Geneza powstania Unii Gospodarczej i Walutowej
Tworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) jest ogromnym wyzwaniem dla Wspólnot Europejskich. Proces ten wymaga od wszystkich krajów Unii Europejskiej (UE) włączenia się do Europejskiego Systemu Walutowego, osiągnięcia bardzo wysokiego stopnia liberalizacji przepływu kapitału, harmonizacji prawa fiskalnego, integracji rynku finansowego Wspólnot oraz usztywnienia kursów walutowych.
Utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej stanowi uzupełnienie efektów istnienia Jednolitego Rynku wewnątrz strefy euro. Jego efektywność zostanie pogłębiona dzięki usunięciu m.in. ograniczeń związanych z kosztami wynikającymi z konieczności dokonywania transakcji w różnych walutach. Dzięki wprowadzeniu wspólnej waluty europejskiej przedsiębiorstwa i obywatele Unii będą mogli zaoszczędzić rocznie ok. 15 mld EURO, traconych obecnie na wymianie walut. Równie istotne będzie zlikwidowanie kosztów wynikających z ryzyka kursowego.
W 1988 roku powołano tzw. Komitet Delorsa, który miał za zadanie opracować program realizacji UGW. Przyczyny podjęcia decyzji leżały w woli krajów członkowskich zacieśnienia współpracy walutowej oraz w politycznych interesach poszczególnych państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Z jednej strony Francja kierowała się przekonaniem, że silne włączenie Niemiec w struktury europejskie osłabi pozycje tego państwa w Europie. Z drugiej – kraje słabsze ekonomicznie, takie jak Portugalia, Grecja czy Hiszpania, liczyły, że pogłębienie integracji w ramach Wspólnoty będzie równoznaczne z rozszerzeniem dostępu tych państw do wspólnotowych środków budżetowych.
Najistotniejsze czynniki, które przesądziły o wzmożeniu wysiłków na rzecz budowy Unii Gospodarczej i Walutowej, to:
• ułatwienia handlu towarami i usługami w ramach Jednolitego Rynku,
• polepszenie konkurencyjności Wspólnoty w stosunku do Stanów Zjednoczonych i Japonii,
• ułatwienia przepływu kapitału między państwami członkowskimi oraz zapobieżenie spekulacjom walutami,
• polepszenie koordynacji polityki gospodarczej i walutowej w krajach Wspólnoty,
• umożliwienie wszystkim krajom członkowskim udziału w kształtowaniu polityki monetarnej w ramach Wspólnot,
• nadanie Unii Europejskiej nowej tożsamości gospodarczej i politycznej, przede wszystkim wobec zjednoczenia Niemiec oraz upadku systemu komunistycznego w Europie Środkowej i Wschodniej.
Strategiczne cele makroekonomiczne określone przez twórców Unii Gospodarczej i Walutowej obejmują:
• ograniczanie poziomu inflacji,
• stymulowanie wzrostu gospodarczego,
• stworzenie narzędzi umożliwiających elastyczne reagowanie na negatywne tendencje pojawiające się na światowych rynkach finansowych
ETAPY PROCESU INTEGRACJI
Strefa wolnego handlu (brak ceł wewnątrz ugrupowania integracyjnego): kraje wchodzące w skład strefy znoszą między sobą cła i ograniczenia ilościowe w wymianie, pozostawiając jednocześnie narodowe taryfy celne oraz odrębną politykę handlową wobec krajów trzecich.
Unia celna (brak ceł wewnątrz ugrupowania integracyjnego, wspólna taryfa celna): członkowie Unii znoszą bariery w przepływie towarów i ustanawiają wspólną taryfę celną oraz ujednolicają politykę handlową wobec partnerów zewnętrznych.
Wspólny rynek (brak ceł wewnątrz ugrupowania integracyjnego, wspólna taryfa celna, swobodny przepływ kapitału, usług i ludzi): członkowie Unii zapewniają swobodę obrotu nie tylko towarów, ale i czynników produkcji w postaci kapitału i siły roboczej oraz usług.
Unia gospodarcza (brak ceł wewnątrz ugrupowania integracyjnego, wspólna taryfa celna, swobodny przepływ kapitału, usług i ludzi, harmonizacja polityki gospodarczej): oprócz przedsięwzięć z poprzedniego etapu integracji, uczestnicy Unii decydują się na harmonizację polityki gospodarczej. Państwa ugrupowania integracyjnego sięgają do instrumentów koordynacji polityki monetarnej.
