Finanse to ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych. Zjawiska związane z ruchem pieniądza (zjawiska rzeczywiste). Nie zajmują się pieniądzem w funkcji miernika wartości.
Finanse publiczne (wg. Owsiaka) zajmują się funduszami, które tworzą i rozdysponowują władze publiczne. Nauka ta obejmuje gospodarkę publicznymi środkami pieniężnymi oraz ich treść ekonomiczną, polityczną i społeczną. Nauka o finansach publicznych zajmuje się związkami przyczynowo skutkowymi pomiędzy procesami gromadzenia i wydatkowania publicznych zasobów pieniężnych a procesami gospodarczymi, politycznymi a społecznymi.
Różnice FIN publiczne a prywatne:
– cel działania – realizacja potrzeb społecznych (zbiorowych), realizacja dóbr społecznych, cel społeczny
-nakierowane na zaspokajanie potrzeb indywidualnych (potrzeb jednostki). Jednostka zaspokajająca potrzeby nastawiona jest na zysk i inne korzyści
– sposób gromadzenia środków – władza jest wyposażona w narzędzie przymusu
– nie posiada narzędzi przymusu, środki gromadzone są na zasadzie umów (usługi, sprzedaż)
– sposób wydatkowania środków – władza nie podlega przymusowi
– finanse prywatne są obciążone przymusem wydatkowania pewnej części środków
– wpływ na procesy pieniężne – władza jest gestorem pieniądza
– pojedynczy posiadacz nie ma wpływu na procesy pieniężne (inflację itp.)
– skalę działania – wielkość zasobów publicznych jest nieporównywalna z prywatnymi (w Polsce)
– w skali międzynarodowej wielkości te mogą być porównywalne
– reperkusje społeczne – mają istotne znaczenie – sytuacja podmiotu nie ma decydującego znaczenia dla gospodarki kraju
Publiczne zasoby pieniężne obejmują zasoby pieniężne państwa, fundusz nazywany budżetem państwa, oraz fundusze poza budżetem (środki gromadzone i wydatkowane poza budżetem tzw. parabudżet) oraz budżety samorządów terytorialnych, gospodarczych i zawodowych (np. związek lekarzy) a także zasoby pieniężne ubezpieczeń społecznych, Fundacji, związków wyznaniowych
Podmioty dysponujące zasobami publicznymi to: parlament, rząd i jego organy centralne, organy samorządów terytorialnych, gospodarczych i zawodowych, zarządy fundacji itp.
Finanse prywatne -obejmują zasoby pieniężne indywidualnych jednostek prowadzących działalność gospodarczą, zasoby spółek i indywidualnych gospodarstw domowych (ludności)
Badania1.Obserwacja zjawisk finansowych 2.Analiza i poszukiwanie wzajemnych związków. 3.Formułowanie praw i wniosków
Podejście pozytywne , polega na badaniu zjawisk takimi jakie są. Analiza następstw instrumentów gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych.
Podejście normatywne polega na badaniu zjawisk takimi jakimi powinny być. Próba zorganizowania finansów publicznych wg. pewnych norm i zasad, budowanie norm wartościujących.
CZYSTE DOBRA PUBLICZNE + DOBRA SPOŁECZNE = DOBRA PUBLICZNE
Różnice między dobrami publicznymi a prywatnymi można rozpatrywać wg. kryteriów:
Kryterium użyteczności Kryterium odpłatności (ekonomiczne)
Wady rozbudowywania świadczeń socjalnych:
-można doprowadzić do marnotrawstwa i nadużyć
-konsumpcja dóbr publicznych ma charakter konsumpcji narzuconej, osłabia wolność jednostki i jej zdolność do rozwoju.
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH: 1.Alokacyjna. Alokacja polega na rozdziale zasobów między różne cele. Ograniczoność zasobów skłania do efektywnej alokacji. Funkcja ta oznacza, że państwo za pomocą przepływów pieniężnych w postaci dochodów i wydatków może wpływać na alokację zasobów w gospodarce. Rozróżniamy alokację: czynników wytwórczych i alokację wytworzonych dóbr materialnych. Państwo kształtuje podział dostępnych zasobów pomiędzy sektory publiczny i prywatny, a także wpływając na podziały w ramach sektora publicznego. Celem tej funkcji jest głównie korekta zakłóceń w oddziaływaniu rynku na produkcję i oferowanie świadczeń bezpośrednio przez państwo. 2.Rozdzielcza, redystrybucyjna polega na kształtowaniu dochodów podmiotów, na ich korekcie względem podziału, który nastąpił na podstawie kryterium ekonomicznego. Podział pierwotny -decydującą rolę odgrywają czynniki ekonomiczne. Nie każdy podmiot może mieć możliwość przystąpienia do tego podziału. Korekty dokonuje się w oparciu o kryterium społeczne i polityczne. 3.Stabilizacyjna polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków publicznych do oddziaływania na sytuację gospodarczą kraju: poziom zatrudnienia, stały wzrost gospodarczy.
