TAKSONOMIA 1.Systematyka: -nauka zajmująca się porządkowaniem istot żywych uwzględniająca w I rzędzie stosunki pokrewieństwa ustalone przez pochodzenie -dział nauki biologii zajmujący się klasyfikowaniem gatunków roślinnych i zwierzęcych dążący do stworzenia układu naturalnego odpowiadającego stosunkom ich filogenicznego pochodzenia. Pierwsze układy systematyczne organizmu stworzyli: Arystoteles dla zwierząt i Teofrast dla roślin; przetrwały one aż do czasów Korda Limneusa, który dał podstawowy formalnej klasyfikacji organizmów i wprowadził podwójne nazewnictwo. 2.Taksonomia: -zespół ściśle sprecyzowanych w systematyce organizmów roślinnych i zwierzęcych przy opisie gatunków, ich nazywaniu i włączaniu w układ systematyczny; zasady T. Są ujęte w postaci Międzynar. Konwencji i obublikowane w tzw. Kodeksach Nomenklatury Botanicznej i Zoologicznej; jedną z podstawowych zasad jest stosowanie binominalnej nomenklatury oraz uznawanie priorytetu normy wprowadzonej dla danego gatunku po raz pierwszy. 3.Gatunek -zbiór wszystkich osobników wraz z przodkami i potomstwem mających wspólne pochodzenie i odznaczających się wspólnymi cechami; osobniki należące do tego samego gatunku krzyżują się swobodnie w warunkach naturalnych, dając płodne potomstwo i przekazując mu cechy dziedziczne. 4.Jednostki taksonomiczne: botanika=królestwo; gromada; klasa; rząd; rodzina; rodzaj; gatunek zoologia=królestwo; typ; gromada; rząd; rodzina; rodzaj; gatunek. 5.Nazewnictwo- zawsze jest dwuczłonowe (nazwa rodzajowa; epitet gatunkowy). WIRUSY 1./ Wirusy są żywe, nie są organizmami zbudowanymi z komórek. Są różnej formy i struktury, b. drobne. Rozmnażają się we wnętrzu komórek żywiciela. Wiriony- wirusy znajdujące się poza komórką żywiciela. 2./ Budowa wirusów: -składają się z otoczki białkowej tworzącej kapsyd oraz kw. nukleinowego. 3./ Postacie wirusów: a/ spiralne; b/ spiralne z otoczką; c/ bryłowe; d/ bryłowe z otoczką; e/ bryłowo- spiralne (bakteriofagi). Kapsomer- pewna liczba podjednostek białkowych składających się na kapsyd. 4./ Klasyfikacja wirusów opiera się na: rodz. kw. nukleinowego; postaci wirusa; strukturze osłonki białkowej; typie zakażonego organizmu, rodz. wywołanego schorzenia. BAKTERIE 1. Bakterie są najmniejszymi żywymi organizmami, to wyłącznie jednokomórkowe organizmy prokariotyczne. 2. Występowanie: Organizmy kosmopolityczne „wszędobylskie” występują wszędzie: gleba; powietrze; na powierzchni i wewnątrz organizmów: -nieliczne bakterie chorobotwórcze; -komensale- to typ współżycia 2 organizmów, w których jedne czerpie korzyści nie przynosząc korzyści ani szkód drugiemu; -symbionty- (mutualizm) to ścisła, nieodzowna współzależność 2 gatunków czerpiących obopólne korzyści przy czym 1 gatunek nie jest zdolny do życia bez obecności drugiego. 3. Zróżnicowanie kształtów komórki bakterii: bakterie kuliste: występują pojedynczo *dwoinki *paciorkowce *pakietowce *gronkowce-walcowate *pałeczki *laseczki *wrzecionowce-bakterie spiralne *krętki *śrubowce-promieniotwórcze 4. Elementy wspólne dla wszystkich bakterii to: bł. komórkowa; cytoplazma; rybosomy i mezosomy; nukleoid 5. Prawie wszystkie bakterie zawierają ścianę kom. 6. Wytwarzają niektóre bakterie: otoczki; rzęski; fimbrie; ciałka chromatoforowe. 