Pełna integracja gospodarcza (brak ceł wewnątrz ugrupowania integracyjnego, wspólna taryfa celna, swobodny przepływ kapitału, usług i ludzi, harmonizacja polityki gospodarczej, wspólna waluta oraz jednolita polityka kursowa i pieniężna): kraje znajdujące się na tym etapie ujednolicają politykę gospodarczą i powołują ponadnarodowy organ, którego decyzje są wiążące dla państw wchodzących w skład ugrupowania integracyjnego.
II. Euro a światowy system walutowy
Pozycja dolara amerykańskiego (USD) w światowym systemie walutowym jest niepodważalna. Obecnie udział USD w światowych rezerwach walutowych i handlu międzynarodowym jest większy niż obrót handlu zagranicznego Stanów Zjednoczonych.
Państwa członkowskie Unii Gospodarczej i Walutowej liczą, że euro przyczyni się do zachwiania pozycji USD w transakcjach kapitałowych, zniesie konkurencyjność między walutami lokalnymi UE, ograniczy dominującą rolę marki niemieckiej, a tym samym przyczyni się do rozwoju gospodarczego biedniejszych regionów Wspólnoty. Jednocześnie nie wiadomo, czy Europejski Bank Centralny wykorzysta euro jako składnik rezerw za granicą, obawiając się destabilizacji waluty. Wprowadzenie euro niesie za sobą jeszcze jedno zagrożenie, ponieważ znaczna zmienność kursu pomiędzy euro i dolarem odbije się niekorzystnie na sytuacji państw będących poza obszarem jednolitej waluty
III. Przygotowanie państw członkowskich Unii Europejskiej do UGW
Utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW), a tym samym wprowadzenie jednolitej waluty wymagało przede wszystkim zbliżenia warunków ekonomicznych w zakresie stabilności cen, kursów walutowych, sytuacji na rynkach finansowych i finansów publicznych. Są to postanowienia Traktatu z Maastricht, które mówią, że do Unii mogą przyłączyć się wyłącznie te państwa, które wypełnią warunki spójności gospodarczej. Państwa, którym nie udało się spełnić wyżej wymienionych kryteriów, będą mogły przystąpić do Unii Gospodarczej i Walutowej po odpowiedniej poprawie wskaźników ekonomicznych. Idea integracji o różnych prędkościach oznacza więc, że poszczególne kraje członkowskie Unii Europejskiej dążą do tych samych celów z różnymi prędkościami, uzależnionymi od ich woli i możliwości. Zasada ta znalazła wyraźne potwierdzenie w Traktacie Amsterdamskim.
Unia Gospodarcza i Walutowa przybrała postać tzw. Twardego Rdzenia, składającego się z krajów gotowych do przejścia w bardziej zaawansowane stadium integracji, bez oczekiwania na pozostałe kraje, które nie mogą lub nie chcą integrować się w tym tempie.
Państwa pozostające poza UGW będą kontynuowały starania w celu zmniejszania deficytu budżetowego i ograniczania inflacji, tak aby w przyszłości sprostać wymogom członkostwa w Unii. Polityka gospodarcza i walutowa tych krajów powinna być prowadzona w ramach odpowiednich instytucji Unii Europejskiej. Państwa te jednakże nie będą mogły brać udziału w podejmowaniu decyzji związanych z polityką gospodarczą i walutową realizowaną w ramach Unii.
Należy podkreślić, że powstanie Unii Gospodarczej i Walutowej w okrojonym składzie jest niekorzystne zarówno dla krajów będących w Unii, jak i pozostających poza nią. Dla krajów będących w Unii korzyści z handlu i współpracy gospodarczej osiągnięte dzięki wprowadzeniu wspólnej waluty będą tym mniejsze, im mniejsza liczba krajów będzie w Unii uczestniczyła. Natomiast kraje pozostające poza Unią będą musiały utrzymywać wyższe stopy procentowe niż kraje wewnątrz UGW, ponieważ będą zmuszone chronić swą walutę przed spadkiem wartości w stosunku do euro. Będzie to niekorzystnie wpływało na wzrost gospodarczy tych krajów.