Czynniki wpływające na zakres realizacji funkcji finansów publicznych:
1. Czynnik gospodarczy: – struktury gospodarcze przesądzają o doborze źródeł dochodów publicznych – koniunktura wpływa na poziom dochodów
Czynnik gospodarczy ciąży w większym stopniu na stronie dochodowej, ale wpływa też na wydatki
2. Czynnik polityczny wpływa na dochody i wydatki, ale w większym stopniu na wydatki – struktury (kto jest u władzy, jakie są jego cele polityczne, – zdarzenia polityczne (wojna)
3. Czynnik administracyjny- dostosowanie finansów publicznych do struktur administracyjnych, oraz uwzględnienie przy konstruowaniu strony dochodów i wydatków poziomu wykształcenia oraz morale.
Budżet państwa
W ujęciu instytucjonalnym wyróżnia się:budżet państwa budżety samorządowe fundusze ubezpieczeń społecznych fundacje publiczne pozostałe fundusze publiczne
BUDŻET PAŃSTWA
1.Zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków jakiegokolwiek podmiotu na określony czas.
2.Scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa
3.Plan finansowy najwyższej rangi zatwierdzany przez parlament , obejmujący zestawienie dochodów i wydatków państwa w określonym przedziale czasowym
Pojęcie budżetu może być rozumiane w trzech aspektach: ekonomicznym, pewien fundusz pieniężny (po co, jak jest jego treść ekonomiczna?) prawnym, pewien akt normatywny, zatwierdzony przez parlament
-technicznym, konstrukcja techniczna, dla której charakterystyczny jest plan GOSPODARKA BUDŻETOWA pojęcie szersze od budżetu. Obejmuje wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.
Czynności: planowanie gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych proces gromadzenia dochodów wydatkowanie środków budżetowych analiza i kontrola procesów wydatkowania i gromadzenia środków budżetowych ewidencja procesów gromadzenia i wydatkowania zasobów publicznych POLITYKA BUDŻETOWA dążenie do realizacji określonych celów społecznych, gospodarczych i politycznych przy wykorzystaniu instrumentów budżetowych, poprzez określenie źródeł dochodów budżetowych kierunków wydatkowania środków
SYSTEM BUDŻETOWY to zespół norm prawnych , które regulują organizację finansowych organów państwa oraz innych instytucji objętych gospodarką budżetową, a także zasady pobierania dochodów na rzecz budżetu oraz zasady ich wydatkowania. Odpowiada na pytania kto i w jaki sposób realizuje gospodarkę budżetową państwa?
ZASADY BUDŻETOWE Główne zasady: równowagi szczegółowości (specjalizacji) powszechności (zupełności) jedności operatywności jawności gospodarności jednoroczności,
Funkcje budżetu: Ekonomiczne: 1) alokacyjna — funkcja finansowania potrzeb publicznych; nie tylko dokonywanie wydatków, ale także źródło finansowania środków.
TEORIA KORZYŚCI: źródeł dochodów budżetowych należy szukać u tych podmiotów, które w największym stopniu z tych środków korzystają. Realizacji tej teorii służy opodatkowanie równe, które najłatwiej realizuje się dzięki podatkom pośrednim wliczanym w ceny towarów. Teoria ta jest dosyć kontrowersyjna.
TEORIA ZDOLNOŚCI DO PONOSZENIA CIĘŻARÓW PODATKOWYCH: podmioty o większych możliwościach, mające większe dochody, majątek powinny w większym stopniu partycypować we wpływach podatkowych (podatki progresywne).
2) redystrybucyjna – wyrównywanie poziomu dochodów przy pomocy instrumentów budżetowych (dochodów i wydatków). Funkcja ta odbywa się poprzez:
3) stabilizacyjna
Polityczne: 1) ustrojowa – budżet państwa jest narzędziem określonego ustroju i jest atrybutem władzy. 2) demokratyczna – polega na zainteresowaniu i wpływie społeczeństwa na opracowanie i wykonanie budżetu.
