Reakcje podatników na obowiązek podatkowy:
1) unikanie podatku – forma legalna, która polega na podejmowaniu działań, których efektem jest unikanie w pełni bądź w części podatku obowiązującego w dotychczasowej wysokości, zwiększonego podatku, obowiązującego lub podatku nowego.
Formy unikania podatku:
a) wykorzystanie możliwości tkwiących w systemie podatkowym;
b) wykorzystanie luk (niedoskonałości) w prawie podatkowym;
c) przeniesienie działalności powodującej obowiązek podatkowy na inny teren, gdzie ciężary podatkowe są mniejsze;
d) zaniechanie działalności będącej przedmiotem opodatkowania.
2) uchylanie się od podatku – forma nielegalna, która polega na podejmowaniu działań o charakterze nielegalnym, których efektem jest uchylanie się od obowiązku poniesienia w pełni bądź w części ciężaru podatkowego (np. zatajenie, zmniejszenie)
(E!)Zasady rozłożenia ciężarów opodatkowania:
1) Zasada korzyści (J.Fisher) – podatek powinien być proporcjonalny do korzyści jakie uzyskuje obywatel z tytułu działalności państwa.
2) Zasada zdolności płatniczej – podstawą opodatkowania obywatela powinna być jego indywidualna zdolność płacenia podatku (nurt interwencjonistyczny).
(Formy powstawania)
Kategorie zobowiązania podatkowego:
1) z chwilą doręczenia decyzji (np. podatek od nieruchomości od osób fizycznych);
2) z chwilą zaistnienia przewidzianego w przepisach prawa podatkowego (np. podatek od nieruchomości od osób prawnych).
Formy wygasania zobowiązania podatkowego:
1) zapłata podatku;
2) umorzenie zaległości podatkowych;
3) przedawnienie.
E! 2) Opłaty – świadczenia pieniężne o charakterze przymusowym bezzwrotnym, odpłatnym, jednostronnie ustalane i pobierane przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego.(*Opłaty – to daniny publicznoprawne, które w przeciwieństwie do podatku są świadczeniem odpłatnym. Opłata jest formą zapłaty za rozmaite świadczenia organów państwa lub samorządu terytorialnego na rzecz obywateli lub innych podmiotów.)
E! 3) Cła – świadczenia pieniężne, ogólne, bezzwrotne, przymusowe, nieodpłatne, jednostronnie ustalane przez państwo.
Funkcje ceł:
1) f. fiskalna – polega na podejmowaniu środków pieniężnych przez władzę publiczną w postaci stawek celnych;
2) f. protekcjonistyczna – polega na ochronie gospodarki (rynku krajowego) przed towarami zagranicznymi.
Wydatki publiczne (ok.23mld)
Wydatki – ponoszone przez władzę publiczną w celu realizacji zadań związanych z zaspokojeniem potrzeb zbiorowych lub/i potrzeb indywidualnych tzn. całkowite lub częściowe sfinansowanie z środków publicznych.
Cechy wydatków:
1) są one ustalane w sposób arbitralny, tzn. decyzją organów publicznych;
2) są one limitami, których nie można przekroczyć w danym roku / kto przekroczy – narusza dyscyplinę finansów publicznych;
3) niebezpieczeństwo marnotrawstwa środków publicznych;
4) obowiązek stosowania procedur przewidzianych ustawą o finansach publicznych (o zamówieniach publicznych);
5) niebezpieczeństwo nadużyć i korupcji podmiotów wydatkujących środki publiczne.
Przyczyny wzrostu wydatków publicznych:
1) socjologiczne – im bardziej są aktywne podmioty publicznoprawne, tym silniejszą mają tendencję do rozszerzania swojej działalności;
2) historyczne – państwa pożyczając współcześnie na spłatę dawnych długów, utrzymują, a nawet zwiększają realny poziom ogólnego zadłużenia;
3) polityczne – wiążą się ze zmianą doktryny polityki gospodarczej;
4) ekonomiczno-społeczne – postęp techniczny, poszerzenie zakresu potrzeb zbiorowych.
Klasyfikacja wydatków:
I kryterium: funkcjonalne (realizacja wydatków przez podmioty publicznoprawne)
1) wydatki na działalność niezbędną dla funkcjonowania organów władzy i administracji państwowej, utrzymanie porządku wewnętrznego;
2) wydatki socjalno-kulturalne – oświata, nauka, kultura, ochrona zdrowia, opieka społeczna, dofinansowywanie funduszów ubezpieczeń społecznych;
3) wydatki na gospodarkę w celu zapewnienia równomiernego wzrostu gospodarczego – dotacje przedmiotowe i podmiotowe, budowa dróg i mostów,
4) wydatki na obsługę długu publicznego.
