Poemat należący do cyklu „Vade-mecum”, co oznacza „pójdź za mną”. Odbiorca powinien podążyć za poetą – swoim przewodnikiem.
Problematyka:
„Fortepian Szopena” związany jest z kategorią tragizmu u Norwida. Tragiczność w tym wierszu łączy się z realnym i symbolicznym zarazem aktem niszczenia wielkiej wartości. W poemacie ukonkretnieniem tej wartości jest „sprzęt podobny do trumny” – fortepian, na którym grywał Chopin w czasach warszawskich. Fortepian ten został wyrzucony na bruk z okien pałacu Zamoyskich w czasie akcji odwetowej wojska rosyjskiego po zamachu na cesarskiego namiestnika w Królestwie Polskim – gen. Berga.
Muzyka Chopina jest przedstawiona przez Norwida jako ziemskie dopełnienie piękna doskonałego. Ma ono siłę podnoszenia rzeczywistości do ideału, przemieniania jej w byt doskonały. Takiej transformacji doznała w muzyce Chopina Polska i polskość: „Polska przemienionych kołodziejów”, czyli chłopów uszlachetnionych dzięki miłości do wykonywanej pracy na roli, co ukazuje sztuka Chopina. W poemacie zarysowuje się tragiczny i wieczny konflikt między pięknem doskonałym, pojmowanym przez Norwida jako dobro, a historią, życiem, realnością – skażonymi przez zło, małość, przez „brak”, wedle określenia samego poety. Reprezentantami tego zła są w poemacie właśnie żołnierze ciskający na bruk fortepian. Ale w tym momencie dochodzi w poemacie do głosu norwidowska ironia. Powoduje ona, że efekt czynu mija się z intencjami, że zniszczenie rzeczy nie jest równoznaczne z zagładą wartości.
Zakończenie uderza w ton triumfu: „Ciesz się, późny wnuku… / Jękły głuche kamienie: / Ideał – sięgnął bruku -„. Tę wspaniałą i tajemniczą formułę można rozumieć jako pogodzenie piękna doskonałego i realności, wtopienie się ideału w życie, odkupienie zła przez symboliczny akt cierpienia, wreszcie można ją także zinterpretowac jako zejście Chopina w lud.
Nastroje i tempo poszczególnych fragmentów i cząstek poematu:
I i II – tempo powolne; smutek i refleksja wypływający ze wspomnienia; zestawienie Chopina z lirą Orfeusza
III – bardzo dynamiczne tempo – wykrzyknienia; nastrój podniosły (hymn pochwalny); obraz Chopina jak kutej w marmurze postaci; alabastrowa ręka porównana z klawiaturą z kości słoniowej
IV – ton patetyczny;
V – obraz Polski w muzyce Chopina; nastrój radości
VI – uczucie załamania, zawiedzenia – pogłos dźwięków fortepianu
VII – nastrój podziwu; zwrotka o sztuce, literaturze, dramacie; poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, czym jest sztuka; pozorny dialog, który przechodzi w monolog
VIII – obraz Warszawy ogarniętej zapałem rewolucyjnym
IX – zryw – wyrzucenie przez Rosjan z okna zamku fortepianu; pokazanie ogromu wojsk rosyjskich, jęku wdów, żałoby; tempo przyśpieszone, bardzo dynamiczne – krótsze wersy
X – obraz fortepianu porównany z ciałem Orfeusza rozrywanym przez Menady (boginie zemsty).