BUDŻET A SKARB PAŃSTWA Skarb państwa pojęcie szersze od budżetu, o ile budżet wiąże się z bieżącą gospodarką finansową, natomiast skarb państwa obejmuje także całą publiczną masę majątkową. Pojęcie skarbu państwa może być rozumiane jako: ujęcie podmiotowe, państwo jako właściciel majątku ujęcie przedmiotowe, sam majątek państwa ujęcie instytucjonalne, odrębny urząd, który zajmuje się sprawami majątkowymi państwa. FUNKCJE SKARBU PAŃSTWA kasjera kontrola płynności, gromadzenie i wydatkowanie bankiera inwestowanie nadwyżki Z nadwyżki tej można udzielić kredytów lub zainwestować je. Udziały w innych jednostkach majątkowa: czynna dotyczy tej części majątku publicznego, która z założenia nie ma przynosić zysku, wówczas skarb państwa jest gospodarzem tego majątku (np. sierociniec) bierna dotyczy tej części majątku publicznego, która z założenia ma przynosić zysk. Tutaj gospodarz ma dążyć do maksymalnego zysku (są to z reguły monopole np. produkcja alkoholu, przemysł naftowy)
Jednostki budżetowe, forma w ramach której jednostka rozlicza się metodą brutto. Dla podmiotów świadczących usługi w sposób nieodpłatny lub odpłatny w małym zakresie. Środki te wygasają po roku. Zakłady te nie płacą podatków, nie mogą korzystać z kredytów. W zakresie gospodarki finansowej są pozbawione samodzielności. Są to formy nieefektywne, często się je modyfikuje w oparciu o np. premię zakłady budżetowe, rozliczają się metodą netto. Dotyczą podmiotów o całkowitej lub częściowej odpłatności. Nie posiadają osobowości prawnej, budują swój plan finansowy. Mogą zaciągać kredyty, środki nie wydane w danym roku mogą przenieść na rok następny. Nie płacą podatków, są zbliżone do przedsiębiorstw, wynagrodzenia nie zależą od efektów gospodarstwa pomocnicze, działalność uboczna jednostek budżetowych, która może przynosić korzyści. Wyodrębnia się przychody i wydatki z macierzystej jednostki, koszty pokrywa się z przychodów. Rozlicza się za pośrednictwem jednostki macierzystej. W przypadku zysku połowę zabiera budżet a połowa pozostaje w jednostce macierzystej środki specjalne, wyodrębnienie o charakterze finansowym. Prawo wykorzystywania na własne wydatki pewnych określonych dochodów, które pobiera jednostka budżetowa (np. dochody z tytułu najmu pomieszczeń) z tych środków specjalnych pokrywa się koszty realizacji dochodów. Są gromadzone na odrębnym rachunku.
• dopuszczalne są również mutacje tych form
KLASYFIKACJA BUDŻETOWA to sposób grupowania dochodów i wydatków budżetowych stosowanych w planowaniu i ewidencji wykonywania budżetu.
Stosuje się podział klasyfikacji budżetowej wg. trzech kryteriów: Podmiotowe (części) przy pomocy tego kryterium wyodrębniamy części budżetu, jest to podział resortowy, który odpowiada aktualnej resortowej administracji. Ilość części odpowiada liczbie organów administracji rządowej i nazwy Przedmiotowe (działy, rozdziały, tytuły) część budżetu dzielimy wg. kryterium przedmiotowego wyodrębniamy źródła pochodzenia środków i kierunków dysponowania (np. przemysł, budownictwo, rolnictwo), w ramach działów może być potrzeba wyodrębnienia rozdziałów, a w tych mogą kryć się tytuły Rodzajowe (paragrafy, pozycje) jest uszczegółowieniem podziału przedmiotowego, wyodrębnia paragrafy, a w ramach paragrafów pozycje
Procedura budżetowa
Wyodrębniamy cztery etapy: przygotowanie projektu budżetu utrwalanie budżetu wykonanie budżetu kontrola budżetu
Przygotowanie projektu budżetu poprzedza przyjęcie przez senat rocznych założeń polityki społeczno- gospodarczej państwa – to założenia w oparciu, o które opracowuje się wstępny projekt budżetu (Ministerstwo Finansów), który ma następnie zaakceptować Rada Ministrów. Następnie ministerstwo rozpoczyna organizację prac nad właściwym projektem budżetu. Nota – wytyczne i wskazówki dla poszczególnych resortów, co do opracowania budżetu w wycinku działalności resortów. Ministerstwa opracowują swoje małe budżety, angażując podległe sobie podmioty. Następnie minister w oparciu o odcinkowe budżety tworzy całość i przedstawia ją Radzie Ministrów, z