Spadek wartości walut krajów spoza Unii Gospodarczej i Walutowej będzie potencjalnym zagrożeniem dla trwałości Jednolitego Rynku wewnątrz Unii Europejskiej. Aby nie dopuścić do takiej sytuacji zostanie stworzony Europejski System Walutowy II, który umożliwi ścisłą współpracę walutową pomiędzy państwami strefy euro i pozostałymi członkami Unii Europejskiej.
Problemem wynikającym z urzeczywistnienia koncepcji zróżnicowanych prędkości integracji w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej będą przede wszystkim utrudnienia, jakie pojawią się w funkcjonowaniu instytucji wspólnotowych. Z tego też względu reforma tych instytucji jest jednym z przedmiotów dyskusji wewnątrz Unii Europejskiej.
IV. Wspólnotowa polityka pieniężna Europejskiego Banku Centralnego
Jedną z najistotniejszych funkcji banku centralnego jest emisja pieniądza. Nowa waluta Unii Gospodarczej i Walutowej w początkowym okresie funkcjonuje na obszarze jedenastu państw. Sprawne działanie nowej waluty zapewnia Europejski Bank Centralny (EBC). Lokalne banki centralne wraz z EBC tworzą Europejski System Banków Centralnych (ESBC). Prezesi narodowych banków centralnych zasiadają w Radzie Zarządzającej EBC.
To, czy euro stanie się silną i stabilną walutą, zależeć będzie od rodzaju prowadzonej polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego. Traktat z Maastricht jednoznacznie podkreśla, że pierwszoplanowym zadaniem EBC ma być stabilność cen, czyli stopa inflacji wahająca się w granicach 0% – 2%. Jednak polityka monetarna zależeć będzie w pewnym stopniu od układu sił i poglądów Rady Zarządzającej. Innym czynnikiem wpływającym na rozluźnienie polityki pieniężnej może być recesja, która pojawi się jako wynik prowadzonych dotychczas działań stabilizacyjnych i kryzysu finansowego przybierającego globalne rozmiary
V. Przedsiębiorstwa a euro
Skutki wprowadzenia wspólnej waluty europejskiej obejmują zarówno przedsiębiorstwa znajdujące się w strefie euro, jak i mające swą siedzibę w krajach Unii Europejskiej, które nie są w obszarze objętym wspólną walutą.
Należy podkreślić, że wszyscy partnerzy handlowi przedsiębiorstw działających w strefie wspólnej waluty europejskiej będą musieli odpowiednio przygotować się do faktu istnienia euro. Konieczne jest uwzględnienie zmienionych warunków obrotu handlowego w kalkulacjach kosztów, czynnościach i dokumentacji księgowej oraz bankowej. Również przedsiębiorstwa działające w Polsce będą zmuszone do przystosowania się do zmienionych warunków. Reguły obiegu wspólnej waluty europejskiej w odniesieniu do państw pozostających poza strefą euro ustalił Europejski Bank Centralny we współpracy z Europejskim Systemem Banków Centralnych. Istotne znaczenie będzie miała reakcja światowych rynków finansowych oraz giełd walutowych.
W stosunku do przedsiębiorstw zmiany dotyczyć będą zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych aspektów ich działalności.
Podwójne oznaczanie cen
Wewnątrz strefy euro od 1 stycznia 1999 roku wszyscy przedsiębiorcy powinni informować swoich klientów o cenie towaru w walucie narodowej oraz o cenie przeliczonej po kursie wymiany waluty narodowej na euro. Podobnie jak miało to miejsce w przypadku przeprowadzanej w Polsce denominacji, w krajach strefy euro ceny będą podawane w dwóch walutach. Procedura dotyczyć będzie zarówno oznakowania produktów, jak i zapisów w fakturach, kosztorysach itp. Podwójne oznakowanie nie ma charakteru obligatoryjnego. Zapewnia ono przede wszystkim przejrzystość kursu wymiany pieniądza narodowego na euro oraz większą przejrzystość cen, a tym samym spowoduje nasilenie konkurencji i ujednolicenie cen.
Należy podkreślić fakt, iż utrzymujące się obecnie różnice cen nie są wyłącznie skutkiem działania kursów walutowych, ale zależą przede wszystkim od kosztów lokalnych (płace, ceny nieruchomości), marż handlowych, ograniczenia konkurencji i segmentacji rynku.
