesyła się go do prezydenta, który może bądź to podpisać projekt, i wtedy staje się obowiązującym prawem, bądź skorzystać z prawa weta. Jeżeli jedna Senat wprowadzi do projektu ustawy zmiany, dokument wraca do Izby Reprezentantów i zostaje poddany ponownemu głosowaniu. W przypadku odrzucenia przez Izbę poprawek Senatu powstaje konieczność powołania tzw. Komisji Pośredniczącej, składającej się z członków Senatu i Izby Repr. wyznaczonych przez przewodniczących obu izb. Zadaniem tej komisji jest uzgodnienie stanowisk i przygotowanie identycznego projektu. Jeżeli nie uda się osiągnąć kompromisu, projekt upada. Do 1946 r. Kongres uchwalał dwojakiego rodzaju ustawy: publiczne i prywatne. Te ostatnie miały charakter przywileju, przyznawanego osobom prywatnym, grupom osób, korporacjom, mieszkańcom miast lub hrabstw, wyłączającego adresatów spod ogólnie obowiązującego prawa lub nadającego im pewne uprawienia nie znajdującej podstawy w obowiązującym porządku prawnym. Władza wykonawcza. Praktyka konstytucyjna przyniosła istotną demokratyzację procedury wyborczej. Pierwotnie desygnowanie kandydata na stanowisko prezydenta było wewnętrzną sprawą Kongresu. Uzgodniony przez stronnictwa partyjne w obu izbach kandydat z reguły już tylko formalnie był wybierany przez elektorów. Konstytucja w swym oryginalnym tekście nie przesądzała sprawy wielokrotności wyboru tego samego polityka na urząd prezydenta. Ustaliła ją na dwie kadencje praktyka konstytucyjna. Zerwano z nią za czasów F. Roosevelta, który był wybierany aż 4krotnie. Po jego śmierci powrócono do starej tradycji. Kongres uchwalił XXI poprawkę do konstytucji stanowiącą, iż nikt nie może być wybrany na urząd prezydenta więcej niż dwa razy. Równocześnie z prezydentem elektorzy wybierają wiceprezydenta, który zgodnie z konstytucją jest bezpośrednim następcą prezydenta w przypadku usunięcia go z urzędu, śmierci lub rezygnacji. Poprawka XXV uchwalona przez Kongres w lutym 1967 r. Zgodnie z jej brzmieniem wiceprezydent zostaje prezydentem, jeśli ten ostatni złoży pisemne oświadczenie, że nie jest zdolny do sprawowania urzędu, bądź też, gdy wiceprezydent i większość członków gabinetu stwierdzi w pisemnym oświadczeniu skierowanym do obu izb Kongresu, że prezydent nie może sprawować władzy. Jeżeli w tym ostatnim przypadku prezydent zaprzeczy treści oświadczenia, o pozostawieniu go na stanowisku rozstrzyga Kongres większością 2/3 głosów obu izb. Wiceprezydent ma funkcję przewodniczącego Senatu. W praktyce ma bardzo małe uprawnienia.
Zgodnie z konstytucją władza wykonawcza należy do prezydenta. O innych urzędnikach federalnych konstytucja mówi tylko tyle, że mianuje ich prezydent za radą i zgodą Senatu. Prezydent może żądać pisemnych opinii od kierowników każdego z departamentów wykonawczych w jakiejkolwiek sprawie związanej z zadaniami ich urzędów. Jako pierwsze zostały utworzone ustawą Kongresu 1789 r. trzy departamenty: stanu (sprawy zagraniczne), skarbu i wojny. W 1798 r. powołano departament marynarki. W XIX w. powstały departamenty: spraw wewnętrznych, sprawiedliwości, rolnictwa i poczt. Po 1900 r. kolejne: handlu, pracy, sił lotniczych, obrony, zdrowia i oświaty, polityki mieszkaniowej, transportu. Na czele departamentów stoją sekretarze stanu – ministrowie mianowani przez prezydenta za zgodą 2/3 członków Senatu. Sekretarze stanu wchodzą w skład gabinetu. Już od czasów Waszyngtona gabinet amerykański miał charakter organu doradczego prezydenta. Prezydent zachował pełnię władzy wykonawczej i tylko do niego należy wyznaczanie kierunków działalności egzekutywy. Sekretarze stanu są wyłącznie odpowiedzialni przed prezydentem i przez niego odwoływani w przypadku rozbieżności stanowisk. Nie ponoszą natomiast odpowiedzialności politycznej (parlamentarnej) przed Kongresem, nie mogą być też członkami żadnej z izb, ale podlegają odpowiedzialności konstytucyjnej. W S.Z. w ogóle nie wykształcił się urząd premiera – posiedzeniom gabinetu zawsze przewodniczy prezydent. Stosunki między władzą ustawodawczą a wykonawczą. Wbrew zamiarom twórców konstytucji idea zachowania równowagi między egzekutywą a legislatywą nie wytrzymała próby czasu. Od schyłku XIX w. można zaobserwować stały wzrost pozycji prezydenta i poszerzenie jego kompetencji. W sferze działalności prawotwórczej prezydentowi formalnie nie przysługuje inicjatywa ustawodawcza. Umiejętnie wykorzystując spoczywający na szefie egzekutywy obowiązek przedstawiania Kongresowi, przed każdą doroczną