Ruchy masowe-przemieszczanie w obrębie stoków zwietrzeliny w skutek działania siły grawitacji; Charakter i przebieg ruchów
m zależy od:klimatu(temp.opady), nachylenia stoku, budowy podłoża (litologii), jakości porkywy zwietrzelinowej Rodz ruchów
graw: odpadanie-zachodzi w obrębie skał zwięzłych.W zależności od klim ten proces zachodzi z różną sz-ybkością:klimat suchy i gorący wolniej, k.zimny i wilgotny szybciej; obrywanie-gwałtowne, jednorazo we oderwanie i runięcie wielkich mas
skalnych.U podnóża tworzy się bezładne blokowisko;osuwisko-polega na szybkim przemieszczeniu zwietrzeliny w dół stoku wzdłuż linii poślizgu.Proces ten jest powszechny w klimacie wilgotnym; pełznięcie-powolne przemieszanie się materiału związane
ze strymieniami fizycznymi i chem powierzchni grunty. Proces ten zachodzi we wszystkich strefach klimatycznych.W klimacie gorącym i wilgotnym nazywany jest cieczeniem,w umiarkowanym-spełzywaniem,a w zimnym-solifrukcją.
Erozja eoliczna: Wiatr jest podstawowym czynnikiem rzeźbotwórczym na powierzchni Ziemii. Czynniki wpły wające na działalność wiatru:rozdrobnienie podłoża skal nego,klimat-suchość,brak pokrywy roślinnej. Najbardziej na działanie wiatru narażone są
pustynie, osady rzeczno-lodowcowe, obszary nadmorskie. Deflacja -luźny materiał unoszony i przenoszony przez wiatr.w wyniku tego procesu powstają rozległe obniżenia tereny-misy deflacyjne.~ja trwa do momentu osiągnięcia bruku ~yjnego-takiego
materiału,kt wiatr nie może już transportować Transport-zależy od wielkości ziaren; duże-skokowo lub przez przesuwanie. Korozja- drążenie skał przez piasek porywany wiatrem, prowadzi do powstania kamieni o idealnie wyszlifowanych po wierzchniach
(wzystkie pustynie)Grzyby skalne-ostańce skalne o charakterystycz kształtach Wydmy-pagórek w formie wału lub łyku o asymetrycznych kształtach;rodzaje: Barchanowe -tworzą się w klimacie suchym,o dużej ilości piasku;wydmy małe w kształcie
sierpa,ustawione są zgodnie z kierunkiem wiatru. Występowanie: pustynie Afryki: Karakum, wydmy podłużne: pustynie afrykańskie (płn-wsch); Paraboliczne -tworzą się w klimacie wilgotnym,gdzie wody podziemne występują blisko powierzchni
ziemi.Ramiona są porośnięte roślinnością i umocnione,prze-suwa się środkową cz; Poprzeczne-poprzeczne do kierunku wiatru.
Wynikiem działalności akumulacyjnej wiat-pokrywa lessowa (najbardziej znana w Chinach),powstaje w wyniku nanies-ienia pyłów i drobin z pustyń(wyż Lubelska i Sando mierska-działalność wiatru przed czołem lodowce,w strefie perygracyjnej)
Działalność erozyjna rzek jest różna w poszczególnych biegach:W górnym odcinku(czyli na obszarach górskich) zaznaczsię wcinanie się rzeki w podłoże,czyli erozja wgłębna.W klimacie wilgotnym umiarkowanym powstają charakterystyczne doliny v-
kształtne o wąskim dnie i pochyłych zboczach.
Działalność erozyjna rzeki jest różna w poszczególnych biegach. W górnym odcinku (góry) zaznacza się wcinanie rzeki w podłoże-erozja wgłębiona. W klimacie wilgotnym umiarkowanym powstają charakterystyczne doliny V-kształtne o wąskim dnie i
pochyłych zboczach. Natomiast w klimacie suchym brzegi dolin są blisko siebie i b.strome -kaniony. Granica pogłębiania koryta rzecznego, poniżej której rzeka wciąć się już nie może to podstawa erozyjna. Szybkość erozji zależy od rodzaju skał i ich
odporności. Wodospad-przykład erozji wstecznej. Kaptarz rzeczny- polega na cofnięciu się doliny rzecznej i przerwaniu działu wodnego oraz przechwyceniu górnego odcinka innej rzeki.Spadające krople łączą się ze sobą,tworzą strużki, rzeki, płyną w
zagłębieniach terenu i tworzą własne koryta. Płyną w stałym łożysku. Działalność wody:prędkość(zależy od kąta nachylenia terenu i ilości wody),spadek terenu.
Rzeka:Erozja-rzeźbienie(żłobienie)powierzchni przez wodę płynącą.;Dorzecze-obszar,na którym płynie rzeka z jej dopływani;Zlewisko-obszar,do którego wpada rzeka główna(jezioro,morze,oceanu).
