Typ
Charakterystyka
Główne obszary występowania
Przydatność rolnicza
STREFOWE
Tundrowe
Tworzą się w klimacie subpolarnym, są płytkie i słabo wykształcone ze względu na wieczną marzłoć.
Pn. krańce Eurazji (od Płw. Kolskiego po Kamczatkę), pn. część Ameryki Pn. (od Alaski po Labrador), wybrzeże Grenlandii.
Uprawy jęczmienia i ziemniaków, inne uprawy w szklarniach.
Bielicowe
Tworzą się w klimacie umiarkowanym chłodnym na piaskach porośniętych lasami szpilkowymi. Słabo rozwinięty poziom próchniczy i dobrze wykształcony poziom bielicowania (wymywania) w postaci jasnej wstęgi kwarcowego pyłu i piasku.
Na południe od gleb tundrowych – znaczne obszary Europy Pn. i Środk., szeroki pas w europejskiej i azjatyckiej części Rosji, pn. część USA i znaczne obszary Kanady. Dominują w Polsce
Uprawy żyta, owsa, jęczmienia, ziemniaków i roślin pastewnych; pszenica w pd. części obszaru występowania. Wymagają dobrego nawożenia.
Brunatne
Tworzą się na obszarach lasów mieszanych i liściastych w klimacie umiarkowanym i podzwrotnikowym o cechach oceanicznych. Słabiej zaznaczony proces bielicowania, lepiej rozwinięty poziom próchniczy.
Europa Zach. i Pd., Mandżuria, Korea, Japonia, część USA, Chiny, Australia Pd., Nowa Zelandia, Chile i zach. Argentyna. Także w Azji Mniejszej, Afryce Pn. i pn.-wsch.
Rośliny zbożowe, okopowe i przemysłowe. Przy odpowiednim nawożeniu uzyskuje się wysokie plony.
Czarnoziemy
Tworzą się w klimacie umiarkowanym na lessach, przy udziale trawiastej i cebulkowe roślinności stepowej. Poziom próchnicy dochodzi do 1 m i więcej.
Szeroki pas od pd.-wsch. Europy poprzez Węgry, Rumunię, Mołdawię, Ukrainę i Rosję aż do Jeniseju; pd. Syberia, Mandżuria, prerie St. Zjednoczonych, pn.-wsch. Argentyna i Urugwaj
Uprawa pszenicy, buraka cukrowego, bawełny. Gleby bardzo żyzne, łatwo ulegają erozji.
Kasztanowe
Tworzą się w klimatach ciepłych i suchych, poziom próchniczny jaśniejszy, o czerwonym zabarwieniu pochodzącym od tlenków żelaza
Na północ od M. Kaspijskiego i Aralskiego po Bałchasz, Wyżyna Mongolska, część Wielkiej Równiny Prerii w USA
Uprawa pszenicy, kukurydzy, bawełny. Przy odpowiednim nawożeniu daje dobre plony.
Szaroziemy pustynne
Słabo rozwinięty poziom próchniczny lub jego całkowity brak ze względu na brak wody i szaty roślinnej.
Obszary pustynne Azji Środkowej, Sahara w Afryce, środkowe obszary Australii.
Nie nadają się do uprawy.
Czerwonoziemy, żółtoziemy
Powstają w klimacie gorącym i wilgotnym, gdzie ulewne deszcze niszczą warstwę próchniczną
Afryka równikowa, Ameryka Środk., pn. Australia, pd.-wsch. Azja, Indie. Stanowią ok. 25% powierzchni lądu
Wymagają skomplikowanych zabiegów agrarnych. Uprawa kakao i drzew kauczukowych.
ASTREFOWE
Rędziny
Tworzą się na wietrzejących wapieniach, dość gruby poziom próchnicy zalega bezpośrednio na skale macierzystej – brak pozostałych poziomów.
W klimacie umiarkowanym na wapieniach; w klimacie śródziemnomorskim powstaje tzw. terra rossa
Urodzajne ale trudne do uprawy.
Aluwialne (mady)
Tworzą się współcześnie wzdłuż dolin rzecznych i na obszarach ujściowych z drobnego materiału naniesionego przez rzeki. Bogate w próchnicę.
Największe obszary w Egipcie, Mezopotamii, w Indiach, na Nizinie Chińskiej.
Nadają się do wszystkich upraw, ale często wymagają melioracji
Bagienne
Wysoko położone lustro wody gruntowej i mały przepływ powodują powstanie nie rozłożonej torfowej próchnicy.
Na różnych obszarach na stosunkowo niewielkich przestrzeniach, najwięcej na Nizinie Syberyjskiej
Mało urodzajne, wymagają osuszenia
Czarne ziemie
Powstają na obszarach zarastających bagien, zanikających jezior, przy obniżonym poziome wód gruntowych
Na różnych obszarach – największe w Afryce Środk., Indiach, Urugwaju, W Polsce na Kujawach
Urodzajne, ale wymagają odpowiednich zabiegów agrotechnicznych
Górskie
Płytkie, pozbawione wyraźnego profilu, niszczone przez silne wietrzenie.
Na terenach górzystych
Słabe, stanowią podstawę hodowli. W dolinach owies i ziemniaki.