II kryterium: związek z wykorzystaniem PKB
1) wydatki nabywcze (realne) – zużywanie elementów PKB realizowane w drodze zakupu towarów i usług przez jednostki należące do sektora publicznego przy zastosowaniu procedury o zamówieniach publicznych;
2) wydatki transferowe – dokonywane są na rzecz innych podmiotów, wyróżnia się:
a) transfery wewnętrzne, czyli transfery dokonywane wewnątrz systemu finansów publicznych (np. z budżetu Państwa do budżetu Wrocławia);
b) transfery zewnętrzne, czyli na rzecz podmiotów znajdujących się poza sektorem publicznym (np. dopłaty do kredytów studenckich).
III kryterium: gospodarka krajowa – zagranica
1) wydatki krajowe; realne i
2) wydatki zagraniczne. transferowe
(np. zakupy rządowe poza krajem; wydatki z tytułu kosztów obsługi zagranicznego długu publicznego)
IV kryterium: wydatki z budżetu
1) wydatki inwestycyjne przeznaczone na finansowanie inwestycji, zwiększenie kapitału własnego instytucji finansowych oraz na udziały Skarbu Państwa w spółkach, zakup środków trwałych i robót budowlano-montażowych;
2) wydatki bieżące sfery budżetowej, do których zalicza się:
– wydatki na wynagrodzenia i ??????? wynagrodzeń;
– wydatki rzeczowe (zakupy materiałów, opłaty za energię elektryczną, czynsz);
– dotacje dla jednostek gospodarki pozabudżetowej, funduszy celowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych;
– dotacje dla szkół wyższych;
– inne dotacje dla jednostek państwowych o szczególnym statusie oraz niepaństwowych podmiotów realizujących zadania państwowe.
Wydatki budżetu państwa:
Układ:
– wydatki bieżące >82%
– wydatki na obsługę długu 12%
– wydatki majątkowe 5%
Układ funkcjonalny:
– transfery socjalne >28% (dotacje do FP);
– wzmocnienie tendencji rozwojowych gospodarki 21% (reforma oświatowa);
– klasyczne funkcje państwa 19% (obrona, bezpieczeństwo);
– obsługa długu publicznego;
– subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego.
Wydatki publiczne z Ustawy Budżetowej.
Cechy wydatków określonych w ustawie budżetowej:
1) są limitami i co do zasady nie mogą być przekroczone;
2) mogą być ponoszone tylko na cele i w wysokościach ustalonych w ustawie budżetowej;
3) wydatkowanie zgodne jest z procedurami ustawy o zamówieniach publicznych;
4) powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem uzyskania najlepszych efektów z danych nakładów.
Klasyfikacja wydatków budżetowych państwa:
I) Wydatki bieżące budżetu państwa:
1) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;
2) dotacje:
a) celowe – na finansowanie lub dofinansowanie zadań jednostek samorządu terytorialnego, jednostek nie zaliczonych do sektora finansów publicznych, fundacji i stowarzyszeń oraz kosztów realizacji inwestycji;
b) podmiotowe – dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu;
c) przedmiotowe – dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług kalkulowanych wg stawek jednostkowych;
3) wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane;
4) zakupy towarów i usług;
5) inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacja ich statutowych zadań.
II) Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa.
( państwowy dług publiczny – to dług samorządu terytorialnego)
1) oprocentowanie i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych;
2) oprocentowanie zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3) wypłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.
III) Wydatki majątkowe (szersze od wydatków inwestycyjnych)
1) wydatki n zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;
2) wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.
Pożyczki z Budżetu Państwa mogą być udzielone w zakresie ustalonym w Ustawie Budżetowej. Są one umową między Ministrem Finansów, a podmiotem, których chce pożyczkę.
E! Wydatki z budżetu państwa w trakcie wykonywania budżetu:
I) Przenoszenie planowanych wydatków:
1) upoważnienie dysponentów części(wojewoda, minister) do dokonywania przesunięć między rozdziałami i paragrafami;
2) zakaz zwiększania wydatków w jakiejkolwiek podziałce klasyfikacji o więcej niż 5% kwoty w niej zawartej;
3) zakaz zwiększania planowanych wydatków na wynagrodzenia.
II) Blokowanie wydatków:
1) niegospodarność;
2) opóźnienie w realizacji zadań.
III) Dysponowanie rezerwami.