7. Rozmnażają się wegetatywnie przez podział kom. SINICE 1. Sinice to org. samożyw. 2. Budowa: a) ściana zbudowana z mureiny; b) błona cytoplazmatyczna; c) cytoplazma: -w zewnętrznej części znajdują się tylakoidy zawierające barwniki: *chlorofil a (ziel.); *fikocyjanina (niebieski) i fikoerytyna (czerwony)= fikobiliny; *karoten (żółty). -zwykle wewnętrzną część cytoplazmy zajmuje nukleoid; -materiał zapasowy to skrobia sinicowa (wielocukier zbliżony budową do glikogenu); -występują ziarniste twory zawierające substancje białkowe i związki fosforowe; d) u niektórych występują pęcherzyki wypełnione gazem o składzie podobnym do powietrza; e) rybosomy; Może występować śluzowo- galaretowata otoczka. 3. Sinice żyją w postaci jednokom. lub mogą tworzyć kolonie. 4. Sinice mogą poruszać się ruchem ślizgowym po podłożu lub wykonywać ruchy wahadłowe górnym końcem ciała, podczas gdy drugi jest przytwierdzony do podłoża. 5. Zdolność do wiązania wolnego N dzięki kom. zwanym heterocytami. 6. Rozmnażanie: podział kom.; fragmentacja nici= rozmnażanie wegetatywne. Wiele z nich tworzy specjalne kom. przetrwalne. 7. Występowanie: wody słodkie (rzadziej morza); gleba; skały; kora drzew; lodowiec; wchodzą w skład porostów; żyją w symbiozie z wodnymi paprociami. 8. Prochlorofity: Odkryto je w 1977 r. w ciele zwierzęcia zw. osłonicą, żyjącego w przybrzeżnych wodach ciepłych mórz. To znalezisko potwierdziło istnienie prokariotycznych org., których przodkowie mogli wniknąć do bliżej dziś nie znanych cudzożywnych org. eukariotycznych i przekształcić się w ich chloroplasty. Prochlorofity zawierają chlorofil a i b. GRZYBY 1. Mikologia- nauka o grzybach. Obejmuje ona wszystkie zagadnienia związane z tymi org. (morfologia, anatomia, cytologia, rozmnażanie, klasyfikację, fizjologię, geografie i in.). 2. Systematyka Królestwo: Grzyby; Gromada: Śluzorośla; Gromada: Grzyby właściwe; Klasy: lęgniowce, skoczkowce, sprężniaki, workowce, podstawczaki, grzyby niedoskonałe. 3. Budowa Wszystkie grzyby są heterotrofami- org. cudzożywnymi. Produkty zapasowe gromadzone są w komórkach grzybów w postaci glikogenu i tłuszczów, brak skrobi. GRZYBNIA to ciało wegetatywne grzybów, zbudowane ze strzępków, które mogą być jedno lub wielokomórkowe. Grzybnia tworzy owocniki, nigdy nie tworzy tkanek, może przybierać postać zbitą zwaną plektenchymą. PLEKTENCHYMA- tkanka rzekoma u grzybów wyższych, strzępki przylegają mniej lub bardziej ściśle do siebie. W kom. brak chlorofilu. Kom. grzybów bywają jedno lub wielo jądrowe. Chityna to substancja budująca ścianę kom. Celuloza występuje u grzybów niższych w ścianie kom. 4. Sposoby życia grzybów: -pasożytnictwo;- saprofityzm;- symbioza (mikoryza). 5. Znaczenie grzybów: stanowią ogniwo w krążeniu pierwiastków; rozkładają sub. organiczne; w medycynie; w przemyśle alkoholowym; walory smakowe: sery, dodatki do potraw. ROZMNAŻANIE GRZYBÓW 1. Wegetatywne rozmnażanie: przez podział grzybni; przez pączkowanie; przez ryzomorfy. RYZOMORFY- sznury przetrwalne równoległe, ściśle splecione strzępki niektórych grzybów (opieńki) przytwierdzające roślinę do podłoża, mają postać długich, rozgałęzionych sznurów, zwykle brunatnych lub czarnych, na ryzomorfach wyrastają owocniki. 