Wśród państw Unii Gospodarczej i Walutowej można zauważyć dysproporcje zamożności obywateli. Do grupy biedniejszych państw UE należą z pewnością Hiszpania i Portugalia, które z jednej strony zyskają na wprowadzeniu euro przez wzrost cen i płac, ponieważ w ten sposób nastąpi zbliżenie poziomu rozwoju poszczególnych regionów. Z drugiej strony gospodarka ucierpi ze względu na pogorszenie konkurencyjności tych państw, zwykle mniej rozwiniętych. Sytuacja ta mogłaby ulec poprawie dzięki zmianie kursu walutowego w warunkach jednolitej waluty.
Od 1 stycznia 2002 roku euro będzie jedyną walutą obowiązującą na terytorium państw członkowskich. Powstanie strefy euro będzie faworyzować dostęp do zakupów w tej strefie, zniesione zostaną koszty, które zwykle ponoszone są w przypadku wymiany walut. Z pewnością łatwiejsze będzie pozyskiwanie nowych, bardziej konkurencyjnych dostawców.
Zamrożenie kursów walutowych
W państwach należących do obszaru wspólnej waluty europejskiej z dniem 1 stycznia 1999 roku kurs wymiany walut narodowych na euro został trwale zablokowany. W strefie euro przedsiębiorca nie ponosi kosztów związanych z ryzykiem kursowym. Pozostając odmiennymi środkami płatniczymi, waluty narodowe i euro staną się ekonomicznie tożsame.
Usługi bankowe
Banki odegrają ogromną rolę w procesie wprowadzania systemu wspólnej waluty europejskiej. Na instytucjach bankowych ciążyć będzie obowiązek dokonania konwersji walut narodowych na euro. W gestii banków znajdzie się również upowszechnianie nowej waluty.
Od 1 stycznia 1999 roku do 1 stycznia roku 2002 banki będą oferować swe usługi zarówno w walucie narodowej, jak i w euro. Po roku 2002 podstawowe usługi bankowe będą świadczone wyłącznie w euro.
Zasada ciągłości umów
Między 1999 a 2002 rokiem każdy przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą w państwie znajdującym się w strefie wspólnej waluty europejskiej będzie musiał wyznaczyć w swej działalności moment, od którego w przeprowadzanych przez siebie transakcjach stosować będzie euro.
W stosunku do kontraktów przewiduje się obowiązywanie reguły ciągłości, chyba że wprowadzenie euro do obiegu będzie uważane za przyczynę rozwiązania umowy.
Wprowadzenie wspólnej waluty spowoduje wzrost konkurencyjności w sektorze bankowym. Dla przedsiębiorców przyniesie to korzyści w postaci obniżenia kosztów usług bankowych i finansowych.
Aspekt wewnętrzny – rachunkowość
Przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą wewnątrz strefy euro będą musiały wyznaczyć moment, od którego księgowość prowadzona będzie we wspólnej walucie europejskiej. Do roku 2002, podobnie jak w innych sferach działalności, prowadzenie rachunkowości w euro będzie miało charakter fakultatywny. Od roku 2002 przedsiębiorstwa obligatoryjnie prowadzić będą rachunkowość w nowym systemie.
W procesie dostosowawczym do systemu euro przedsiębiorstwa mogą obrać dwie drogi: albo samodzielnie wdrażać nowy system finansowy i księgowy, albo korzystać z usług wyspecjalizowanych biur rachunkowych. Zmiany w prowadzeniu księgowości pociągną za sobą konieczność dostosowania systemów informatycznych wewnątrz przedsiębiorstw.
Kwestie prawne
Zgodnie z zasadą ciągłości, umowy handlowe zawarte przed 1 stycznia 1999 roku zachowują swoją ważność. Kontrakty o charakterze długoterminowym, obejmujące rok 2002 i denominowane w walucie narodowej, nie tracą mocy prawnej. Tym samym, przejście z waluty narodowej na euro nie może być przyczyną stwierdzenia nieważności umowy. Odstępstwem od tej zasady są przypadki, w których treść umowy przewiduje jej wygaśnięcie w sytuacji, gdy do obiegu wprowadzone zostanie euro.
