GOSPODARKA ŚWIATOWA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
Po II wojnie światowej Europa została podzielona na dwie części. Wystąpienie Churchilla na uniwersytecie Fulton (USA) 5.III.1946r. dało początek zimnej wojnie.
Uznał On wtedy zależność państw Europy Wschodniej od ZSRR, a użyty przez niego wówczas zwrot \”żelazna kurtyna\” został na długo synonimem zimnej wojny, podziału Europy i świata.
Po 1945r. zdecydowana dominacja gospodarcza USA na świecie stopniowo słabła w miarę rozwoju i integracji państw Europy Zachodniej, oraz państw Azji Płd.-Wsch.
W latach 1960-1990 PKB w krajach Europy Zachodniej wzrosło 13x, podczas gdy w USA tylko 7,5x.
PAŃSTWA AZJI PŁD.-WSCH.
PAŃSTWA
Japonia
Tygrysy Azjatyckie: Korea Płd., Tajwan, Hong-Kong, Singapur
Tygrysy Azjatyckie drugiej generacji: Malezja, Tajlandia, Indonezja, Filipiny
PROCES ROZWOJU
1. rozwój przemysłu lekkiego
2. rozwój przemysłu ciężkiego (chemicznego i maszynowego)
(w Japonii okres ten trwa w latach 60., natomiast w reszcie krajów regionu w latach 70.)
3. Rozwój przemysłu HI-TECH. (elektroniczny, itp.)
W rozwoju tych państw dużą rolę odegrała ich stabilność polityczna, oraz uwarunkowania kulturowe (np. organizacja pracy)
PAŃSTWA ARABSKIE (OPEC)
GŁÓWNE PAŃSTWA
Irak, Kuwejt, Iran, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie (UAE)
Podstawą rozwoju tych państw są bogate złoża ropy naftowej
PAŃSTWA POSTKOMUNISTYCZNE
W krajach tych rozwój gospodarczy hamowany był praktycznie do roku 1989, czego skutkiem jest zacofanie technologiczne i strukturalne.
PAŃSTWA AMERYKI ŁACIŃSKIEJ
Niestabilna sytuacja polityczna, jak również błędne decyzje gospodarcze sprawiają, że państwa te są w tyle.
AFRYKA I POZOSTAŁA CZĘŚĆ AZJII (KRAJE TRZECIEGO ŚWIATA)
Ich słaby rozwój wynika z niskiego poziomu wykształcenia, niskiej wydajności pracy, niestabilnej polityki, itp. Kraje te są w większości krajami postkolonialnymi.
PLAN G. MARSHALLA
Przedstawiony 5.VI.1947r., a realizowany w latach 1948-1952.
W ramach Planu Marshalla pomoc w postaci bezzwrotnych pożyczek oraz nisko oprocentowanych pożyczek długoterminowych w łącznej wysokości ok. 16mld.$ otrzymało 16 krajów:
Wielka Brytania, Francja, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Austria, Grecja, Dania, Norwegia, Irlandia, Szwecja, Turcja, Portugalia, Islandia, Hiszpania, Wolne Miasto Triest.
W 1949r. do planu włączono także RFN.
Plan przewidywał także pomoc krajom zza „żelaznej kurtyny”, ale pod naciskiem ZSRR żadne z państw tego bloku (także Polska) nie zgodziło się zaakceptować planu.
Plan związany był z DOKTRYNĄ TRUMANA ogłoszoną przez prezydenta USA w orędziu wygłoszonym do Kongresu 12 marca 1947. Głosił On poparcie gospodarcze i militarne USA dla wszystkich narodów sprzeciwiających się zewnętrznym i wewnętrznym naciskom zmierzającym do ich podporządkowania. Pierwotnie doktryna Trumana dotyczyła Grecji i Turcji, z czasem objęła wszystkie państwa zagrożone komunizmem.
Plan Marshalla miał na celu także zapobieżenie kryzysowi gospodarczemu na świecie spowodowanemu przez wojnę.
Dlaczego po 1945 roku światu zagrażał kryzys gospodarczy?
