Jeziora słone występują przede wszystkim w klimacie suchym. Zasolenie jezior wzrasta w miarę ubytku wody w skutek parowania. Największe zasolenie (260-) ma Morze Martwe. Jeziora zasilane są wodami uchodzących do nich rzek, wodami opadowymi oraz niekiedy wodami podziemnymi. Jeziora, które nie odprowadzają wód drogą powierzchniową (w postaci wypływających z nich rzek), są jeziorami bezodpływowymi, np. Kaspijskie, Aralskie. Gdy zaś odprowadzą nadmiar wód rzeką lub rzekami są jeziorami przepływowymi, np. Huron, Erie.
Zagłębienie jeziorne może być stale wypełnione wodą – mamy wtedy do czynienia z jeziorem stałym, może też w okresach suszy wysychać całkowicie lub częściowo. Takie jeziora nazywa się okresowym. Na przykład jezioro Czad (w Afryce) jest jeziorem bezodpływowym, okresowym ze względu na duże zmiany w zasięgu i poziomu wód (tabela). W porze suchej rzeki prawie nie dostarczają wody do jeziora, które w skutek silnego parowania zmniejsza dwukrotnie swoją powierzchnię i staje się jeziorem częściowo słonym.
W zależności od składu chemicznego wód, ich temperatury i napowietrzenie poszczególne jeziora stwarzają zróżnicowane warunki do rozwoju w nich życia. Stąd wyróżnia się jeziora eutroficzne, żyzne i w związku z tym mające latem zielonkawe zabarwienie wody, jeziora oligotroficzne ubogie w składniki pokarmowe, o wodach błękitnych, oraz jeziora dystroficzne, o wodach brunatnych, w których warunki beztlenowe sprzyjają gniciu substancji organicznej.
Wielkie jeziora i ich pochodzenie
Jezioro Powierzchnia w km2 Największa głębokość w metrach Pochodzenie
KaspijskieWiktoriiAralskieTanganikaNiasa (Malawi)
Występowanie jezior uwarunkowane jest specyficznym ukształtowaniem powierzchni, tj. występowaniem zagłębienia, w którym mogą gromadzić się wody powierzchniowe. Powstanie tych form terenu wiąże się zarówno z ruchami skorupy ziemskiej i procesami w niej zachodzącymi, jak i działalnością procesów geologicznych na powierzchni Ziemi. Stąd istnieje wiele możliwości powstawania misy jeziornej. Niektóre jeziora są pozostałościami po dawnych zbiornikach morskich – nazywa się je jeziorami reliktowymi, lecz zaliczane są do grupy jezior pochodzenia tektonicznego.
Jeziora tektoniczne – wypełniają zagłębienia powstałe wskutek ruchów skorupy ziemskiej. Do tego typu należą m.in. jeziora we wschodnioafrykańskim rowie tektonicznym (Tanganika), jezioro Titicaca w Andach, Bajkał, Bałchasz. Są to jeziora głębokie – wśród nich najgłębsze na świecie – Bajkał ma 1620m.
Misy jeziorne powstają również w wyniku upadku meteorytów. Jeziora kraterowe spotykane są m.in. na Płw. Labradorskim (Great Crater Lake, Ungava).
Jeziora wulkaniczne powstają w kraterach, kalderach wygasłych wulkanów, mogą powstawać również w zaklęśnięciach pól lawowych i w dolinach zatarasowanych jeziorami lawy.
Jeziora lodowcowe, zwane też polodowcowymi, glacjalnymi, wypełniają zagłębienia terenu wskutek działalności lodowców i lądolodów.
Na nizinach z bezpośrednią obecnością lądolodów związane są jeziora zastoiskowe. Powstają one wskutek zatamowania odpływu wód powierzchniowych masami wkraczającego lądolodu. Inne jeziora powstają po ustąpieniu lodowca i wykorzystują liczne zagłębienia wyżłobione przez lód, przez wody roztopowe działające pod ciśnieniem (jeziora rynnowe), jak również zagłębienia powstałe po wytopieniu brył lodu przysypanych materiałem morenowym (jeziora wytopiskowe) oraz przez zatamowanie odpływu wód wałami i pagórkami morenowymi (jeziora morenowe). W górach najczęściej występują jeziora cyrkowe.
Jeziora lodowcowe na nizinach są spuścizną ostatniego zlodowacenia. Występują gromadnie, tworząc pojezierza np. w Finlandii, w Szwecji, na Litwie, w Polsce (np. Pojezierze: Mazurskie, Pomorskie, Wielkopolskie), w Niemczech, w Kanadzie. Liczna grupa jezior ma pochodzenie tektoniczno-lodowcowe, np. Wielkie Jeziora w Ameryce: Górne, Michigan, Huron, Erie, Ontario, czy jeziora skandynawskie Wener, Watter, oraz Ładoga Onega. Jeziora te powstały w obniżeniach tektonicznych przemodelowanych przez lodowiec. Jeziora krasowe powstają w zagłębieniach utworzonych w skałach krasowiejących.
Występują m.in. w Górach Dynarskich, w górach Jura. W Polsce jeziora krasowe występują w Niecce Nidziańskiej i prawdopodobnie na Polesiu Lubelskim, gdzie tworzą Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie.
Morskiego pochodzenia są np. jeziora nadbrzeżne, powstające przez odcięcie mierzeją zatok lub części od morza, np. Jezioro Sarbsko. Nadbrzeżne jeziora, jak np. Łebsko, Gardno, powstają również wskutek podnoszenia się poziomu wód gruntowych wywołanego podnoszeniem się poziomu morza. W ten sposób powstają wpierw bagna, które przy dalszym podnoszeniu wód przekształcają się w jeziora.
Niekiedy powstanie jezior wiąże się z zatamowaniem odpływu rzeki przez wielkie osuwiska (jeziora zaporowe). Pochodzenia rzecznego są również starorzecza, powstające przez odcięcie zakola rzecznego, np. Jezioro Czerniakowskie w Warszawie, czy jeziora deltowe (np. Druzno i Dąbie w Polsce).
Również rzeźbotwórcza działalność wiatru przyczynia się do powstawania jezior pochodzenia eolicznego. Wywiewanie prowadzi niekiedy do obniżenia powierzchni terenu aż do poziomu wód gruntowych. Przykładem jest wielki jezioro Czad w Afryce, w Polsce natomiast małe jeziorka międzywydmowe liczne występujące np. w dolinie Noteci.