2. Rozmnażanie bezpłciowe- przez zarodniki. ZARODNIK- kom. mająca charakter przetrwalny, zdolna do bezpośredniego rozwinięcia się w roślinę potomną, bez procesu płciowego, powstają w zarodniach (sporangiach) w wyniku podziału mejotycznego komórek tkanki zarodnikotwórczej (archespojbalnej). a) zarodniki nieruchome- aplanospory; b) ruchome- zoospory; c) zarodniki konidialne powstają seryjnie na szczycie pewnych strzępek. 3. Rozmnażanie płciowe- Gametangium- twór jedno lub wielokomórkowy, w którym powstają gamety. lęgnia- gametarium żeńskie; plemnia- męskie. a) Gametogamia: izogamia- gamety są jednakowe; anizogamia- różnią się wielkością; oogamia- plemnik i kom. jajowa. b) Gametangiogamia- jest to proces, w którym biorą udział całe gametangia. c) przez kopulację- kopulują ze sobą całe gametangia zwane lęgnią i plemnią (u workowców) d) somatogamia- kopulująca ze sobą strzępki różnoimienne (u podstawczaków). Proces płciowy składa się z kilku etapów: 1. Tworzenie organu rozmnażania płciowego. Plazmogamia- połączenie się i zlanie cytoplazmy kopulujących komórek. 3. Kariogamia- zlanie się kopulujących kom. 4. Mejoza CYKL ROZWOJOWY WORKOWCÓW 1. Charakterystyka ogólna workowców- drożdże. 2. Rozmnażanie workowców, bezpłciowo za pomocą: -zarodników konidialnych; -zarodników, które powstają w zarodniach zwanych workami (ascospory). 3. Gametangiogamia. CYKL ROZWOJOWY PODSTAWCZAKÓW 1. Charakterystyka ogólna podstawczaków: strzępki wielokomórkowe; ściana kom. zbudowana z chityny; grzybnia raczej dikariotyczna. 2. Rozmnażanie- cykl rozwojowy-PODSTAWKA jest organem homologicznym do worka. Jest miejscem kariogamii, mejozy i zróżnicowania zarodników podstawkowych (bazydiospor). 3. Owocniki podstawczaków. GRZYBY KAPELUSZOWE A Jadalne; cenne : -borowik szlachetny, -koźlarz czerwony, -koźlarz babka, -maślak sitarz, -podgrzybek wielobarwny, -maślak zwyczajny, -rydz szlachetny, -pieczarka polna, -czubajka kania. B Jadalne, ale o mniejszej wartości pokarmowej: -pieprznik jadalny (kurka), -gąska, -surojadka zielona, -opieńka miodowa. C Jadalne, lecz trudno strawne: -krowiak podwinięty (dszówka) D Jadalne; namoczone (po sparzeniu wrzącą wodą i odlaniu jej) -piestrzenica jadalna E Nie jadalne ze względu na: -gorzki smak (surojadka wymiotna, maślanka wiązkowa), -nieprzyjemny smak (goryczak żółciowy) F Trujące: -tęgowór pospolity, -muchomor wymiotny. G Silnie trujące: -muchomor sromotnikowy, czerwony, panterowy. POROSTY 1. Budowa zewnętrzna porostów: Ciało porostów ma budowę plechowatą. Plecha może być różnego kształtu: -krzaczasta (chrobotek reniferowy, koralkowy, kieliszkowy). -blaszkowata (listkowata) tarczownica żółta, pęcherzykowata -skorupiasta (literak). Niektóre porosty są przytwierdzone do podłoża licznymi nitkowatymi wyrostkami tzw. chwytnikami. 2. Budowa wewnętrzna porostów: Ciało porostów składa się z licznych strzępek grzyba należącego zwykle do workowców i z glonu należącego do zielenic lub sinic. Układ strzępek grzyba jest w poroście bardzo charakterystyczny: -część korowa porostów zbudowana ze zbitych strzępek grzybni (górna i dolna), -luźno ułożone strzępki grzybni w środkowej części plechy porostów -skupienia glonów -strzępki grzybni wrastające w podłoże i przytwierdzające porost (chwytniki). 