1. Koniec wojny, to koniec LAND-LEASE (dostawy prowadzone od 1941r., głównie militarne dla państw alianckich, za które teraz przyszło płacić).
2. Ruina systemów monetarnych w państwach dotkniętych działaniami wojennymi.
3. Głód dolara w Europie (brak dewiz i złota na handel)
4. Zniszczenia wojenne
5. Demobilizacje armii
6. Znaczna nadwyżka eksportowa USA (na koniec 1947r. osiągnęła 12,5mld$)
Wraz z wejściem w życie Planu Marshalla ustają inne formy pomocy USA,
m.in. realizowany od 1943 do 1947r. projekt UNRRA (“Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy”), w który USA włożyły 3mld$. Projekt ten zakładał pomoc w formie konkretnych towarów, a nie pieniędzy.
Warunkiem udziału w Planie Marshalla było
Dopuszczenie amerykańskiego kapitału na własny rynek
Uzgadnianie planów rozwoju i rozbudowy z USA
Spełnienie (akceptacja) politycznych oczekiwań USA
(np. we Włoszech i Francji usunięto z rządów frakcje komunistyczne)
Państwa, które zaakceptowały Plan Marshalla zrzeszyły się w OEEC („Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej” )
Skutki Planu Marshalla
Wzrost produkcji przemysłowej o 35% w stosunku do stanu przedwojennego
Wzrost PNB o 15% w stosunku do stanu przedwojennego
Wzrost wymiany handlowej 0 70%
Ożywienie gospodarcze
Powstrzymane inflacji
Powstrzymanie konfliktów społecznych
Zapobieżenie groźbie rozszerzenia się komunizmu w Europie
Zbliżenie pomiędzy USA i krajami Europy Zachodniej
Wstęp do integracji ekonomicznej Europy Zachodniej
Podział gospodarczy świata oznaczający zanik wymiany handlowej między Wschodem, a Zachodem.
KONIUNKTURA GOSPODARCZA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ.
Zaraz po wojnie (lata 1947-1958) trwa okres dobrej koniunktury na świecie.
W roku 1958 następuje załamanie światowej produkcji o 3%, lecz trwa ono bardzo krótko.
W związku z tym do roku 1967 mamy na świecie ponownie okres dobrej koniunktury.
W 1967r. następuje załamanie się systemu monetarnego funkcjonującego od konferencji w Bretton Woods (1944r.)
Kryzys ten dno osiąga w roku 1974 kiedy to następuje pierwszy kryzys naftowy (państwa OPEC podnoszą ceny ropy czterokrotnie)
W latach 1974-1979 następuje okres poprawy
Rok 1979 to kolejny (drugi) kryzys naftowy
Sytuacja polepsza się od 1981r., głównie za sprawą postępu w dziedzinie elektroniki.
I znowu kryzys, tym razem to rok 1989. Tu powodem są wydarzenia związane z obaleniem komunizmu i zakończeniem Zimnej Wojny (XII.1991r.)
POWSTANIE I ROZWÓJ OPEC
Organizację OPEC („Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej”) założono na konferencji w Bagdadzie (1960r.). Państwa, które wzięły udział w tej konferencji (państwa założyciele) to: Irak, Iran, Kuwejt, Arabia Saudyjska i Wenezuela.
Formalnym początkiem działania organizacji była konferencja w Caracas (1961r.), kiedy to uchwalono jej status.
W późniejszym terminie do państw założycieli dołączyły:
Katar, Indonezja, Libia, Zjednoczone Emiraty Arabskie (UAE), Algieria, Nigeria, Ekwador, Gabon.
Pierwszy kryzys naftowy
W latach 1973-1975 państwa OPEC podwyższają ceny ropy naftowej trzykrotnie. Ma to być forma nacisku gospodarczego na państwa rozwinięte (głównie USA i Holandię), a także rodzaj nacisku polityczno-militarnego w związku z wojną Arabsko-Izraelską (JUM KIPPUR – „dzień pojednania” 6.X.1963r.). Ceny ropy podniesiono w odwecie za pomoc, jaką USA udzieliły Izraelowi.