uzasadnieniem i wskazaniem kwestii spornych. Projekt zostaje poddany pod obrady Rady Ministrów. Uchwalony projekt budżetu z uzasadnieniem kierowany jest do Sejmu. Etap II – Odbywają się 3 czytania. Na sesji jesiennej przedstawiony zostaje projekt budżetu i expose ministra finansów. Następnie odbywa się dyskusja posłów i prace nad projektem podejmuje Sejmowa Komisja Polityki Gospodarczej Budżetu i Finansów, która angażuje do prac także inne komisje. Po zakończeniu prac Komisja uchwala budżet. Dochodzi do 2 czytania i ponownie odbywa się debata nad projektem, w której podstawą są wnioski Komisji. Posłowie mogą wnosić poprawki do projektu i do wniosków. Gdy już projekt z poprawkami jest gotowy następuje 3 czytanie, a następnie projekt zostaje skierowany do Senatu i do prezydenta. Projekt jest publikowany w Dzienniku Ustaw. Projekt powinien być uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego, jeżeli jednak tak nie jest to: – prowizorium budżetowe – ustawa określająca poziom dochodów i wydatków państwa na okres uchwalenia budżetu przez Sejm. – projekt budżetu
Etap III – Następuje gromadzenie dochodów i dokonywanych wydatków zgodnie z zapisami ustawy budżetowej. Ministrowie opracowują układ wykonawczy, rozpisują dochody i wydatki. Do opracowania zasad realizacji otrzymują wytyczne Rady Ministrów. Ministerstwo Finansów sprawuje kontrolę nad wykonaniem budżetu, a ministrowie nad swoimi częściami. NBP – kasowa obsługa budżetu państwa. Banki komercyjne mogą obsługiwać jednostki i zakłady budżetowe.
Jednostki upoważnione do dysponowania środkami budżetowymi to dysponenci (I, II, III-go stopnia): I-go- główni dysponenci to ministrowie, szefowie resortów centralnych II- go to bezpośrednio podległe jednostkom I- go stopnia III- go podlegają jednostkom II- go stopnia (II może być III), nie mają uprawnień co do przekazywania środków niższym jednostkom.
Rezerwa – 1% wydatków; przeznaczona na pokrycie nieprzewidzianych wydatków w trakcie realizacji budżetu.- ogólna – upoważnienie Ministerstwa Finansów, Rady Ministrów – celowa – pomoc w spłacie kredytów mieszkaniowych, rolnictwo, gminy.
Etap IV – Podstawowym podmiotem jest Sejm, a na bieżąco Ministerstwo Finansów, zobligowany do przedstawiania Radzie Ministrów i NIK-owi okresowych sprawozdań. Naczelny organ kontroli państwa, kontroluje całokształt działalności organów, jednostek budżetowych.
NIK na bieżąco dokonuje kontroli: – legalności – celowości – gospodarności Do 31 maja Rada Ministrów składa sprawozdanie z wykonania budżetu Sejmowi i NIK- owi. Przyjęcie oznacza udzielenie absolutorium.
Prawo Wagnera mówi, że wydatki stale wzrastają. Wzrost ten ma charakter ekstensywny – coraz nowsze obszary objęte kasą publiczną; bądź intensywny – większe nakłady na dane obszary.
Klasyfikacje dochodów budżetowych: PRAWNA- kryterium: wykorzystanie władczych funkcji podmiotu publicznego prawa administracyjnego. podmiot władczy – dochody gromadzone w sposób przymusowy, (cła, podatki, opłaty). podmiot prywatny – dochody gromadzone dobrowolnie, bez środków przymusu (pożyczki u obywateli, kredyty w bankach komercyjnych, z majątku publicznego). FINANSOWA – kryterium: definitywność określania dochodów. dochody definitywne – definitywna cząstka majątku (podatki, cła) dochody czasowe – zwrotne
Z punktu widzenia dysponowania nie ma między nimi różnicy, ale lepiej mieć środki z podatków. EKONOMICZNA – kryterium: skutki ekonomiczne – powodują nadzwyczajne skutki ekonomiczne – nie powodują nadzwyczajnych skutków ekonomicznych
Podatek pieniężne świadczenie o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, ogólnym i nieodpłatnym pobierane przez państwo lub inny związek publiczno prawny na podstawie przepisów prawa określających warunki , wysokość i termin dokonywania tych opłat. Jest podstawowym źródłem dochodów budżetowych państwa, średnio około 80%. Opłata ma charakter przymusowy, bezzwrotny, odpłatny za określone świadczenie (opłata paszportowa, skarbowa). Opłata towarzyszy świadczeniu, natomiast cena jest celem świadczenia.