VI. Ustalenia przyjęte w Maastricht
Podczas szczytu Wspólnot Europejskich odbywającego się w Maastricht podjęto decyzję o utworzeniu Unii Europejskiej. Traktat z Maastricht przyjęty 7 lutego 1992 roku potwierdził, że jednym z najistotniejszych długoterminowych priorytetów Unii Europejskiej jest stworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej. Plan jej realizacji został wcześniej przedstawiony w dokumencie przygotowanym przez tzw. Komitet Delorsa. Raport przewidywał trzy etapy realizacji UGW:
Pierwszy etap (1990-1993)
Kraje Wspólnot Europejskich mają zapewnić pełną swobodę przepływu kapitału, a także poprawić funkcjonowanie Europejskiego Systemu Walutowego i zacieśnić współpracę pomiędzy narodowymi bankami centralnymi.
Drugi etap (1994-1996/1998)
Utworzony zostanie Europejski Instytut Walutowy będący podstawą powołania Europejskiego Banku Centralnego. Będzie kontynuowany proces pogłębiania spójności narodowych polityk gospodarczych i walutowych krajów Unii Europejskiej.
Do końca drugiego etapu Banki Centralne krajów członkowskich staną się całkowicie niezależne od rządów państw członkowskich Unii Europejskiej.
Trzeci etap (1999)
Nie później niż 1 stycznia 1999 roku rozpocznie się proces stopniowego wprowadzania do obiegu wspólnej waluty europejskiej. Europejska Jednostka Walutowa (ECU) zostanie przemianowana i stanie się samodzielną jednostką walutową o nazwie euro. Aby przejść do trzeciego etapu, państwa członkowskie UE będą musiały spełnić kryteria spójności, które określono w specjalnym protokole będącym aneksem do Traktatu z Maastricht. Jednocześnie, przechodząc do trzeciego etapu realizacji UGW, państwa Unii Europejskiej przekażą swoje kompetencje w zakresie kształtowania polityki pieniężnej Europejskiemu Bankowi Centralnemu.
Etapy realizacji wprowadzenia UGW przewidziane w Traktacie z Maastricht zostały zakończone z dniem 1 stycznia 1999 roku.
KRYTERIA SPÓJNOŚCI OKREŚLONE W TRAKTACIE Z MAASTRICHT
• Roczny wskaźnik wzrostu cen w państwie członkowskim nie może być wyższy niż 1,5 punktu procentowego od średniej stopy inflacji w trzech krajach UE o najlepszych pod tym względem wskaźnikach;
• Wysokość deficytu budżetowego nie może przekroczyć 3% PKB;
• Wysokość długu publicznego nie może przekroczyć 60% PKB;
• Wysokość średniej nominalnej, długookresowej stopy procentowej nie może przekroczyć 2 punktów procentowych średniej nominalnej długookresowej stopy procentowej w trzech krajach UE o najniższym rocznym wskaźniku inflacji;
• Państwo członkowskie w ramach mechanizmu kursowego Europejskiego Systemu Walutowego przez co najmniej dwa lata musi zachować normalny przedział wahań kursów walut. W tym okresie waluta tego państwa nie może być dewaluowana w stosunku do walut innych krajów UE.
VII. Stan przygotowania do wprowadzenia Unii Gospodarczej i Walutowej
Rozpoczęcie trzeciego etapu realizacji UGW oraz wprowadzenie euro do obiegu 1 stycznia 1999 roku stanowi znaczący krok w realizowaniu procesu integracji gospodarczej. O powodzeniu przedsięwzięcia decydować będzie urzeczywistnienie następujących postulatów:
• priorytet pierwszy: zapewnienie satysfakcjonującego stopnia spójności gospodarczej państw członkowskich Unii Europejskiej;
• priorytet drugi: realizacja planu praktycznych przygotowań do wprowadzenia euro do obiegu;
• priorytet trzeci: opracowanie skutecznego programu informującego instytucje bankowe, przedsiębiorstwa oraz społeczeństwa o możliwych skutkach, jakie pociągnie za sobą wprowadzenie do obiegu wspólnej waluty europejskiej, i wpływie tego programu na codzienne życie i pracę wszystkich obywateli Unii Europejskiej.
W obecnej chwili istnieją odpowiednie ramy prawne umożliwiające wprowadzenie euro do obiegu. Stosowne przepisy prawne określają zasady przejścia na wspólną walutę europejską zastępującą waluty narodowe państw uczestniczących w Unii Gospodarczej i Walutowej. Przepisy stanowią również, że w chwili rozpoczęcia trzeciego etapu, Europejska Jednostka Walutowa (ECU) została zastąpiona przez euro w stosunku 1:1. Uregulowania te zapewniają ciągłość kontraktów i utrzymują techniczne mechanizmy kursowe, np. w odniesieniu do zaokrągleń.
