Filozofia i składnia
3.32 Znak jest tym, co z symbolu jest zmysłowo postrzegalne.
3.321 Znak (graficzny lub dźwiękowy itd.) może być więc wspólny dwu różnym symbolom – oznaczają one wtedy w różny sposób.
3.322 Nie może nigdy wskazywać wspólnej cechy dwu przedmiotów to, iż oznaczamy je tym samym znakiem, ale przy dwu różnych sposobach oznaczania. Znak bowiem jest przecież dowolny. Można by więc wziąć także dwa różne znaki, i cóż zostałoby wtedy wspólnego w oznaczeniu?
3.323 W mowie potocznej zdarza się nader często, że to samo słowo oznacza na różne sposoby – należy więc do różnych symboli; albo że dwu słów, oznaczających na różne sposoby, używa się w zdaniu z pozoru w ten sam sposób.
Tak więc słówko \”jest\” pojawia się jako spójka, jako znak równości i jako wyraz istnienia; \”istnieć\” – jako czasownik nieprzechodni jak \”iść\”; \”tożsamy\” – jako przymiotnik; mówimy o czymś, ale także o tym, że coś się dzieje.
(W zdaniu \”Grün ist grün\” – gdzie pierwszy wyraz jest nazwiskiem, a ostatni przymiotnikiem – słowa te nie mają po prostu różnego znaczenia, lecz są różnymi symbolami.)
3.324 Tak oto powstają łatwo najbardziej zasadnicze pomyłki (których pełno w całej filozofii).
3.325 Dla uniknięcia tych błędów trzeba używać symboliki, która by je wykluczała – symboliki nie stosującej tego samego znaku w różnych symbolach i nie posługującej się w sposób pozornie jednakowy znakami, które oznaczają na różne sposoby. A więc symboliki zgodnej z gramatyką logiczną – z logiczną składnią.
(Ideografia Fregego i Russella jest takim językiem, choć nie wyklucza jeszcze wszystkich błędów.)
3.326 Aby po znaku rozpoznać symbol trzeba zwrócić uwagę na jego sensowne użycie.
3.327 Znak wyznacza pewną formę logiczną dopiero wraz ze swym logiczno-syntaktycznym zastosowaniem.
3.328 Jeżeli znaku się nie używa, to jest on bez znaczenia. Taki jest sens maksymy Ockhama. (Gdy wszystko jest tak, jak gdyby pewien znak miał znaczenie, to ma on też znaczenie.)
3.33 W składni logicznej znaczenie znaku nie powinno nigdy grać roli. Musi się ona dać zbudować bez wspominania o znaczeniu znaków. Wolno jej zakładać jedynie opis wyrażeń. (…)
4.001 Język jest ogółem zdań.
4.002 Człowiek posiada zdolność budowania języków, które pozwalają wyrazić każdy sens – nie mając przy tym pojęcia, co i jak każde słowo oznacza. – Podobnie też mówimy, nie wiedząc, jak wytwarzane są poszczególne głoski.
Język potoczny stanowi część organizmu ludzkiego i jest nie mniej niż on skomplikowany.
Wydobycie logiki języka wprost z języka potocznego jest niepodobieństwem.
Język przesłania myśl. Tak mianowicie, że z zewnętrznej formy szaty nie można wnosić o formie przybranej w nią myśli. Kształtowaniu szaty przyświecają bowiem zgoła inne cele, niż ujawnianie formy ciała.
Ciche umowy co do rozumienia języka potocznego są niebywale skomplikowane.
4.003 Tezy i pytania, jakie formułowano w kwestiach filozoficznych, są w większości nie fałszywe, lecz niedorzeczne. Stąd też na pytania tego rodzaju nie możemy w ogóle odpowiedzieć, lecz jedynie stwierdzić ich niedorzeczność. Pytania i tezy filozofów polegają przeważnie na tym, że nie rozumiemy logiki naszego języka.
(Są one w rodzaju pytania, czy dobro jest bardziej lub mniej identyczne niż piękno.)
Nic też dziwnego, że najgłębsze problemy nie są właściwie żadnymi problemami.
4.0031 Wszelka filozofia jest \”krytyką języka\”. (Co prawda nie w sensie Mauthnera.) Zasługą Russella jest wykazanie, że pozorna forma logiczna zdania nie musi być jego formą rzeczywistą. (…)
4.111 Filozofia nie jest jedną z nauk przyrodniczych. (Słowo \”filozofia\” musi oznaczać coś stojącego ponad naukami przyrodniczymi, albo poniżej ich, ale nie obok nich.)
4.112 Celem filozofii jest logiczne rozjaśnianie myśli. Filozofia nie jest teorią, lecz pewną działalnością. Dzieło filozoficzne składa się zasadniczo z objaśnień. Wynikiem filozofii nie są \”tezy filozoficzne\”, lecz jasność tez.
Myśli skądinąd mętne i niewyraźne filozofia winna rozjaśniać i ostro odgraniczać.
4.1121 Psychologia nie jest bardziej pokrewna filozofii niż jakakolwiek inna nauka przyrodnicza.
Teoria poznania jest filozofią psychologii.
Czyż moje studium symboliki nie odpowiada studium procesów myślowych, które filozofowie uważali za tak istotne dla filozofii logiki? Ale wikłali się przeważnie w nieistotne dociekania psychologiczne, a analogiczne niebezpieczeństwo pojawia się też przy mojej metodzie.
4.1122 Teoria Darwina ma nie więcej wspólnego z filozofią niż jakakolwiek inna hipoteza przyrodnicza.
4.113 Filozofia ogranicza dziedzinę sporów przyrodoznawstwa.
4.114 Filozofia winna wytyczać granice tego, co się da pomyśleć, a tym samym tego, co się pomyśleć nie da. Winna ona ograniczać od wewnątrz to, co się nie da pomyśleć, przez to, co się pomyśleć daje.
4.115 Przedstawiając jasno to, co wypowiadalne, wskaże to, co niewypowiadalne.
4.116 Cokolwiek da się w ogóle pomyśleć, da się jasno pomyśleć. Cokolwiek da się wypowiedzieć, da się jasno wypowiedzieć.