ELEMENTY TECHNIKI PODATKOWEJ podmiot podatku, można wyróżnić podmiot czynny (nakładający podatek) i bierny (podmiot, na który zostaje nałożony podatek). W ramach podmiotu biernego można wyróżnić podatnika (podmiot ponoszący ciężar podatku) i płatnika (podmiot, który z mocy prawa jest zobligowany do naliczenia, pobrania i odprowadzenia podatku). przedmiot podatku rzecz, albo zdarzenie, z którą prawo wiąże powstanie obowiązku podatkowego (np. otrzymanie wynagrodzeń, spadku) podstawa podatku to ilościowe bądź wartościowe wyrażenie przedmiotu opodatkowania stawka podatku wyraża relację pomiędzy wielkością podatku, a podstawą opodatkowania (mogą być stawki kwotowe lub procentowe). Stawka procentowa informuje jaki procent podstawy stanowi podatek, w ramach tej stawki wyróżniamy: stawki stałe -procent pobrania nie ulega zmianie wraz ze zmianami podstawy stawki zmienne -wraz ze zmianami podstawy ulega zmianie procent pobrania
Wyróżniamy stawki: PROGRESYWNE, wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania wzrasta procent pobieranego podatku. Wyróżnia się tu: progresję globalną, gdzie każdy nowy przedział podstawy jest w całości objęty nową, wyższą stawką progresja ciągła, wyższymi stawkami objęte są nadwyżki podstawy ponad poprzednie przedziały. DEGRESYWNE PROGRESYWNO -DEGRESYWNE skala podatkowa to układ podstaw oraz odpowiadających im stawek podatkowych ulgi i zwolnienia są to odstępstwa od ogólnych zakresów podmiotowych w obrębie danego podatku. Mogą mieć charakter podmiotowy lub przedmiotowy, ogólny lub indywidualny. Zostają wprowadzone do konstrukcji określonych podatków jeżeli władza chce realizować pozafiskalne cele przy pomocy określonego podatku. Istnieją również zwyżki podatkowe.
Funkcje podatku: Fiskalne jest źródłami dochodów budżetowych, dąży się do tego aby podatek był neutralny względem procesów produkcji. Pozafiskalne dotyczą oddziaływania na procesy gospodarcze i zjawiska społeczne Oddziaływania o charakterze ogólnym Oddziaływania o charakterze selektywnym wkomponowanie ulg i zwolnień dla określonych branż, podatki na przemysł monopolowy.
System podatkowy – ogół podatków obowiązujących w danym kraju stanowiących wewnętrznie zgodną, jednolita całość pod względem ekonomicznym i prawnym. Oznacza to, że wszelkie regulacje podatkowe powinny być budowane w oparciu o jednolite prawa podatkowe.
Jednolitość prawna- jeżeli buduje się sankcję za przestępstwa podatkowe i jeżeli są określone w sposób ogólny, to nie mogą pojawić się regulacje szczegółowe.
Jednolitość ekonomiczna chodzi o logiczne związki pomiędzy poszczególnymi podatkami a przedmiotem opodatkowania. A szczególnie o to aby: wielokrotnie nie obciążać tego samego przedmiotu, nie pozostawiać obszarów niepodatkowych.
Systemy podatkowe: racjonalne, zbudowany przez teoretyków, taki który miałby być systemem idealnym np. system oparty na jednym podatku historyczne to takie, które funkcjonują w praktyce
Zasada sprawiedliwości podatkowej. Ponieważ sprawiedliwość jest pojęciem względnym wskazuje się zasadę powszechności -każdy obywatel powinien wnosić swój udział do dochodów budżetowych. Ciężar podatkowy -kogo w większym stopniu obciążać. Równości -każdy powinien być równo obciążony. Zdolności do ponoszenia ciężaru podatkowego oznacza, że im ktoś ma więcej tym w większym stopniu powinien być obciążony (służą temu podatki proporcjonalne i progresywne) Sprawiedliwość pozioma sprowadza się do tego, że podmioty w takiej samej sytuacji majątkowej powinny być w takim samym stopniu obciążane. Sprawiedliwość pionowa oznacza: im podmioty są w lepszej sytuacji tym w większym stopniu powinny być obciążone. Sprawiedliwość obiektywna to taka, którą kieruje się nakładający na dzień dzisiejszy, powinien on respektować sprawiedliwość poziomą i powszechną. Sprawiedliwość subiektywna to sprawiedliwość w odczuciu opodatkowanych. Wydajności, która mówi, że podatek powinien sięgać po źródła wydajne i stwarzające podstawę do systematycznych i znacznych wpływów budżetowych. Przeciwstawieństwem jest np. podatek od oznak zewnętrznych, podatek giełdowy. Stabilności podatkowej (pewności), która oznacza, że regulacje finansowe powinny mieć w miarę trwały charakter, wszelkie zmiany powinny być wcześniej określane. Nienaruszalności majątku opodatkowanego -na pokrycie świadczeń podatkowych musi wystarczyć dochód. Dogodności mówi aby czas i miejsc poboru podatku ustalić w sposób jak najbardziej dogodny dla podatnika. Taniości podatku mówi aby konstrukcje podatkowe budować tak aby koszty ich poboru były jak najniższe. Koszty należy rozpatrywać w kontekście służb skarbowych, a także w relacji do podatnika aby jego koszty związane z rozliczeniem były nieduże. Prostoty -mówi o czytelności, jawności, zrozumiałości dla służb skarbowych i podatnika.
