Gabriela Zapolska (1857-1921)
Życiorys:
Gabriela Zapolska, właściwie Maria G. Janowska, z Korwin-Piotrowskich; inne pseudonimy: Józef Maskoff, Walery Tomicki; urodziła się 30 marca 1857 r. w Podhajcach pod Łuckiem, zmarła 21 grudnia 1921 roku we Lwowie, dramatopisa-
rka, powieściopisarka, nowelistka. Urodzona w zamożnej rodzinie ziemiańskiej, wydana nieszczęśliwie za mąż, zerwała 1881 r z mężem i rodziną. Bez środków do życia, została współpracowniczką „Gazety Krakowskiej”, a od 1882 r aktorką (pod pseudonimem Gabriela Zapolska). Występowała w Krakowie, w galicyjskich zespołach wędrownych, we Lwowie i Poznaniu. Niepowodzenia aktorskie skłoniły ją do wyjazdu 1889 r. do Paryża, gdzie miała nadzieję zrobić karierę artystyczną. Grała tam jedynie drobne role w teatrzykach bulwarowych, a od 1895 r również w modernistycznym Theatre de l’Oeuvre. Nawiązane w tym okresie kontakty z nowatorskimi kręgami teatralnymi, z grupą malarzy tzw. nabistów, a także z socjalistyczną polską emigracją, miały duże znaczenie dla jej rozwoju
artystycznego i duchowego. Po powrocie do kraju występowała nie bez pewnych sukcesów w teatrzykach ogródkowych w Warszawie, w zespołach objazdowych, w teatrze krakowskim pod dyrekcją T. Pawlikowskiego (1897-1898, 1898-1899). Z powodu zatargów z dyrektorami teatrów musiała zrezygnować ze sceny, która była pasją jej życia. W latach 1900-1901 felietonistka „Słowa Polskiego” (m.in. cykl „Przez moje okno”) i recenzentka teatralna. W 1902 r prowadziła
w Krakowie szkołę dramatyczną, która na początku 1903 dała kilka przedstawień jako Scena Niezależna, współpracowała też z prasą krakowską (m.in. felietony w „Nowej Reformie” i recenzje teatralne w „Ilustracji Polskiej”). Od 1904 r mieszkała we Lwowie, gdzie zorganizowała wraz
z mężem, malarzem S. Janowskim, wędrowny zespół aktorski, który jako Teatr Gabrieli Zapolskiej objeżdżał prowincję galicyjską 1907 i 1908 r, a w latach 1912-1913 była kierownikiem literackim Teatru Premier. W latach 1908-1909 ogłaszała felietony w Słowie Polskim”, a następnie do 1913 roku w „Wieku Nowym”.
Twórczość:
Zapolska zaliczana jest do grona naturalistów. Głównym rysem jej twórczości jest idea emancypacji kobiet. Kreacje postaci kobiecych są tu najbardziej sugestywne i zarysowane w niezwykle emocjonalny sposób. Pasją Zapolskiej był teatr i aktorstwo, a pisarstwo traktowała jako źródło dodatkowych dochodów. Pisała dużo, zazwyczaj w pośpiechu i niedbale, co odbijało
się niekorzystnie na jej powieściopisarswie i nowelistyce. Natomiast doświadczenie aktorskie sprawiło, że bezbłędnie umiała wyczuć potrzeby sceny i jej dramaty prezentują dużo wyższy poziom, są dojrzalsze, odznaczają się zwięzłością i klarownością. Najbardziej intensywny rozwój
dramatopisarstwa Zapolskiej przypadł na przełom pierwszego i drugiego dziesięciolecia XX w.:
Moralność pani Dulskiej” (1907), „Ich czworo” (1912), „Panna Maliczewska” (1912).
Zapolska w swoichdramatach, a głównie w „Moralności pani Dulskiej” i „Pannie Maliczewskiej”, piętnuje obłudę moralną świata mieszczańskiego, obnaża bezlitośnie jego kulisy i ciemne strony. Mieszczaństwo było najczęstszym celem ataków literatury naturalistycznej, która uważała, że
jest to grupa ludzi zacofanych, zamkniętych w schematach codziennych zajęć i przekonań, obłudnych i zakłamanych. Tekst dramatów poprzeplatany jest licznymi akcentami komediowymi i farsowymi. Wydarzenia nie odgrywają tutaj wielkiej roli – są jedynie czynnikiem wyzwalającym reakcje psychiczne bohaterów, sposób ich zachowania się w nowych okolicznościach.
Obok tematyki mieszczańskiej Zapolska próbowała swoich sił także w dramacie historycznym (np. „Sybir”, 1900) i społecznym (jednoaktówka „W Dąbrowie Górniczej”, 1899), a także napisała współczesną komedię pt. „Skiz” (1909) podejmującą problem starzenia się.