Drugi kryzys naftowy
Jest to skutek rewolucji Irańskiej (1979r.).
(Obalenie szacha Mohammada Rezy, jego emigracja, oraz objęcie przywództwa przez ajatollaha R. Chomeiniego; proklamowanie rep. Islamskiej.).
Po obydwu kryzysach naftowych cena ropy wzrosła z 2$ (przed rokiem 1973) do 30$ za baryłkę (w roku 1980)
Dzięki podwyższeniu cen ropy państwa arabskie bardzo szybko się wzbogaciły i stały się jednymi z najbogatszych na świecie. Swoje „petrodolary” lokowały jednak w bankach Europy Zachodniej, gdyż system bankowy w krajach OPEC był raczej kulawy.
Przez kryzysy zaczęto poszukiwać nowych źródeł energii. Główną alternatywą stała się energia atomowa, nie zrezygnowano też z badań nad alternatywnymi źródłami energii (takimi jak: wiatr, słońce, czy pływy wodne).
PRZEMIANY TECHNICZNE I ORGANIZACYJNE PO ROKU 1945
ENERGETYKA
Rozwój badań nad energią jądrową
1954r. – Pierwsza elektrownia atomowa (Obmińsk pod Moskwą)
lata 70. – rozpowszechnienie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii
TRANSPORT
Rozwój komunikacji lotniczej
Wprowadzeni silników odrzutowych
PODBÓJ KOSMOSU
X.1957r. – pierwszy sztuczny satelita Ziemi (Sputnik I)
XI.1957r. – pierwszy pies w kosmosie
12.IV.1961r. – pierwszy załogowy lot kosmiczny (J. Gagarin)
1969r. – lądowanie na Księżycu
1981r. – pierwszy lot wahadłowca
ELEKTRONIKA
1953r. – pierwszy kolorowy telewizor (USA)
lata 50. – wynalezienie tranzystorów (miniaturyzacja sprzętu elektronicznego)
lata 60. – rozpoczęcie produkcji magnetofonów
lata 70. – rozpoczęcie produkcji magnetowidów
INFORMATYKA
1942-1944 – pierwszy komputer (ENIAC)
lata 80. – masowa produkcja komputerów osobistych
MEDYCYNA
Rozwój technologii produkcji antybiotyków i szczepionek
1967r. – pierwszy przeszczep serca
PRZEBIEG PROCESÓW INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
PAKT BRUKSELSKI
umowa zawarta w 1948 pomiędzy Belgią, Francją, Holandią, Luksemburgiem i Wielką Brytanią, dotycząca wzajemnej pomocy wojskowej oraz współpracy ekonomicznej i kulturalnej. Stanowił zaczątek zachodnioeuropejskich bloków polityczno-wojskowych.
GATT („General Agreement on Tariffs and Trade” – „Układ Ogólny o Taryfach Celnych i Handlu”)
międzynarodowe porozumienie handlowe podpisane 30 października 1947 w Genewie przez 23 państwa członkowskie ONZ. Zaczęło obowiązywać od 1 stycznia 1948. Do 1994 GATT był organizacją międzynarodową.
Celami organizacji były: likwidacja ograniczeń hamujących rozwój wymiany handlowej, obniżenie maksymalnych stawek celnych, ocena sytuacji w międzynarodowym handlu, rozstrzyganie sporów pomiędzy członkami. Oznacza to, że głównym celem jest liberalizacja handlu międzynarodowego i w efekcie stworzenie warunków zbliżonych do wolnej konkurencji.
Konferencje układających się stron GATT (główny organ) nabrały charakteru sesji odbywających się 1-2 razy w roku. W 1960 utworzono stały organ wykonawczy – Radę Przedstawicieli. Od 1951 działa Sekretariat z Dyrektorem Generalnym, mający siedzibę w Genewie. W 1964 doszło do rewizji traktatu i zawarcia porozumienia pomiędzy krajami ubogimi i bogatymi, które przewiduje odejście od zasady wzajemności w rokowaniach handlowych. Rola GATT spadła w wyniku utworzenia wspólnego rynku sześciu, a potem dziewięciu i dwunastu państw Europy, co wprowadziło system preferencyjny w handlu zagranicznym. Inne organizacje regionalne tworzyły podobne systemy preferencji.