Rodzaje Podatek rzeczowy to taki, który dotyczy bogactwa (podatek od gruntu). Prosty utrudniający oszustwa, nie dopuszcza ulg, wydajny. Jest to podatek niesprawiedliwy, ślepy . Podatek osobisty także dotyczy elementu bogactwa ale uwzględnia też indywidualną sytuację podatnika. Podatek osobisty dopuszcza ulgi, staje się bardzo skomplikowany, ułatwia oszustwa. Honoruje w większym stopniu zasadę sprawiedliwości.
Podział podatków ze względu na moment sięgnięcia po bogactwo:
• na etapie jego tworzenia wyróżniamy: podatki przychodowe, dochodowe
• w fazie zakupu: podatki majątkowe (od nieruchomości, środków transportu)
• w fazie wydatkowania bogactwa: podatki konsumpcyjne (wliczone w ceny, od transakcji).
Biorąc pod uwagę opcję prawną:
Podatki pośrednie to takie, których zdolność podatkowa wiąże się z określonymi działaniami, faktami, operacjami. Głównie są to podatki od wydatków, koszty są wliczone w ceny towarów. Posiadają dosyć prostą konstrukcję, są wydajne, waloryzują wpływy budżetowe w razie inflacji. Są niesprawiedliwe, zbyt duże podatki hamują działalność gospodarczą.
Podatki bezpośrednie to takie, których zdolność podatkowa wiąże się bezpośrednio z sytuacją podatnika (głównie od dochodów i majątku). Są to podatki sprawiedliwe, bardzo skomplikowane, ułatwiają oszustwa. Z punktu widzenia technik fiskalnych wadą jest ostentacyjność poboru.
Przyczyny ucieczki przed podatkiem: o charakterze moralnym, gdy okradanie fiskusa w ocenie moralnej nie jest traktowane nagannie (jak np. okradanie sąsiada). Wynika to ze sposobu traktowania obywatela przez państwo, powodując brak poczucia winy o charakterze technicznym, nadmiernie skomplikowany system podatkowy nie ułatwia płacenia podatków a także utrudnia kontrolę skarbową. Niesprawny aparat skarbowy sprzyja ucieczce przed płaceniem. Ponadto niepłaceniu sprzyjają także słabo rozwinięta gospodarka, stagancja gospodarcza itp. o charakterze politycznym, brak identyfikacji z władzą. Ten kto nie płaci podatków twierdzi, że on nie wybierał tej władzy więc dlaczego ma płacić. Niegospodarne wydatkowanie środków przez władzę publiczną budzi również opór podatników. o charakterze ekonomicznym, jakie korzyści może przynieść podatnikom nie zapłacenie podatków. Wysokie obciążenia skłaniają w większym stopniu do ucieczki przed podatkiem. Nadmierny fiskalizm systemu podatkowego powoduje, że podatnik sam broni się przed systemem.
PRZECIWDZIAŁANIE UCIECZCE PRZED PODATKAMI:
ograniczanie fiskalizmu systemu podatkowego (trudne w praktyce)
działania prewencyjne:
• sprawna kontrola podatkowa
• komputeryzacja
• dbanie o poprawne kontakty z podatnikami
• podatnik raz na 2-3 lata powinien być skontrolowany
Działalność represyjne, karanie za przestępstwa i wykroczenia podatkowe jest problemem dyskusyjnym.
PRZERZUCALNOŚĆ PODATKOWA czyli przesuwanie ciężaru podatku przez podatnika na inne podmioty. Może być różna w zależności od wielkości przerzuconego ciężaru: częściowa całkowita nadmierna
Przerzucalność ma miejsce gdy ustawa podnosi stawki podatkowe lub ustala nowy (podatnik może przerzucić podatek i jeszcze na tym zarobić). Procedury przerzucania nie są korzystne m in. z punktu zasady sprawiedliwości podatkowej.