Rodzaje rezerw:
a) ogólna rezerwa na wydatki nieprzewidziane – jej wysokość nie może przekroczyć 0,2% wydatków budżetu państwa, dysponuje nimi Rada Ministrów;
b) rezerwy celowe na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu; muszą one być ustalone do października; dysponuje nimi Minister Finansów w porozumieniu z dysponentem części.
Dochody budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Budżety jednostek samorządu terytorialnego:
– 16 budżetów województw ( 16 budżetów wojewodów – należą do B.P.);
– 46 budżetów miast na prawach powiatów / wykonują zadania przewidziane ustawą o samorządzie gminnym i samorządzie powiatowym);
– 306 budżetów powiatów;
– 2486 budżetów gmin.
(SFP: B.P., B.J.S.T., F.C., K.Ch.)
Klasyfikacja dochodów budżetów samorządowych:
I) dochody własne:
1) gmina
– dochody z podatków samorządowych:
• podatek od nieruchomości;
• podatek od środków transportu; Urząd
• podatek rolny, leśny; Gminy
• podatek od czynności cywilno-prawnych;
• podatek od spadków i darowizn; Urząd
• podatek z działalności gospodarczej płacony w formie karty podatkowej; Skarbowy
– udział w podatku dochodowym od osób fizycznych i od osób prywatnych (PIT, CIT 27-28%);
– dochody z opłat:
• miejscowych (klimatyczne) / lokalne, skarbowe
• targowych, administracyjnych;
• eksploatacyjnych (ochrona środowiska);
– dochody z majątku (najem, dzierżawa, mienie komunalne);
– pozostałe dochody (z lokat, wpłaty od gminnych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych).
2) powiaty (zasilają budżety województw)
– dochody z podatków – 1% udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT – kwota ta zależy od stopnia zamożności mieszkańców gminy lub powiatu;
Organ gminy / powiatu nie ma elementów władztwa podatkowego.
– dochody z majątku (mienie powiatu);
– wkłady dokonywane przez zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze.
3) województwa
– udział w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT i od osób prawnych CIT.
II) subwencje ogólne: to transfery nieodpłatne zasobów finansowych budżetu państwa przekazywane do budżetów jednostek samorządu terytorialnego, o przeznaczeniu których decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.
Cechy subwencji:
– o wydatkowaniu pieniędzy decyduje organ stanowiący;
– podlega roszczeniom wobec Skarbu Państwa;
– JST ma prawo do roszczenia zgodnie z ustawą o finansach publicznych;
– kryteria kontroli – legalność – czy operacje są zgodne ze stanem prawdziwym;
– przekazywane tylko z budżetu państwa;
– zasady i kryteria przyznawania subwencji ogólnych wynikają z przepisów prawa;
– bezzwrotność – są wyjątki.
Klasyfikacja subwencji:
a) o charakterze zadaniowym – podstawą naliczania kwot jest zakres przejmowanych zadań publicznych od administracji rządowej do samorządowej;
b) o charakterze wyrównawczym – podstawą naliczania kwot jest poziom rozwoju społeczno – gospodarczego mierzony określonym wskaźnikiem – obrazuje sytuację danego regionu.
Konstrukcja prawno-finansowa subwencji ogólnych:
Cz. oświatowa Cz. drogowa Cz. podstawowa Cz. rekompensująca Cz. wyrównawcza
Gminy V – V V –
Powiaty V V – – V
Województwa V V – – V
Ustawa zasadnicza (konstytucja) musi być w zgodzie z ustawą o samorządach i dlatego występują części.
Część oświatowa ok. 3.000 – 12,8% dochodu budżetu państwa / szkoły podstawowe, gimnazja – podstawą naliczania kwot jest liczba uczniów.
Sośw = Sob + Soc
Soa – kwota bazowa *0.6 – szkoły niepubliczne; *1 – szkoły państwowe;
Sob – kwota przeliczeniowa; 14wag;
Soc – kwota na zadania pozaszkolne; 7wag (utrzymanie budynku, administracja).
Część drogowa – 30% wpływów z podatku akcyzowego z paliw silnikowych;
Kwota ta zależy od:
a) długości dróg;
b) położenia w sferze nadgranicznej.
Część podstawowa – 1% dochodu budżetu państwa + wpłaty dokonywane przez gminy „bogate”(funkcja redystrybucyjna). „Gminy bogate” to te, gdzie podstawowe dochody podatkowe na 1 mieszkańca są większe niż 150% analogicznego wskaźnika dla kraju (bez dochodów z obrotu mienia komunalnego).
Kwotę wyrównawczą otrzymują wybrane gminy, gdzie podstawowe dochody podatkowe na 1 mieszkańca są niższe niż 75% analogicznego wskaźnika dla kraju.