3. Rozmnażanie porostów: -wyrostki plechy ; -urwistki plechy; -zarodniki wytwarzane przez grzyb; zarodniki tworzą się w workach zgrupowanych w tzw. miseczkach. 4. Chronione gatunki: granicznik płucnik, płucnica islandzka, brodaczka karpacka. GLONY 1. Glony to grupa zarodnikowych roślin plecho
wych, przeważnie samożywnych i żyjących w wodzie lub w środowisku wilgotnym. Józef Roztafiński zapożyczył ten termin na początku XX w. z gwary góralskiej i wprowadził do systematyki botanicznej. Glony tworzą niespokrewnione bliżej szeregi ewolucyjne, nie stanowią żadnej jednostki systematycznej. Glony to określenie ekologiczne często obejmuje również sinice. 2. Systematyka: Królestwo: Rośliny; Gromady: Eugleniny, Dinofity, Chryzofity, Zielenice, Brunatnice, Krasnorosty, Sinice. 3. Barwniki: Zabarwienie glonów bywa różne: zielone, złociste, brunatne, czerwone, fioletowe, czarne (prawie). Podstawowymi barwnikami asymilacyjnymi są: chlorofil a i b. Występują również: chlorofil c, barwniki niebiesko- zielone z grupy fikobilin oraz brunatne fukoksantyny. Barwniki występują w chromatoforach, które w zależności od grupy systematycznej glonu mogą mieć różny kształt, a także liczba chromatoforów może być różna. Bywają też glony bezbarwne, które prowadzą heterotroficzny tryb życia. 4. W wyniku fotosyntezy powst. zw. organiczne, których nadmiar gromadzony jest w postaci materiałów zapasowych np.: ziaren skrobi, tłuszczu, paramylonu lub chryzolaminaryny 5. Glony rozmnażają się bezpłciowo, płciowo i wegetatywnie 6. Cechy charakterystyczne: ściana kom. zbudowana z celulozy często zawiera domieszki innych substancji np. CaCO3, krzemionkę, subst. śluzowaciejące[] kom. przeważnie jednojądrowe [] różny stopień organizacji. GLONY NIŻSZE 1. Zaliczamy do glonów niższych: -Eugleniny -Dinofity -Chryzofity EUGLENINY organizmy jednokom. [] postać płytki [] brak ściany kom. [] protoplast okryty stężałą błoną cytoplazmatyczną [] wgłębienie zwane gardzielą [] z gardzieli wyrastają 2 wici [] występuje czerwona plamka [] wakuole tętniące, pokarmowe [] protoplasty zielone [] materiał zapasowy to ziarna paramylonu zawieszone w cytoplazmie [] odżywianie zarówno fotoautotroficzne jak i heterotroficzne [] rozmnażanie przez podział podłużny [] środowisko życia to wody słodkie DINOFITY glony jednokomórkowe * postać pływek * celulozowa ściana kom. mająca postać sztywnego pancerzyka * pancerzyk przedzielony 2 bruzdami: okrężną i podłużną, w których leżą 2 wici * zabarwienie chromatoforów brązowe * rozmnażanie: podział podłużny kom., proces płciowy * występowanie: woda, na śniegu, lodzie, skład planktonu morskiego. CHRYZOFITY formy pływkowe opatrzone dwiema wiciami + występuje czerwona plamka + barwa od zielonej po złocistą i brązową + rozmnażanie: podział komórki, proces płciowy + tworzą się formy przetrwalnikowe + organizmy fotoautotroficzne + występują w wodach słodkich i morskich. Gromadę dzielimy na 3 klasy: Złotowiciowce, Różnowiciowce, Okrzemki.