Przerzucalność można podzielić ze względu na kogo zostaną przerzucane na przerzucalność:
• w przód – wzrost cen sprzedawanych wyrobów, wzrost podatków, wzrost cen, przerzucenie na nabywców
• wstecz – na dostawców, względnie na pracowników zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie
• właściwą – nie założona z góry przez ustawodawcę
• niewłaściwą – założona z góry przez ustawodawcę
Kanibalizm podatkowy oznacza, że nadmierne obciążenia podatkowe wyniszczają źródło podatku, w przypadku działalności gospodarczej dochodzi nawet do jej likwidowania.
Akcyzę Uzasadnienie do stosowania akcyzy:
obejmuje się nią towary, których nadmierna konsumpcja nie jest pożądana społecznie: wyroby tytoniowe, alkohol, gry hazardowe
ponoszenie dodatkowych kosztów społecznych w związku z konsumpcją pewnych artykułów
oszczędna i ograniczona konsumpcja jest pożądana przez władzę np. przed wojną
wyroby wysoce akumulatywne lub, te które się do tego nadają:
• koszt wytworzenia nie jest zbyt wysoki
• konsumpcja ma charakter masowy
• popyt jest sztywny (pozwala na podnoszenie ceny)
Podatek akcyzowy jest uregulowany w ustawie razem z VATem. W Polsce obejmuje szeroki wachlarz wyrobów: karty do gry samochody do określonej ceny sprzęt radiowo telewizyjny wysokiej klasy kamery guma do żucia broń gazowa opakowania z tworzyw sztucznych
• podatki wielofazowe dotyczą różnych faz obrotu gospodarczego
• podatki jednofazowe są pobierane w jednej wybranej fazie obrotu (najczęściej w ostatniej). Podatek jest nakładany na producentów wyrobów finalnych (przeznaczonych dla konsumentów). Podmiotem wybranym może być także szczebel handlu albo hurt, detal.
Wielofazowy, kaskadowy, piramidalny, gdy cena zakupu w każdej fazie obrotu (produkcja, hurt, detal) jest skorygowana o wielkość podatku. Podatek ten jest obciążony ekonomiczną wadliwością:
• dochodzi do wielokrotnego obciążenia tej samej podstawy
• pojawia się zjawisko wielokrotnego pobierania podatku od podatku
Ponadto konstrukcja tego podatku sprzyja monopolizacji pionowej procesów gospodarczych, powoduje zakłócenia w konkurencji, w sposób restrykcyjny uderza w mniejsze podmioty.
Wady te są omijane w innej konstrukcji jaką jest podatek jednofazowy, w ramach którego produkty, surowce podlegające dalszemu przetwarzaniu nie są obciążane podatkiem obrotowym. Podatek jest pobierany w momencie, gdy trafia do konsumenta finalnego. Ma tu miejsce przesuwania podstawy opodatkowania z miejsca, gdzie ona powstaje do miejsca, kiedy podatek jest pobierany.
Inny sposobem uniknięcia wad podatków wielofazowych jest podatek od wartości dodanej VAT. Podatek płaca wszyscy uczestnicy obrotu gospodarczego ale tylko od tej części, którą same wypracowały (nowowytworzonej).
WALORY VAT’u
-VAT jest podatkiem sprawiedliwym bo obciąża podstawę tam gdzie ona powstała, nie daje nieuzasadnionej karty przetargowej podmiotom finalnym, które płacą wysokie podatki
– jednofazowy, przyczynia się do zróżnicowania cen, surowce pozostają raczej tanie, a wyroby finalne raczej drogie co powoduje, że kształtowanie cen nie jest prawidłowe.
-z punktu widzenia fiskalnego jako podatek jednofazowy oznacza mniejszą systematyczność wpływów do budżetu
– kwestia oszustw podatkowych: podmioty ponosząc mniejsze obciążenia nie są zachęcane do oszustw. Ze względu na ilość obciążonych podmiotów wszyscy podatnicy musieliby być nieuczciwi aby budżet stracił. W przypadku podatku jednofazowego wystarczy jeden nieuczciwy detalista
– podatek VAT ma wbudowaną konstrukcję, która chroni przed ucieczką przed podatkiem: podatek należny jest naliczonym w następnej fazie, więc sprzedawca chce podatek należny a nabywca nie (on go odejmuje).
– VAT jest tak skonstruowany, żeby był neutralny względem konkurencji międzynarodowej, obciąża się wyroby w tym kraju gdzie są one nabywane (charakter terytorialny). Wyroby w kraju sprzedawcy są oczyszczane z podatku, natomiast w kraju importera (nabywcy) są obciążone obowiązującą stawką
Został wprowadzony 5 lipca 1993 roku, zastąpił podatek obrotowy jednofazowy pobierany na szczeblu producenta (wtedy też istniał 1% podatek na każdym szczeblu). Jest to podatek o charakterze cenotwórczym i przedmiotowym.