W latach 80. pojawiły się głosy o potrzebie rewizji porozumienia. W 1994 rozpoczęła działalność Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization, WTO), w 1995 GATT został do niej włączony jako tzw. GATT 94. Dotychczasowy układ (GATT 47) funkcjonował do 1996. Polska należy do GATT od 1967.
OEEC („Europejska Organizacja Współpracy Gospodarczej”)
Organizacja gospodarcza, utworzona w 1948 przez 16 krajów Europy Zachodniej (bez Niemiec i Jugosławii, które dołączyły w 1949, oraz Finlandii) w celu koordynowania rozdziału pomocy ze strony USA i Kanady dla procesu odbudowy zniszczonej wojną gospodarki europejskiej, w ramach planu Marshalla. Zadaniem OEEC było także ułatwienie wymiany handlowej pomiędzy krajami członkowskimi, w tym zwłaszcza zniesienie ograniczeń ilościowych i wspomaganie rozdziału dóbr rzadkich oraz stworzenie systemu konsultacji przy podejmowaniu ważniejszych przedsięwzięć gospodarczych. W 1961 przekształciła się w Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), przyjmując do swego grona także kraje pozaeuropejskie.
OECD („Organization for Economic Cooperation and Development” – „Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju”)
Organizacja utworzona 30 IX 1961 w Paryżu na mocy konwencji z 14 XII 1960, która dotyczyła przekształcenia powstałej w związku z planem Marshalla OEEC (Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej).
Była reakcją USA na utworzenie EWG i dokonanie podziału w tzw. wspólnocie atlantyckiej. Konwencję podpisały: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, RFN, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, USA, Włochy, Wielka Brytania. Później przystąpiły do niej Australia, Finlandia, Japonia, Nowa Zelandia, w 1996 Polska, a także – na specjalnym statusie członka stowarzyszonego – Jugosławia.
Główne cele organizacji zostały sformułowane w statucie i dotyczą osiągania jak najwyższego wzrostu gospodarczego, jak najwyższego poziomu zatrudnienia i stopy życiowej, a także stabilności finansowej, wolności wymiany międzynarodowej i pomocy dla krajów słabo rozwiniętych.
Głównym organem jest Rada, w skład której wchodzą stali przedstawiciele, i która raz do roku zbiera się na szczeblu ministerstw. Wybiera corocznie dziesięcioosobowy Komitet Wykonawczy oraz na pięcioletnią kadencję sekretarza generalnego, który stoi na czele Sekretariatu.
TRAKTAT PARYSKI
Na mocy którego powołano Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (IV 1951). Wszedł w życie VII 1952. Stanowił pierwszy formalny krok do integracji europejskiej.
TRAKTATY RZYMSKIE 1957r.
dwa traktaty międzynarodowe, podpisane 25 III 1957 w Rzymie przez przedstawicieli rządów Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch, powołujące do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM).
Wszystkie wymienione wyżej państwa zatwierdziły 29 V 1956 raport belgijskiego ministra spraw zagranicznych P.H. Spaaka w sprawie ogólnej unii gospodarczej i unii w zakresie pokojowego użycia energii atomowej.
Traktaty zawierały gwarancje swobodnego przepływu kapitałów i siły roboczej, zapowiadały znoszeniu zewnętrznych barier celnych pomiędzy krajami członkowskimi EWG, stopniowe zniesienie ceł wewnętrznych i wprowadzenie wspólnej polityki rolnej. Stały się podstawą Unii Europejskiej.
EFTA („European Free Trade Association” – „Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu”)
Unia celna państw europejskich, utworzona w 1960 z inspiracji brytyjskiej. Do grona państw założycieli należały: Austria, Dania, Finlandia, Lichtenstein, Islandia, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Wielka Brytania.
W swych pierwotnych założeniach miała stanowić alternatywę dla uwikłanej w spory polityczne EWG. W 1972, w związku z przystąpieniem do EWG, z grona państw członkowskich wystąpiła Wielka Brytania i Dania, w 1986 podobną decyzję podjęła Portugalia.