Rada Europejska, której szczyt odbył się w Amsterdamie, przyjęła zasady i określiła podstawowe elementy nowego mechanizmu kursowego (tzw.: Exchange Rate Mechanism II – ERM II). Jego funkcjonowanie powiąże kursy walut państw Unii Europejskiej znajdujących się poza strefą z euro. Wspólna waluta europejska będzie kotwicą ERM II. Centralny parytet walut spoza strefy euro będzie się mógł wahać w zakresie +/-15% w stosunku do wartości wspólnej waluty europejskiej. Możliwe jest zawężenie marginesu fluktuacji przez poszczególne państwa, lecz będzie to zależało od stopnia realizacji kryteriów spójności określonych w Traktacie z Maastricht.
VIII. Decyzje Komisji Europejskiej
W październiku 1997 roku Komisja Europejska opublikowała prognozy makroekonomiczne, z których wynikało, że w 1997 i 1998 roku kryteria Unii Walutowej spełni dziesięć państw Unii Europejskiej. Blisko osiągnięcia kryteriów spójności były wtedy Włochy, których największy problem stanowiło ograniczenie deficytu budżetowego.
W marcu 1998 roku Komisja Europejska zarekomendowała 11 krajów, które spełniają kryteria spójności określone w Traktacie z Maastricht. Z 15 krajów UE gotowe do wprowadzenia wspólnej waluty były Niemcy, Francja, Holandia, Hiszpania, Włochy, Austria, Belgia, Finlandia, Irlandia, Luksemburg i Portugalia. Na własną prośbę poza strefą euro pozostały: Wielka Brytania, Dania oraz Szwecja. Grecji nie udało się spełnić wymaganych kryteriów, ale rząd grecki planuje jak najszybciej spełnić wymogi, jakie stawia się krajom aspirującym do EMU, by stać się członkiem Unii Walutowej do roku 2001.
Parlament Europejski 30 kwietnia 1998 roku 402 głosami za i 79 przeciw przyjął propozycję Komisji Europejskiej. Otworzyła ona drogę do wprowadzenia wspólnej waluty.
Szefowie państw i rządów podczas szczytu w Brukseli, odbywającego się w dniach 1 – 3 maja, podjęli nieodwołalną decyzję o tym, które państwa od 1 stycznia 1999 roku zastąpią walutę krajową wspólnym europejskim pieniądzem.
W strefie euro żyje 290 mln ludzi, którzy wytwarzają ponad 18% światowego dochodu i około 20% globalnego eksportu. Dzięki temu europejska waluta ma szansę stać się drugim, obok dolara, środkiem rozliczeń międzynarodowego handlu i rezerw bankowych.
IX. Polska gospodarka a warunki z Maastricht
Polska zostanie przyjęta do UE w czasie, gdy Unia Walutowa będzie już wdrażana. Uczestnictwo Polski w tym przedsięwzięciu niedługo po wstąpieniu do Unii Europejskiej nie wydaje się jednak być możliwe z powodu niewypełniania przez Polskę kryteriów z Maastricht. Obecnie Polska spełnia lub jest bliska spełnienia kryteriów dotyczących deficytu budżetowego i długu publicznego. Najtrudniejszym do spełnienia wymogiem jest obniżenie stopy inflacji.
Wypełnienie kryteriów z Maastricht i udział Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej nie są warunkiem wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, uważane są jednak za naturalną konsekwencję przyszłego członkostwa.
Spełnienie kryteriów określonych w Traktacie z Maastricht gwarantuje Polsce utrzymanie na wysokim poziomie rozwoju gospodarczego oraz następujące korzyści:
• obniżenie kosztów obrotów ze względu na stosowanie euro we wszystkich transakcjach,
• obniżenie kosztów zarządzania finansami wewnątrz firmy,
• obniżenie ryzyka kursowego, obniżenie kosztów prowadzenia działalności gospodarczej i zmniejszenie poziomu rezerw z tym związanych,
• obniżenie stóp procentowych,
• wzmocnienie makroekonomicznej stabilności w następstwie utrzymywania silniejszej dyscypliny przez nowe instytucje walutowe,
• zwiększenie stabilności w sferze realnej, co wiązać się będzie z polepszeniem warunków produkcji.