Przedmiot podatku: podatkiem tym obciąża się odpłatne świadczenia, usługi oraz sprzedaż towarów. W Polsce stosuje się zasadę terytorialności. Podatkiem objęty jest również eksport, import towarów i usług. darowizny towarów bezpłatne świadczenie usług przekazywanie towarów i świadczenie usług na rzecz właścicieli, pracowników, udziałowców, byłych pracowników i innych zamiana towaru na towar, towaru na usługę, usługi na towar, usługi na usługę Cel obciążenie nabywcy określonego wyrobu lub usługi.
Pojęcie towarów i usług odwołuje się do klasyfikacji GUS, która zawiera: wykaz w odniesieniu do towarów klasyfikację wyrobów i usług w odniesieniu do usług klasyfikację obiektów budowlanych w odniesieniu do obiektów budowlanych Przez pojęcie towaru nie rozumie się pieniądza, gruntu oraz wartości niematerialnych i prawnych. Nie wchodzi w to również sprzedaż gier losowych, czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy np. sprzedaż kradzionych samochodów.
Podmiot VAT są to osoby fizyczne, prawne, jednostki oraganizacyjne nie posiadając osobowości prawnej, które wykonują wymienione czynności. Nie ma znaczenia czy są to osboby krajowe czy zagraniczne. Podatek nie powinien zawierać ulg.
Wyjątki: zwolnienie na wielkość obrotów (w 1996 poniżej 80 tys. złotych można zdecydować się na płacenie) karta podatkowa, osoby posiadające nie muszą płacić VAT, chyba że chcą zakłady pracy chronionej bez względu na wielkość obrotu mogą wybrać zwolnienie podmioty zaczynające działalność i przewidujące obroty poniżej 80 tys. złotych mogą wybrać zwolnieni, lecz fakt ten musi zostać zgłoszony wcześniej
Uprzywilejowane są podmioty drobne, aby nie obciążać ich skomplikowaną ewidencją i jednocześnie uniknąć ciągłego kontrolowania.
VAT zniósł wszelkie zwolnienia nabyte podczas funkcjonowania podatku obrotowego. Zmieniono zwolnienia aby zapewnić równość podmiotów.
Stawki:
22% stawka standardowa 7% stawka zarezerwowana dla towarów objętych pewnymi względami społecznymi: towary spożywcze towary gospodarki rolnej i leśnej towary związane z ochroną zdrowia towary dla dzieci (dziecko do lat 11, np. narty do 120cm, meble dla dzieci do lat 6) usługi transportowe, telekomunikacyjne usługi hotelowe i restauracyjne (dla **** i ***** 22%) Ponadto preferencyjna stawka 7% obejmuje materiały i usługi budowlane. 0% zarezerwowana dla eksportu, w sposób przejściowy stosowana wobec niektórych wyrobów (leki, książki, wydawnictwa) Zwolnienia dotyczą nieprzetworzonych produktów gospodarki leśnej, rolnej i łowieckiej. Zakres ten jest niewielki. Wykaz usług zwolnionych obejmuje: usługi w zakresie służby zdrowia usługi w zakresie edukacji usługi w zakresie administracji publicznej usługi w zakresie opieki socjalnej usługi cmentarne, pogrzebowe, kremacyjne usługi obrony narodowej usługi w zakresie rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, pośrednictwa ubezpieczeniowego. Na paliwa i energię wprowadzono stawkę 12% ponieważ zakłada się dojście w niedługim czasie do stawki 22% (w 1997 17%, w 1998 18% itd.).
0% a zwolnienie. Zwolnienie oznacza zwolnienie z podatki wartości dodanej przez konkretnego podatnika. Stawka 0% służy do całkowitego wyeliminowania podatku z ceny określonego towaru bądź usługi, często wiąże się ona z koniecznością zwrotu podatnikowi podatku pobranego w fazach wcześniejszych, służy oczyszczeniu ceny z podatku
( ( ( (WARTOŚĆ CELNA) podatek importowy) akcyza) VAT)
DOCHODOWY Podmiot: osoby fizyczne (także małoletnich) o miejscu zamieszkania na terytorium RP (w tym wieże wiertnicze, platformy) lub z pobytem czasowym w danym roku podatkowym przekraczającym183 dni (wyjątkiem są służby dyplomatyczne i ich rodziny). Nieograniczony obowiązek podatkowy oznacza, że podatkowi podlegają wszystkie dochody bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów. Ograniczony obowiązek podatkowy -podatkowi podlegają tylko dochody uzyskane z pracy wykonywanej na terenie RP oraz inne dochody osiągane na terenie RP.
