FINANSE I PRAWO FINANSOWE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Finanse samorządu terytorialnego i jego prawo finansowe stanowią część (sektor, dziedzinę) finansów publicznych i publicznego systemu prawa finansowego.
Finanse samorządu terytorialnego to zasoby i środki pieniężne oraz operacje (procesy) finansowe polegające na gromadzeniu dochodów (przychodów) oraz dokonywaniu wydatków (rozchodów) przez jednostki samorządu terytorialnego.
System finansowy jednostek samorządu terytorialnego to zespół zasad i instytucji oraz instrumentów prawno-finansowych, służących zdecentralizowanemu, celowemu gospodarowaniu przez jednostki samorządu terytorialnemu zasobami i środkami finansowymi na podstawie obowiązującego prawa. Głównymi zasadami tego systemu są samodzielność i wzajemna niezależność systemu finansowego państwa i samorządu terytorialnego, samodzielność finansowa szczebli samorządowych oraz poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego oraz ich budżetów.
Źródła prawa finansowego samorządu terytorialnego.
Konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy
Konstytucja zawiera następujące regulacje dotyczące bezpośrednio gospodarki finansowej jst:
• jednostkom tym zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań (art. 167 ust. 2)
• dochodami jst są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa (art. 167. Ust. 2)
• źródła dochodów jst są określane w ustawie
• zmiany w zakresie zadań i kompetencji jst następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych (art. 167 ust. 4)
• jst mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie (art. 168)
Europejska Karta Samorządu Terytorialnego
• społeczności lokalne mają prawo w ramach narodowej polityki gospodarczej do posiadania własnych zasobów finansowych, niezbędnych do wykonywania uprawnień, i decydują samodzielnie do o przeznaczeniu tych zasobów
• wysokość zasobów finansowych społeczności lokalnych powinna być dostosowana do zakresu uprawnień przyznanych przez Konstytucję lub przez ustawę
• przynajmniej część zasobów finansowych społeczności lokalnej powinna pochodzić z opłat i podatków, których wysokość społeczności te mają prawo ustalać w zakresie ustalonym ustawą
• systemy finansowe na których opierają się dochody pozostające w dyspozycji społeczności lokalnych, powinny być zróżnicowane i elastyczne
• ochrona społeczności lokalnych finansowo słabszych wymaga zastosowania procedur wyrównawczych lub rozwiązań równoważnych mających na celu korygowanie skutków nierównego podziału potencjalnych źródeł dochodów, a także wydatków. Procedury te nie powinny ograniczać swobody podejmowania decyzji przez społeczności lokalne w zakresie ich uprawnień własnych
• społeczności lokalne powinny być konsultowane, w odpowiednim trybie, co do form przyznania im zasobów pochodzącym z redystrybucji dochodów
• o ile jest to możliwe subwencje przyznane społecznościom lokalnym nie powinny być przeznaczane na finansowanie specyficznych projektów. Przyznanie subwencji nie może zagrażać podstawowej wolności społeczności lokalnej do swobodnego prowadzenia własnej polityki w zakresie przyznanych jej uprawnień
• dla potrzeb finansowania nakładów inwestycyjnych społeczności lokalne powinny mieć dostęp do krajowego rynku kapitałowego, w granicach określonych prawem
Ustawa z dnia 26.11.1998 r. O finansach publicznych
Nowe regulacje
• określenie pojęcia sektora samorządowego finansów publicznych
• objęcie sektora samorządowego zasadami jawności i przejrzystości finansów publicznych
• objęcie samorządowego długu publicznego regulacjami ustawowymi odnoszącymi się do państwowego długu publicznego i samorządowego długu publicznego
• określenie ogólnych zasad zaciągania zobowiązań przez jednostki samorządu terytorialnego
• wprowadzenie możliwości istnienia w jednostkach samorządu terytorialnego funduszy celowych
• wprowadzenie wieloletnich programów inwestycyjnych
• nowa klasyfikacja zadań jednostek samorządu terytorialnego i związanych z nimi wydatków budżetu
• odstąpienie od zasady równowagi budżetu jst i wprowadzanie możliwości uchwalania budżetu z nadwyżką lub deficytem
• wprowadzenie możliwości udzielania z budżetu jst dotacji podmiotom nie należącym do finansów publicznych, ale wyłącznie nie działającym w celu osiągnięcia zysku oraz wyłącznie na cele publiczne związane z realizacją zadań publicznych tej jednostki
• wprowadzenie wymogu opracowywania informacji o stanie o stanie mienia komunalnego
• możliwość wykorzystania w następnym roku budżetowym kwot wydatków, które nie wygasły z upływem roku budżetowego
Ustawa z dnia 26.11.1998 r. O dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000