Głównym celem działalności organizacji jest zniesienie wszelkich barier celnych i ilościowych w handlu pomiędzy krajami członkowskimi. Z układów opracowywanych przez kraje członkowskie EFTA wyłączane są produkty rolne. W 1977 EFTA podpisała porozumienie z EWG zezwalające na swobodną wymianę towarów przemysłowych.
W 1992 obie organizacje podpisały deklarację o pełnej integracji EFTA z EWG. Główna siedziba organizacji mieści się w Szwajcarii, w Genewie, ponadto funkcjonują biura w Brukseli i Luksemburgu.
TRAKTAT Z MAASTRICHT 1991
Układ dwunastu państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej zawarty na zjeździe przywódców państw EWG w Maastricht w Holandii w dniach 9-10 grudnia 1991, dotyczący integracji politycznej i gospodarczej tych państw.
Formalne podpisanie traktatu nastąpiło 2 lutego 1992. Najważniejszą decyzją było utworzenie unii walutowej i w efekcie wprowadzenie (najpóźniej do 1999) wspólnego pieniądza ECU. Ujednolicono przepisy socjalne i wprowadzono europejski kodeks pracy. Zniesiono na obszarze Wspólnoty wszelkie ograniczenia w podejmowaniu pracy i osiedlaniu się.
Nad wspólną polityką imigracyjną ma czuwać Europol, czyli Europejska Agencja Policyjna. Podjęto też decyzję o dokładniejszej koordynacji polityki zagranicznej, m.in. przez podejmowanie niektórych decyzji większością głosów, a nie jak dotychczas jednomyślnie.
Unię Zachodnioeuropejską uznano za zbrojne ramię Wspólnoty. Odrzucono koncepcję utworzenia federacji europejskiej. Przyjęto także protokoły dodatkowe ze szczegółowymi zastrzeżeniami niektórych państw, m.in. Wielkiej Brytanii, która zastrzegła sobie prawo prowadzenia własnej polityki socjalnej oraz wyjścia z unii monetarnej. Idei Maastricht zarzuca się pozbawianie państw części suwerenności na rzecz aparatu biurokratycznego Wspólnoty z siedzibą w Brukseli.
INTEGRACJA EUROPEJSKA
pojęcie odnoszące się do idei, historii, formalnoinstytucjonalnego stanu współczesnych struktur integracyjnych oraz docelowego rezultatu podejmowanych obecnie działań. Integracja europejska jest formą integracji międzynarodowej, regionalnej, procesem zachodzącym na płaszczyźnie gospodarczej i politycznej.
Idea integracji europejskiej wyrażała się w różnych koncepcjach federacyjnych, od “lig chrześcijańskich” w średniowieczu po federacje “narodów lub ludów” w oświeceniu. Rozwój ekonomiczny w XIX w. sprzyjał projektom integracji gospodarczej, rozumianej jako strefy wolnego handlu, unie celne.
Przywódcą czy patronem takiej struktury ogólnoeuropejskiej lub regionalnej miały być np. Francja, Rosja, Niemcy, co było też wyrazem imperializmu ówczesnych mocarstw (np. Mitteleuropa z okresu I wojny światowej czy Europa III Rzeszy z czasów II wojny).
Realizowana współcześnie integracja europejska została oparta na zasadach równości i współpracy jej członków. Początek dało utworzenie Wspólnot Europejskich oraz EFTA, poszerzanie o nowych członków Wspólnot Europejskich, a następnie decyzja o uzupełnieniu integracji ekonomicznej o integrację polityczną w ramach Unii Europejskiej.
Integracja europejska wyraża się także od lat 90. w rozwoju form integracji regionalnej w Europie Środkowo-Wschodniej oraz procesie poszerzania UE o nowe kraje z tego rejonu. Otwarte pozostaje pytanie o przyszły kształt Europy, dyskusje toczą się wokół idei Europy Ojczyzn i Europy Ojczyzny, ściera się opcja europejska z opcją atlantycką.