Po wejściu do Unii Gospodarczej i Walutowej polscy producenci, inwestorzy, eksporterzy i importerzy pozbędą się konieczności ponoszenia kosztów związanych z zabezpieczeniem przed zmianami kursów walut, ponieważ przestaną być narażeni na ryzyko kursowe. Dużo zyskają małe i średnie przedsiębiorstwa, które uzyskają tańszy dostęp do informacji o warunkach panujących na rynku i o możliwościach rozwoju.
Obywatele będą otrzymywali dochody w euro, co umożliwi im dokonywanie opłat w Polsce i za granicą bez konieczności wymieniania walut i ponoszenia związanych z tym kosztów.
Etapy dochodzenia Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej wyznacza dokument \”Euro 2006\”. Prezentuje on problemy i dylematy związane z przyszłym uczestnictwem Polski w strefie euro. Od 1 stycznia 1999 r. obowiązują wzajemne kursy walut. Ustalono je, aby zapobiec możliwym próbom spekulowania przeciwko walutom krajów, biorących udział w EMU, przez czas, jaki został jeszcze do powołania euro.
Kursy te są identyczne z parytetami centralnymi, obowiązującymi od dwóch lat w ramach ERM.
Euro jest zamienione w stosunku 1:1 do ecu, a w skład \”koszyka\” ecu wchodzą waluty, które nie przystępują do EMU.
Ostateczna wartość euro wobec walut narodowych 11 państw została ustalona po ostatnim notowaniu ecu na rynkach międzynarodowych z 31 grudnia 1998 roku.
X. Słowniczek
Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW) opiera się na istnieniu Jednolitego Rynku, którego funkcjonowanie umożliwia swobodny przepływ osób, towarów, usług oraz kapitału. W celu zapewnienia tych swobód państwa Unii Europejskiej zobowiązały się do wyeliminowania kontroli na granicach oraz wzajemnego uznawania norm technicznych, weterynaryjnych i fitosanitarnych.
UGW uzgodniła powstanie wspólnej waluty europejskiej – euro oraz prowadzenie przez nadrzędny organ Unii Europejskiej jednolitej polityki pieniężnej i fiskalnej. W tym kontekście zrozumiałe jest przekazanie przez kraje członkowskie UE stosownych kompetencji organom wspólnotowym.
Traktat o Unii Europejskiej określa mechanizmy koordynacji polityki gospodarczej, etapy tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, warunki uczestnictwa w niej oraz proces decyzyjny i mechanizmy jej funkcjonowania.
Traktat z Maastricht – Traktat o Unii Europejskiej
Traktat składa się z trzech części:
1. zmiany w traktatach ustanawiających Europejską Wspólnotę Gospodarczą, Europejską Wspólnotę Węgla i Stali oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej – tzw. pierwszy filar UE (Unia Gospodarcza i Walutowa, Unia Celna, Rynek Wewnętrzny, Wspólna Polityka Rolna, Polityka Strukturalna),
2. określenia nowej tożsamości europejskiej w oparciu o Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa – tzw. drugi filar UE (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa),
3. poszerzenia i koordynacji współpracy w dziedzinie sądownictwa i spraw wewnętrznych – tzw. trzeci filar UE (Sprawy Wewnętrzne i Wymiar Sprawiedliwości).
Unia Europejska opiera się na trzech ww. filarach. Jednym z głównych celów jej istnienia jest stworzenie obszaru pozbawionego granic wewnętrznych i ustanowienie wspólnej waluty europejskiej funkcjonującej na międzynarodowych rynkach walutowych na tych samych zasadach co dolar amerykański i jen japoński. Unia Europejska wykorzystuje ramy instytucjonalne opierające się na dorobku Wspólnot Europejskich.
Europejska Jednostka Walutowa (European Currency Unit – ECU) została wprowadzona w marcu 1979 roku wraz z ustanowieniem Europejskiego Systemu Walutowego. Jest europejską jednostką rozliczeniową. Nie jest to zwykła waluta, gdyż nie emituje jej żadne państwo, funkcjonuje jedynie w sferze niematerialnej. Rozliczenia dokonywane za jej pośrednictwem przybierają formę bezgotówkową.
