Struktura socjalna są to związki socjalne, które tworzą gatunki jednej populacji. Chodzi w nich oto, że te same zwierzęta jednego gatunku, mogą pełnić różne funkcje w stadzie. Organizacja socjalna u kręgowców polega na trzech zasadach:
a) zachowania terytorium – kiedy np. jelenie zajmują swoje określone terytorium, na które żaden inny samiec nie będzie wchodzić, bo wie, że może to grozić śmiercią. W wielu przypadkach u zwierząt wystarczają znaki takie jak ryki, prezentowanie swojej siły, żeby zaprzestać zmagania.
b) przewodzenia – np. samica słonia przewodzi stadu, kiedy idą do wodopoju lub idą po jedzenie
c) dominacji – np. w przypadku wilków lub lwów, jeden samiec jest „władcą” stada powoduje, że żaden inny samiec nie może się z nim pojedynkować, bo wie, że grozi mu to śmiercią
„…w życiu kręgowców formę organizacji stanowi dominacja lub hierarchia socjalna…”1 Wynika ona bezpośrednio przez kontakty osobnicze. Najczęściej podczas walki tworzy się pomiędzy osobnikami stosunek nadrzędności i podrzędności.
„…związki socjalne między osobnikami w zgrupowaniach kręgowców są oparte głównie na odruchach warunkowych, wywołanych kontaktem z innymi członkami stada. Zachowanie osobników jest uwarunkowane obecnością innych osobników i – w przypadku zmian w składzie grupy – może ulec zmianom…”2
Najlepiej rozwiniętą strukturę socjalną można spotkać w populacjach owadów społecznych: mrówek, pszczół, termitów.
Strukturę socjalną najlepiej można zaprezentować na przykładzie pszczół miodnych:
Pszczoła miodna, Apis mellifera, owad zaliczany do rodziny pszczołowatych, rzędu błonkówek (Hymenoptera), hodowany przez człowieka już w starożytnym Egipcie. Niegdyś występowała w Europie, Azji i Afryce, obecnie rozpowszechniona na całym nieomal świecie.
Pszczoła miodna występuje w rodzinach zwanych rojami, które składają się z robotnic, samców zwanych trutniami oraz matki pszczelej, zwanej królową. Łącznie rój może liczyć od 10 000 do 80 000 owadów, które zależnie od pełnionych funkcji różnią się między sobą budową i ubarwieniem.
Robotnice osiągają 1,5 cm długości, posiadają 12-członowe czułki, zajmują się karmieniem królowej i larw, budową plastrów, wyrobem pierzgi i miodu, ochroną gniazda, zbieraniem nektaru i pyłku. W czasie 1 sekundy lotu pokonują od 3 do 6 m, uderzając skrzydłami ok. 190 razy. Matka osiąga 25 mm długości ciała, na nogach nie posiada koszyczków, do których robotnice zbierają pyłek.
Pszczoła miodna – przeżywalność dorosłych robotnic
Matka żyje ok. 5 lat, zajmuje się składaniem jaj, łącznie ok. 750 000 w ciągu całego życia. Część jaj rozwija się partenogenetycznie i z nich powstają trutnie, z jaj zapłodnionych pochodzą samice. Larwy robotnic i trutni karmione są mleczkiem przez pierwsze 3-4 dni życia, larwy przeznaczone na królowe karmione są mleczkiem przez cały okres wzrostu.
Trutnie występują wyłącznie w okresie wiosny i lata – odbywają kopulację z młodymi matkami pszczelimi, a później są wypędzane przez robotnice poza rój i giną. Rozwój od jaja do osobnika dorosłego trwa w przypadku robotnicy 21 dni, trutnia 24 dni, królowej 16 dni.
Matka pszczela posiada gruczoły żuwaczkowe, wydzielające substancje hormonalne decydujące o pewnych formach zachowania się robotnic, m.in. mogą stanowić bodziec do budowy plastrów bądź wykonywania innych prac. Brak matki wywołuje chaos w ulu i całkowitą dezorganizację roju pszczelego.
W okresie zimowym pszczoły zimują na plastrach otaczając królową, wokół której panuje temperatura rzędu 25°C. Wówczas ich pożywieniem jest miód zmagazynowany w plastrach. Znanych jest wiele ras pszczół, m.in.: pszczoła kaukaska, pszczoła północna, pszczoła włoska i pszczoła ukraińska.
Rozwój pszczoły miodnej
Opis: Rozwój pszczoły miodnej: A) królowa składająca jaja w komórkach woskowych, B) robotnica karmiąca wylęgłą larwę, C) ostatnie stadium larwalne, D) robotnica zasklepiająca komórkę, E) poczwarka, F) pszczoła opuszczająca komórkę woskową.
Krótko sumując:
Zwierzęta (gatunki społeczne) podobnie jak ludzie łączą się w społeczeństwa, w których każdy ma swoje miejsce i ma ściśle przydzieloną pracę do wykonywania. U zwierząt występuje zjawisko zwane polimorfizmem, które polega na tym, że osobniki tego samego gatunku są różnie zbudowane. Tak jak ma to miejsce w populacji pszczół miodowych.