Ustawa ta reguluje:
• źródła dochodów jst
• zasady ustalania subwencji ogólnych dla tych jednostek
• zasady i tryb przekazywania subwencji ogólnych
• zasady i tryb udzielania dotacji celowych jst
Ustawa z dnia 07.10.1992 r. O regionalnych izbach obrachunkowych
Dotyczy ona wykonywania przez izby:
• nadzoru i kontroli nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego
• funkcji opiniodawczej i informacyjno-szkoleniowej izb
a także organizacji i zasad działania tych organów
Ustawa budżetowa
Inne źródła prawa
Do pozostałych źródeł prawa finansowego jst należą:
• akty wykonawcze do wcześniej omówionych ustaw
• akty prawa miejscowego regulujące samorządową gospodarkę finansową (budżetową) np. uchwały budżetu rad gminy, powiatów, sejmików województwa
• rozporządzenia
USTAWA O DOCHODACH JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W LATACH 1999-2000
Przepisy ogólne
Ustawa określa w odniesieniu do jednostek samorządu terytorialnego:
• źródła dochodu
• zasady ustalania subwencji ogólnych
• zasady i tryb przekazywania subwencji ogólnych
• zasady i tryb udzielania dotacji
• jednostki samorządu terytorialnego -gminy, powiaty, województwa
• reprezentacja jednostek s t – strona samorządowa Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego
• zadania własne j s t – zadania wykonywane przez te jednostki, które nie są zadaniami należącymi do właściwości organów administracji rządowej lub wykonywanymi na podstawie umów bądź porozumień
• ogólna kwota wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych – 100% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych, pobieranego na zasadach ogólnych przy czym przez wpływy rozumie się wpłaty pomniejszone o dokonane zwroty
• nowe jednostki s t – jednostki s t, które zostały utworzone lub których granice uległy zmianie po dniu 30 czerwca roku bazowego
• obszar dzielonych j s t – obszar j s t istniejących w dniu 30 czerwca roku bazowego, które ulegając podziałowi spełniają warunek, że obszar nowych jednostek po podziale pokrywa się z łącznym obszarem dzielonych jednostek przed podziałem
Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego
Dochodami gminy są:
1. wpływy z ustalanych i pobieranych na podstawie odrębnych ustaw podatków:
• od nieruchomości
• rolnego
• leśnego
• od środków transportowych
• od działalności gospodarczej osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej
• od spadków i darowizn
• od posiadania psów
2. wpływy z opłat
• skarbowej
• eksploatacyjnej
• lokalnej
• innych pobieranych na podstawie odrębnych ustaw
3. udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości:
• 27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych, zamieszkałych na terenie gminy
• 5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej
4. subwencje ogólne
5. dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy
6. dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminie oraz inne zadania zlecone ustawami
7. odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych
8. dochody z majątku gminy
Dochodami gminy mogą być:
1. dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gminy
2. dotacje celowe na zadania realizowane przez gminę na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub z innymi j s t
3. dotacje celowe z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego
4. dotacje z funduszów celowych
5. spadki, zapisy, darowizny
6. odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę
7. opłaty prolongacyjne oraz odsetki od nieterminowo regulowanych należności stanowiących dochody gminy
8. odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek
9. dochody z kar pieniężnych i grzywien, określone odrębnymi przepisami
10. inne dochody należne gminie
Udział gminy we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, stanowiący dochód budżetu państwa, ustala się mnożąc ogólną kwotę wpływów z tego podatku przez wskaźnik 0,276 i wskaźnik równy udziałowi należnego, w roku poprzedzającym rok bazowy, podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy, w ogólnej kwocie należnego podatku w tym samym roku, ustalonego na podstawie złożonych do dnia 30 czerwca roku bazowego, zeznań podatkowych o wysokości osiągniętego dochodu oraz rocznego obliczenia podatku dokonanego przez płatników.
Jeżeli osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej posiada wyodrębnione organizacyjnie zakłady położone na terenie gminy innej niż gmina właściwa dla siedziby podatnika, wówczas dochody przekazywane są do budżetów tych gmin, na których terenie położone są te zakłady proporcjonalnie do liczby osób w nich zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.