Rzeka transportuje 3rodz materiału: zawieszony i wleczony w postaci głazów,piasków,żwirów,pochodzący z erozyjnej działalności rzek;rozpuszczony;organiczny-liście, gałęzie.
Zjawisko akumulacji w różnych cz biegu: górny – materiał gruby,środkowy-żwiry,piaski;dolny-materiał najdrobniejszy
Delta-ma kształt / rozszerzającego się w kierunku morza lub dużego zbiornika wodnego.Powstaje w wyniku osadzenia się b.drobnego materiału w postaci rozległych łach.Czasami dochodzi do połączenia 2 delt i wtedy powstają równiny. Największą deltę
świata ma Amazonka(100tyś km2),Gangez i Brachmapurtra,Nil(22 tyś km2)Dunaj Kras-ogół zjawisk związanych z rozpuszczaniem skał przez H2O zawierającą CO2.W Polsce typowym obszarem krasowym jest Wyżyna Krakowsko-Częstochowska.Formy
krasowe dzielimy na:
Powierzchniowe:Lejki krasowe-zagłębienia powstałe w wyniku rozpuszczenia skał wapiennych,szczelin lub w wyniku zapadnięci jaskini.Uwały-zagłębienie powstałe z połączenia kilku lejków krasowych.Polia-duże,głębokie obniżenia w kształcie kotlin,o
wyrównanym dnie,powstałe z połączenia dużej ilości uwałów i lejków krasowy. Mogoty-ostańce skalne wznoszące się ponad powierzchnię krasowegozrównania np.Maczuga Herkulesa. Podziemne:Studnie i kominy krasowe; jaskinie,groty i
pieczary;po(w/n)ory-miejsce gdzie rzeka ginie pod powierzchnią ziemi;wywierzysko(rzeka znów wypływa na powierzchni zimi) Występowanie krasu: Masyw Czeski,Alpy Wschodnie, Góry Jura, Masyw Centralny, Ural,
Kaukaz,Chiny,Indie,Jawa,Kuba,Kordyliery,Brazylia,Wenezuela, Wsch. Australia, Tatry, Sudety, g.Swiętokrzys kie, Wyż Krakowsko – Częstochowska
Intensywność i przebieg krawsowienia zależy od: rodzaju podłoża,tektoniki,temp,ukształtowania powierz chni, nasycenia skał wodą.
GLACJOLOGIA-nauka o lodowcach i lądolodach.Ich powstawanie określają odpowiednie war klimatyczne, przedewszystkim obfite opady atmosferyczne w postaci śniegu,ujemna temp.pow i ukształtowanie powierzchni.
Typy lodowców:alpejski-lodowiec posiada tylko jedno pole firnowe,długi jęzor w dolinie;pirenejski(cyrkowy)-lodowce małe,zajmujące tylko kotlinowate zagłębienia na stokach gór i w wysokich dolinach; piedmontowe-przedgórskie, alaskaj skie, typu
malaspina-rozpościerają się na przedpolu w kształcie rozległego wachlarza,który powstał z połączenia jęzorów innych lodowców(lodowce malaspina i alaskajski na Alasce);kraterowe-powstały w kraterach wulkanów. Działalność wody:transportowa
lodowca:głównie moreny (materiał pochodzący zarówno ze zniszczenia ścian skalnych wznoszących się ponad powierzchnię lodowc,jak też z niszczenia podłoża); erozyjna- wygładzanie podłoża skalnego (detersja), wyorywanie z niego bloków i okruchów
(detrakcja)oraz na zdzieraniu materiału luźnego przez czołona suwającego się lodowca(egzaracja);wód lodowco wych: Budująca-ozy, kemysandry,iły barwowe; niszcząca-j rynnowe, pradoliny.
Rodzaje moren: czołowe, boczne, wew, powierzchnio we, środkowe (cz.materiału przemieszana jest na zew, cz w śr), denna. Poruszające się masy lodu wytwarzają ciśnienie,powstaje ciepło,kt topi lód,woda płynąca w szczelinach po pewnym czasie
wypływa na powierzchnię tworząc jeziora wytopiskowe(nie zasilane), a także sandry (po ustąpieniu lodowca jeziora są owalne,głębokie). Sandry-piaszczysto-żwirowe stróżki wypływowe,kt po pewnym czasie łączą się ze sobą,tworzą się także kemy,ozy,w
tunelach pod lodowcowych powstają j.Rynnowe(długie,wąskie rynny zgodne z kierunkiem ruchu lodowca),pradoliny-równoległe do lodowca.
Najsłynniejsze lodowce:Watnajakulu-8tyś km2 pow; Iostedal; Aletsch (alpy)27km długości