sesją, orędzia o stanie Unii, nadano mu z czasem charakter programu ustawodawczego prezydenta, z dołączonym już do orędzia pakietem projektowanych przepisów. Wpływ prezydenta na działalność prawodawczą przejawia się szczególnie w formie wydawanych przez niego przepisów wykonawczych do aktów prawnych Kongresu. Faktyczny wpływ prezydenta na ustawodawstwo jest więc o wiele większy, niż to wynika z konstytucji. Uprawnienia kontrolne Kongresu wobec egzekutywy w praktyce w niewielkim stopniu ogranicza prezydenta. Pr. wypowiadania wojny należy do Kongresu, a do prezydenta prowadzenie działań zbrojnych. Prezydent może użyć armii w razie konieczności obrony interesów amerykańskich oraz dla wypełnienia zobowiązań sojuszniczych. Prezydent i Kongres pochodzi z wyborów powszechnych. Dzięki temu jest mniej uzależniony od parlamentu. Prezydent nie odpowiada parlamentarnie przed Kongresem, odpowiada konstytucyjne, ministrowie nie ponoszą odpowiedzialności parlamentarnej, odpowiadają tylko przed rezydentem, prezydent reprezentuje interesy całej federacji, rację państwa gdy w Kongresie dominują interesy partykularne – stanowe lub lokalne, doktryna prawna i orzecznictwo sądowe dostarczają uzasadnień dla pozakonstytucyjnych uprawnień prezydenta. Sądownictwo. Najniższymi sądami są sądy obwodowe, rozpatrujące w składzie jednoosobowym sprawy karne i cywilne leżące we właściwości sądownictwa federalnego. Wyższą instancję tworzą sądy apelacyjne i okręgowe w liczbie 11 i orzekające w składach 3-osobowych. Sądy okręgowe rozpatrują apelacje od sądów obwodowych, mogą też występować jako sąd 1 instancji w poważniejszych sprawach. Naczelne miejsce zajmuje Sad Najwyższy Stanów Zjednoczonych składający się z 9 sędziów. Rozpatruje odwołania od wyroków sądów federalnych i wyjątkowo od orzeczeń najwyższych sądów stanowych w sprawach dotyczących interpretacji konstytucji federalnej. Sądy Roszczeń, które rozpatruje skargi przeciwko rządowi federalnemu o odszkodowanie: Sąd dla Spraw Celnych, Sąd dla Spraw Podatkowych. Sędziowie federalni są mianowani przez prezydenta za zgodą Senatu. Piastują swoje funkcje dożywotnio, ale po ukończeniu 70 lat maja prawo przejść na emeryturę. Usunięcie sędziego ze stanowiska możliwe było tylko w drodze impeachment. Prawo kontrolowania przez sądy legalności ustaw nie wynika z konstytucji. Ustrój Sanów Zjed. Wszystkie stany posiadają własne konstytucje uchwalone przez miejscowe ciał ustawodawcze. Ustrój stanów wykazuje wiele podobieństw do ustroju federacji. W każdym stanie obowiązuje system podziału władzy z mechanizmem \”hamulców\”. Legislatywom przysługuje prawo pociągania do odpowiedzialności konstytucyjnej gubernatora, sprawującego władzę wykonawczą. Legislatywy stanowe są dwuizbowe. We wszystkich stanach izby wyższe nazywają się Senatem, a izby niższe Izbą Reprezentantów. Podstawowym zadaniem legislatyw jest uchwalanie ustaw w sprawach nie należących do kompetencji federacji. We wszystkich stanach z wyjątkiem Północnej Karoliny gubernatorom przysługuje prawo weta wobec projektów uchwalanych przez obie izby. Instytucja zwana recall była to możliwość usunięcia posłów, urzędników, gubernatora, sędziów w drodze głosowania powszechnego. Władza wykonawcza w stanie należy do gubernatora, wybieranego w wyborach bezpośrednich na okres 4 lat. Uprawnienia: reprezentacyjne, wykonawcze i ustawodawcze. Struktura stanowa wymiaru sprawiedliwości: najniższą instancją w okręgach wiejskich i miejskich jest sędzia pokoju, ich jurysdykcja rozciąga się na sprawy cywilne oraz drobniejsze sprawy karne; w okręgach miejskich działają sady policyjne, rozstrzygające sprawy karne; później są sądy miejskie zwane sądami burmistrzów. W każdym stanie działają sady powszechnego orzecznictwa, zorganizowane w 2 lub 3 stopniowej strukturze. Najniższy szczebel tworzą sądy obwodowe orzekające we wszystkich sprawach cywilnych i karnych. Sądy te rozpatrują odwołania od sądów policyjnych i sędziów pokoju. Od wyroków sądów obwodowych przysługuje prawo odwołania do sądów apelacyjnych i Najwyższego Sądu Stanowego.
System prezydencki-prezydent jest jednocześnie głową państwa i szefem administracji, nie ponosi odpowiedzialności przed Kongresem jest jedynie odpowiedzialny konstytucyjne, ministrowie odpowiadają jedynie przed prezydentem którego są doradcami, sądownictwo tworzy funkcję \”trzeciej władzy\” kontrolując działalność legislacyjną parlamentu i akty wykonawcze prezydenta pod kontem ich zgodności z konstytucją.