Jej wartość jest obliczana na podstawie \”koszyka\” walut państw członkowskich Unii Europejskiej. Na jednostkę ECU przypada pewna suma waluty narodowej określana na szczeblu wspólnotowym proporcjonalnie do potencjału gospodarczego danego państwa członkowskiego i jego ekonomicznego znaczenia we Wspólnocie.
Europejska Jednostka Walutowa jest:
• miernikiem wartości walut państw należących do Europejskiego Systemu Walutowego,
• punktem odniesienia w mechanizmie kursowym,
• środkiem obrachunkowym i płatniczym w rozliczeniach między bankami centralnymi UE,
• środkiem służącym gromadzeniu rezerw walutowych. ECU jest również wykorzystywane przez prywatnych przedsiębiorców, ponieważ przy jej stosowaniu redukcji ulega ryzyko wynikające ze zmian kursów walut (tzw. ryzyko kursowe).
Europejski System Walutowy (European Monetary System – EMS) powstał w marcu 1979 roku. Do jego zadań należało:
• ustalenie przedziału wahań między każdą z walut państw Europejskiego Systemu Walutowego,
• umożliwienie koordynacji polityki monetarnej, ekonomicznej oraz budżetowej w ramach Komitetu Finansowego i Komitetu Prezesów Banków Centralnych.
W ramach tzw. węża walutowego przedział wahań między każdą z walut państw należących do Europejskiego Systemu Walutowego został, dla większości z nich, ustalony na poziomie +/-2,25% wobec oficjalnego kursu centralnego. Tylko przejściowo, dla niektórych słabszych walut, stosowano szerszy przedział +/-6%. Za sprawą poważnych zakłóceń na światowych rynkach walutowych w sierpniu 1993 roku zwiększono przedział wahań kursowych do +/-15%. Jedynie dla marki niemieckiej i guldena holenderskiego pozostawiono w dalszym ciągu przedział +/-2,25%. Obecnie w systemie wymiany kursów walutowych uczestniczą wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej oprócz Grecji, W. Brytanii i Szwecji. Oznacza to, że wobec walut należących do Europejskiego Sytemu Walutowego kurs walut tych trzech krajów jest płynny.
Europejski System Walutowy składa się m.in. z następujących elementów:
• Europejskiej Jednostki Walutowej – ECU,
• systemu kursowego,
• systemu interwencyjnego i kredytowego banków centralnych.
Jednolity Rynek, Rynek Wewnętrzny – zintegrowany rynek w obrębie UE (bez granic wewnętrznych) oparty na swobodzie przepływu towarów, ludzi, usług i kapitału. Program jego utworzenia został zawarty w Białej Księdze Komisji Europejskiej (1985). Najważniejszą decyzją na drodze tworzenia Rynku Wewnętrznego było przyjęcie Jednolitego Aktu Europejskiego (1986) i Traktatu o Unii Europejskiej.
Jednolity Akt Europejski – układ zawarty przez kraje członkowskie Wspólnot Europejskich w 1986 roku. Do głównych założeń JAE należą: włączenie Rady Europejskiej do systemu instytucji wspólnotowych oraz utworzenie podstaw prawnych dla współpracy politycznej w ramach wspólnoty. Za najważniejsze postanowienie Jednolitego Aktu Europejskiego należy uznać utworzenie Jednolitego Rynku.
Europejski Bank Centralny (EBC) – zacznie funkcjonować w chwili przejścia do trzeciego etapu realizacji Unii Gospodarczej i Walutowej. EBC wraz z narodowymi bankami centralnymi państw członkowskich Wspólnoty stworzy Europejski System Banków Centralnych (ESBC), który będzie odpowiedzialny za realizację polityki monetarnej Unii Europejskiej po wejściu w życie Unii Gospodarczej i Walutowej. Zadaniem ESBC będzie między innymi utrzymanie stabilności cen oraz prowadzenie polityki walutowej UE. Europejski Bank Centralny jest instytucją niezależną od państw członkowskich i zarządzany przez Radę. Rada składa się z przewodniczących banków krajowych Unii Gospodarczej i Walutowej oraz członków zarządu EBC. Siedzibą Banku jest Frankfurt nad Menem.
EUR – oznaczenie euro przyjęte w ramach międzynarodowego standardu ISO.
Parytet (ang. parity, par value) – oficjalnie ogłoszony stosunek wartości określonej waluty do złota, USD lub koszyka walut.
