SĄDY REJONOWE
Są one organami podstawowymi w systemie orzekania w sprawach karnych . Ich właściwość obejmuje m.in. :
• rozpoznawanie w pierwszej instancji spraw, w których są rzeczowo właściwe, a właściwe są we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu ,
• sąd rejonowy rozpoznaje ponadto środki odwoławcze w wypadkach wskazanych w ustawie. Jako instancja odwoławcza sąd rejonowy rozpoznaje :
– środki zaskarżenia od rozstrzygnięć kolegiów ds. wykroczeń oraz przewodniczącego kolegium, a także rozstrzyga spory między kolegiami i orzeka o przekazaniu sprawy innemu kolegium w wypadkach wskazanych w ustawie ,
– zażalenia na postanowienia prokuratora w przedmiocie środków zapobiegawczych oraz o zabezpieczeniu majątkowym ,
– zażalenia na odmowę wszczęcia postępowania albo na umorzenia go w sprawach o czyny należące do właściwości rzeczowej sądu rejonowego, gdy prokurator nadrzędny nie przychyli się do zażalenia ,
– zażalenia na postanowienia prokuratora w sprawie zachowania w tajemnicy danych osobowych świadka, jeżeli sąd rejonowy jest właściwy do rozpoznania sprawy ,
– zażalenia na zatrzymanie,
• sąd rejonowy jest też właściwy do dokonywania czynności w postępowaniu przygotowawczym ,
• w postępowaniach po uprawomocnieniu się orzeczenia sąd rejonowy orzeka o podjęciu postępowania warunkowo umorzonego, jeżeli był w danej sprawie sądem właściwym do rozpoznania sprawy, do niego należy wydanie wyroku łącznego, jeżeli w sprawach, które ma ten wyrok obejmować, nie orzekał sąd wyższy, rozpoznaje prośby o ułaskawienie w sprawach, w których orzekał w I instancji ,
• sąd rejonowy, który wydał orzeczenie w i instancji, jest właściwy również w postępowaniu dotyczącym wykonania tego orzeczenia, chyba, że ustawa stanowi inaczej, on też – jeżeli orzekał co do roszczeń majątkowych, nadaje na żądanie osoby uprawnionej klauzulę wykonalności orzeczeniu podlegającemu wykonaniu w drodze egzekucji, a także nadaje taką klauzulę ugodzie zawartej przed sądem ,
• udziela pomocy prawnej innym sądom polskim na ich wezwanie i sądom zagranicznym .
SĄDY OKRĘGOWE
Są one sądami I i II instancji. W przeciwieństwie do sądów rejonowych, które jako II instancja w zakresie orzeczeń o winie i karze orzekają tylko w sprawach o wykroczenia, a w sprawach o przestępstwa są jedynie instancją odwoławczą co do niektórych decyzji procesowych podejmowanych w postępowaniu przygotowawczym, sądy okręgowe wykonują funkcję organu odwoławczego przede wszystkim w stosunku do orzeczeń i zarządzeń wydawanych w sprawach o przestępstwa w postępowaniu jurysdykcyjnym. Jako I instancja sądy okręgowe orzekają w mniejszym zakresie, ich właściwość w tym stadium postępowania stanowi wyjątek od zasady, że sądem I instancji jest sąd rejonowy, ale jeśli już orzeka w I instancji to na ogół w sprawach o przestępstwa cięższe, o wyższym stopniu społecznej szkodliwości.
Właściwość funkcjonalna tych sądów przedstawia się następująco :
• w postępowaniu jurysdykcyjnym, w I instancji, orzekają one w sprawach należących do ich właściwości rzeczowej,
• jako sądy II instancji rozpatrują środki odwoławcze (apelacje i zażalenia) :
– w sprawach o przestępstwa, które w I instancji rozpatrują sądy rejonowe
– w sprawach o wykroczenia, gdy oskarżony zakłada apelację od orzeczenia , w którym sąd rejonowy orzekł karę aresztu, środek karny zakazu prowadzenia pojazdu mechanicznego na okres powyżej roku lub przepadek przedmiotów,
– od zaskarżalnych do sądu czynności postępowania przygotowawczego, jeżeli sąd ten jest sądem właściwym do rozpoznania sprawy ,
– od postanowień sądu rejonowego o zastosowaniu w postępowaniu przygotowawczym tymczasowego aresztowania .
• rozstrzyganie sporów o właściwość między sądami rejonowymi, jak również decydują one o przekazaniu sprawy innemu sądowi rejonowemu niż miejscowo właściwy, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę mieszka blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego ,
• w postępowaniu przygotowawczym sądy okręgowe przedłużają stosowanie tymczasowego aresztowania oraz dokonują innych czynności zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji sądu :
– jeżeli same są właściwe do rozpoznania sprawy, przedłużają tymczasowe aresztowanie do 6 miesięcy,
– jeżeli są sądami wyższego rzędu nad sądem właściwym do rozpoznania sprawy, tj. nad sądem rejonowym, przedłużają ten środek na dalszy okres oznaczony, niezbędny do ukończenia postępowania przygotowawczego, który jednak łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy ,
• w następujących wypadkach sądy okręgowe rozpatrują nadzwyczajne środki zaskarżenia orzeczeń :
– orzekają o wznowieniu postępowaniu zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu rejonowego ,
– stwierdzają nieważność orzeczeń na podstawie ustawy z 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego ,
– uchylają prawomocne orzeczenia kolegiów ds. wykroczeń, ich prawomocne postanowienia o umorzeniu postępowania i prawomocne nakazy karne, jeżeli są one pozbawione podstawy prawnej lub są oczywiście niesłuszne ,
• w postępowaniach po uprawomocnieniu się orzeczenia :
– orzekają o podjęciu warunkowo umorzonego postępowania, jeżeli w I instancji właściwy do rozpoznania sprawy był sąd okręgowy,
– orzekają o odszkodowaniu za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie ,
– o odszkodowaniu na podstawie przepisów ustawy z 1991 r. O uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego,
– opiniują prośby o ułaskawienie
– wydają wyroki łączne, jeżeli choćby jeden z wyroków, w których orzeczono kary podlegające łączeniu, orzekał sąd okręgowy
• do szczególnych kompetencji sądów okręgowych należy m.in. :
– wydanie listu żelaznego, również w postępowaniu przygotowawczym,
– orzekanie o przedmiocie wniosku państwa obcego o wydanie osoby ściganej przez organa tego państwa,
• sądy okręgowe są także organami wykonującymi orzeczenia, jeżeli do nich należało rozpatrzenie sprawy w I instancji, a ponadto są one sądami penitencjarnymi i w tym zakresie też orzekają w postępowaniu wykonawczym .
