Fraszki i Piesni Jana Kochanowskiego jako manifest humanisty. Jan Kochanowski – ur. 1530. Studiowal w Akademii Krakowskiej,byl sluchaczem uniwersytetów w Padwie i Królewcu. Otrzymal tytul sekretarza królewskiego, okolo 1570 osiadl w Czarnolesie. Ponownie zblizyl sie do dworu za czasów panowania Stefana Batorego. Najwieksza tragedia zyciowa Kochanowskiego, której odzwierciedlenie mozemy znalezc w jego twórczosci, byla smierc jego 2,5 – letniej córki Urszuli, z która poeta wiazal nadzieje na kontynuowanie swojego warsztatu twórczego. Niedlugo pózniej przezyl Kochanowski smierc swej starszej córki – Hanny.Jan Kochanowski prezentowal typ tzw. poety uczonego (poeta doctus), w swych studenckich, krakowskich czasach zetknal sie z humanistycznie ukierunkowanym studium laciny, greki i hebrajskiego. Napisal: Fraszki , Piesni , Treny , Odprawa poslów greckich . HUMANIZM – fascynacja czlowiekiem, wszystkimi sprawami zwiazanymi z zyciem ludzkim. To takze wiara w potege rozumu ludzkiego, przeswiadczenie o koniecznosci poznania czlowieka i praw rzadzacych przyroda. Ich haslami przewodnimi byly, zaczerpniete ze starozytnosci: stoicyzm i epikureizm. Fraszka – pojecie wzielo sie od wloskiego slowa oznaczajacego zart, figiel. Jako gatunek literacki jest drobnym utworem poetyckim, czesto o charakterze zartobliwym, opartym na dowcipnym pomysle, blyskotliwej idei. Fraszki Jana Kochanowskiego sa glównie wynikiem obserwacji zycia dworskiego, z którym poeta mial przez wiele lat do czynienia. I tak np. Do gór i lasów jest fraszka autobiograficzna, która prezentuje zarazem model zycia typowy dla renesansowych humanistów. Mimo, ze biografia poety jest – jak na tamte czasy – stosunkowo przecietna i nie wyróznia sie niczym niezwyklym wsród zyciorysów innych humanistów, to mozna w niej znalezc cale bogactwo przezyc i doznan, jakie towarzysza czlowiekowi w czasie jego ziemskiego zycia. Pojawiaja sie tu wspomnienia odbytych podrózy, kolejne wizerunki samego poety – jako zaka, rycerza, dworzanina. Pojawia sie tu tez pytanie o nieznana przyszlosc i zblizajaca sie starosc, wzgledem której poeta nie czuje jednak leku czy obawy – podmiot liryczny ma niezawodna, nawiazujaca do hasla epikurejczyków, recepte na zycie: A ja z tym trzymam, co kto w czas pochwyci . Charakterystycznym dla humanistycznego charakteru Jana z Czarnolasu utworem jest O zywocie ludzkim . Jest to fraszka refleksyjna, nieco filozoficzna, wyrazajaca zadume nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w swiecie. Jan Kochanowski stwierdza, ze czlowiek nie jest ani panem samego siebie, ani tym bardziej panem swiata i natury. Wladze ma nad nim bowiem wszechpotezna, bardzo zmienna i kierujaca sie niezrozumialymi przez niego prawami sila – Fortuna. Istota ludzka staje sie w ten sposób igraszka w rekach losu, marionetka, która po spektaklu mozna spakowac i odlozyc na bok. Jeszcze jedna fraszka – O milosci – ma wyraznie humanistyczny charakter. Jest to utwór zartobliwy, mówiacy o zniewalajacej czlowieka sile milosci, przed która nikt nie jest w stanie uciec ani sie obronic. Milosc jest uczuciem czysto abstrakcyjnym; poeta przywoluje jej mitologiczne usposobienie – skrzydlatego bozka Amora. Skrzydla te sa symbolem milosci jako uczucia uskrzydlajacego, ale takze destrukcyjnego. Skrzydla te poza tym stanowia o przewadze bóstwa nad pieszym , a przez to o wiele wolniej poruszajacym sie czlowiekiem. Piesn – gatunek liryki siegajacy swymi korzeniami az do antyku. Wtedy byly to utwory mocno zwiazane z muzyka, wykonywane przy akompaniamencie instrumentów muzycznych, czesto z towarzyszeniem tanca. Dopiero w sredniowieczu piesn wyodrebnila sie jako osobny gatunek literacki. Ogólnie rozróznia sie conajmniej kilka rodzajów piesni, z których najpopularniejsze to: patriotyczne, refleksyjne, erotyczne, religijne i biesiadne. Jan Kochanowski pisal piesni przez ok. 20 lat swego dojrzalego zycia, glównie w okresie dworskim, ale takze i w Czarnolesie. Pierwsze pelne wydanie Piesni ukazalo sie jednak dopiero po jego smierci. Typowym, sztandarowym przykladem manifestu filozofii humanistycznej Jana Kochanowskiego jest piesn Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary? . Jest ona jednym z najwczesniejszych utworów wydanych w jezyku polskim, ma charakter hymnu. Bóg ukazany jest tu jako hojny dawca wszelkich dóbr, za które nalezy Mu sie ze strony czlowieka wdziecznosc i hold. Dzieki antropomorfizacji Stwórcy dochodzi do zblizenia czlowieka i Boga. Poprzez zachwyt nad harmonia, bedaca zarazem – wg humanistów – utozsamieniem piekna, wyrazona zostaje pochwala Jego madrosci i doskonalosci, które widoczne sa w niezachwianej harmonii istniejacego swiata. Porzadek swiata sprowadzony jest tu do porzadku panujacego w naturze, podkreslony zostaje scisly i nierozerwalny zwiazek czlowieka z natura – jeden z motywów przewodnich humanistów. Równie humanistyczny charakter ma Piesn II: Serce roscie, patrzac na te czasy. , w której glównym tematem jest przyroda i czlowiek scisle od niej uzalezniony. Przyroda i jej przemiany wplywaja na samopoczucie, stan ducha i uczucia czlowieka – wiosenne odradzanie sie zycia napelnia go radoscia, sprawia, ze po dlugiej zimie zaczyna on dostrzegac otaczajace piekno, staje sie ono zródlem estetycznych przezyc i wzruszen oraz utwierdza go w poczuciu harmonii wewnetrznej jak i z otaczajacym swiatem. Natura jest rozumna, boska, najwieksza wiec doskonaloscia czlowieka jest dostosowanie sie do owej powszechnej harmonii. Zycie powinno wiec byc przede wszystkim zgodne z natura samego czlowieka, co spowoduje, ze bedzie one zgodne z natura w ogóle.