Kwota obligatoryjna – zasila wszystkie budżety. Ma ona preferować gminy o niskiej liczbie mieszkańców.
Część rekompensująca – subwencje te rekompensują:
– ustawowe zwolnienia w podatku leśnym i rolnym;
– ograniczenia przedmiotu opodatkowania – podatek od środków transportu.
Część wyrównawcza – próba wyrównania dysproporcji (różnic) w uzyskiwanych dochodach własnych.
Wskaźnikiem są podstawowe dochody podatkowe na 1 mieszkańca odnoszone do najwyższych w kraju.
(10zł w W-wie, 6zł w W-wiu – różnica 4×75% x liczba mieszkańców)
III) Dotacje celowe (do budżetu JST) to transfer środków pieniężnych z zasobów budżetów podmiotów publicznoprawnych, przekazywane zgodnie z postanowieniami ustawy o finansach publicznych i innych przepisów prawnych niższej rangi.
Cechy dotacji celowych:
– dotacja celowa przekazywana jest nie tylko z budżetu państwa, ale też z innych budżetów samorządowych (np. z innego miasta, z Funduszu Pracy, Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z Narodowej Fundacji Środowiska i Gospodarki Wodnej);
– przeznaczenie – wydane na ściśle sprecyzowane cele; jeżeli nie są one wydatkowane zgodnie z celem, to osoba dysponująca narusza dyscyplinę i podlega karze;
– podlegają zwrotowi;
– kryteria kontroli: celowość, legalność, rzetelność, gospodarność (występuje uchylenie w gospodarce, jeśli któreś z kryteriów nie jest spełnione);
– uznaniowość.
Dotacje celowe pojawiają się pod koniec roku.
Dotacje z budżetu państwa do budżetu samorządu przekazywane są za pośrednictwem budżetu wojewody.
(Subwencje nie!)???
Rodzaje dotacji:
a) dotacje celowe na zadania własne JST (np. remont dróg gminnych, oświata podstawowa, – np. zakończenie budowy szkoły) – wyłącznie dofinansowanie do 50% wartości kosztorysowej wykonywanego zadania; potrzebne jest porozumienie między samorządami przy remoncie dróg publicznych, turystyce;
b) dotacje celowe na zadania zlecone przez administrację rządową administracji samorządowej (no. Przygotowanie i przeprowadzenie wyborów); dysponentem pieniędzy jest Krajowa Komisja Wyborcza z Funduszu Pracy na walkę z bezrobociem.
Równowaga budżetowa.
Procedura budżetowa JST – projekt budżetu ma być przekazany do parlamentu miejskiego (Rady, Sejmiki) do 15 listopada; w formie uchwały do końca marca. Jeżeli nie dotrzymany jest termin budżet ustala Regionalna Izba Obrachunkowa.
Projekt ustawy budżetowej – 30 września.
Czynniki równowagi budżetowej:
a) ekonomiczne:
– dochody budżetowe – koniunktura na rynku zagranicznym, wzrost PKB, wzrost o 1% – wzrost o kilka mld zł, około 6 mld;
– wydatki budżetowe – związane z wydatkami na transfery ??? o charakterze socjalnym (zasiłki, świadczenia gwarantowane ustawowo)
b) organizacyjne:
– budowa systemu finansów publicznych;
– zakres i zasoby pozabudżetowych funduszy celowych (powinny być z budżetu państwa lub z budżetów samorządowych – nie odrębnie);
c) techniczne:
– planowanie budżetowe;
– techniki rozdysponowania wydatków związane z wydatkami sztywnymi, rozwojowymi;
d) polityczne: (związane z doktryną polityczną gospodarki – nurt neutralny)
– zaniechanie redukcji wydatków;
– zakres ulg i zwolnień podatkowych.
Argumenty zwolenników równowagi budżetowej:
1) ograniczanie inflacji;
2) ograniczanie „efektu wypychania”; gdy nie ma równowagi występuje deficyt; aby go spłacić trzeba zaciągnąć kredyty i pożyczki; wypycha się w ten sposób przedsiębiorców prywatnych z rynku;
3) negatywny wpływ salda obrotów bieżących;
4) pułapka zadłużeniowa; z wydatków nie da się spłacić kredytów, które są brane na wyrównanie budżetu; są one coraz większe;
5) osłabienie skłonności do oszczędzania.
Argumenty przeciwników równowagi budżetowej:
1) aktywna polityka makroekonomiczna – wymaga deficytu; pieniądze podatników są przeznaczane na ograniczenie bezrobocia;
2) odniesienie do równowagi gospodarczej- większe daniny;
3) związek z polityką monetarną.