SĄDY APELACYJNE
Nie rozpatrują spraw w I instancji . Są jedynie sądami odwoławczymi, a ponadto orzekają w związku z niektórymi nadzwyczajnymi środkami zaskarżania orzeczeń, rozstrzygają spory między sądami okręgowymi co do ich właściwości jako sądów I instancji oraz orzekają o przekazaniu sprawy innemu sądowi okręgowemu, ze względu na ekonomikę procesu, wypowiadają się w przedmiocie ułaskawienia w sprawach, w których orzekały jako sądy odwoławcze .
Najważniejsze kompetencje sądów apelacyjnych to :
• rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w sądzie okręgowym ,
• orzekanie o wznowieniu postępowania sądowego zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu okręgowego
• stwierdzenie nieważności orzeczeń sądów rejonowych i sądów okręgowych z przyczyn określonych w kpk
SĄDY WOJSKOWE
Sądownictwo wojskowe jest dwustopniowe. Nie ma w nim odpowiednika sądu apelacyjnego. Jego funkcję, w zakresie najważniejszej kompetencji tego sądu – czyli rozpoznawania środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wydawanych w I instancji przez sądy wyższego rzędu nad sądami szczebla najniższego, spełnia w sądownictwie wojskowym Izba Wojskowa SN. Nie jest ona jednak sądem wojskowym w ścisłym znaczeniu .
WOJSKOWE SĄDY GARNIZONOWE
Orzekają w I instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innych sądów, a ponadto w wypadkach wskazanych w ustawie rozpoznają w zakresie swej właściwości środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu przygotowawczym, poza tym mają uprawnienia i obowiązki procesowe, które w postępowaniu przed sądami powszechnymi przysługują sądom rejonowym .
WOJSKOWE SĄDY OKRĘGOWE
Do nich należy :
• orzekanie w sprawach, które wg. właściwości rzeczowej i podmiotowej rozpoznawane są przez nie w I instancji
• rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w wojskowych sądach garnizonowych
• w wypadkach wskazanych w ustawie i z zachowaniem granic wskazanych w art.654 § 1 kpk rozpatrują środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu przygotowawczym
======================================================
Art. 654. § 1kpk. Wojskowy sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o przestępstwa:
1) popełnione przez żołnierzy posiadających stopień majora i wyższy,
2) podlegające w postępowaniu przed sądami powszechnymi właściwości sądu wojewódzkiego oraz określone w art. 339 § 3 i art. 345 § 3 i 4 Kodeksu karnego,
3) popełnione przez żołnierzy i członków personelu cywilnego, o których mowa w art. 647 § 1 pkt 3,
4) inne na podstawie przepisów szczególnych.
(…) § 3. Wojskowy sąd okręgowy rozpoznaje także środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w wojskowym sądzie garnizonowym oraz w wypadkach wskazanych w ustawie i z zachowaniem granic wskazanych w § 1 – od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu przygotowawczym.
=====================================================
• wojskowe sądy okręgowe rozpoznają ponadto sprawy przewidziane dla sądu wyższego nad wojskowym sądem garnizonowym oraz inne sprawy przekazane im przez ustawę
• poza tym mają obowiązki i uprawnienia procesowe, które przed sądami powszechnymi przysługują sądom okręgowym
SĄD NAJWYŻSZY
SN w zakresie postępowania karnego wykonuje następujące funkcje :
• rozpoznaje kasacje od prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie sądowe
• rozstrzyga o wznowieniu postępowania zakończonego orzeczeniem sądu apelacyjnego lub SN
• stwierdza nieważność orzeczeń sądów apelacyjnych i orzeczeń SN
• przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu ze względu na dobro wymiaru sprawiedliwości
• przedłuża czas trwania tymczasowego aresztowania ponad :
– w postępowaniu przygotowawczym na wniosek Prokuratora Generalnego – 12 miesięcy
– a w dalszym postępowaniu na wniosek sądu przed którym sprawa się toczy – ponad 2 lata, jeżeli konieczność taka powstaje z wystąpieniem określonych okoliczności
• rozstrzyga o zagadnieniach prawnych wymagających zasadniczej wykładni ustawy, przekazanych mu przez sąd odwoławczy – a uchwała SN w danej sprawie jest wiążąca
• SN może taką sprawę, w której sąd odwoławczy przekazał mu zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia, przejąć do swego rozpoznania
Sąd Najwyższy wykonuje ważną funkcję dotyczącą wykładni prawa .
