Hamlet – młody duński królewicz, którego wiek jest ściśle określony na 30 lat, powraca do rodzinnego domu, zakończywszy studia w Wittenberdze. Wkrótce ukazuje mu się duch zmarłego śmiercią tragiczną ojca, który wyjawia, że został zamordowany na skutek spisku i zobowiązuje syna do pomszczenia zbrodni. Ten krótki rys fabuły mógłby zasugerować, iż Szekspir stworzył kolejną tragedię zemsty, która była gatunkiem niesłychanie popularnym w czasach elżbietańskich. Cechowała ją bardzo schematyczna budowa, a czytelnika zaintrygować miał nietuzinkowy koncept i zaskakujący plan zemsty, dokonującej się w skomplikowanych okolicznościach. Podstawą konstrukcyjną dramatu Szekspira nie jest jednak realizowanie przez głównego bohatera sprytnie obmyślanej zemsty, ponieważ jest ona jedynie pretekstem sytuacyjnym dla ukazania psychologii młodego księcia, który jako humanistyczny idealista staje w obliczu tragicznego konfliktu pomiędzy swoimi wyobrażeniami a rzeczywistością, rodzącego postawę wobec świata mocno utrudniającą rolę mściciela.
Hamleta rozczarowuje atmosfera rodzinnego domu, przede wszystkim obłuda matki, która niedługo po śmierci poprzedniego męża, wyszła za jego brata, co według norm moralnych czasów szekspirowskich oceniane było jednoznacznie jako kazirodztwo.
Hamlet odsuwa się od życia dworskiego ? pełnego uciech, uczt, zepsucia moralnego i zamyka się w sobie, zatracając w melancholii, którą wzmaga wrażliwość na zło i niesprawiedliwość otaczającego go świata.
Jest to bez wątpienia najbardziej skomplikowana, tajemnicza i zagadkowa postać z bogatej galerii charakterów stworzonych przez wybitnego dramaturga, które zawsze odznaczają się rozbudowanym psychologizmem, indywidualizacją i niejednoznacznością. Postać Hamleta, chociaż niejednokrotnie analizowana przez krytyków i szekspirologów, wciąż nie może być jednoznacznie oceniona.
Z pozoru Hamlet przedstawiony jest jako wzorcowy, szesnastowieczny młodzieniec. Tak postrzega go także otoczenie , co potwierdzają słowa Ofelii, którymi opisuje go jako ?kwiat oczekiwań potężnego państwa, wzór ukształcenia, zwierciadło poloru, cel zwracającej się uwagi świata?. Wychowany w renesansowym środowisku książę ma dobre maniery, jest wszechstronnie uzdolniony, oczytany ? doskonale zna klasyczną literaturę. Orientuje się również w bezwzględnych regułach rządzących dworskim życiem, którym gardzi, kontestując służalczość, wyrachowanie, hipokryzję ludzi dążących do własnych korzyści za wszelką cenę, pozbawionych kośćca moralnego i elementarnych zasad etycznych. Hamlet brzydzi się również dworskimi rozrywkami, których nieodłącznym elementem są między innymi pijackie libacje, które ostro krytykuje, surowo oceniając przy okazji również duńskie społeczeństwo.
Nietypowe jest jego zachowanie w obliczu konieczności dokonania zemsty. Początkowo, po spotkaniu z duchem, sprawia wrażenie zmobilizowanego i gotowego do działania. Jednak postawa ta okazuje się efemeryczna. Niestałego księcia nękają wątpliwości, chce zdobyć pewność odnośnie winy wuja. Słowami ?mógł być szatanem i nadużywają mojej słabości i smętności ciągnie mnie w przepaść (?)? poddaje pod wątpliwość nawet autentyczność zjawy. Rozważaniasprawiają, że książę jest rozdarty. Z jednej strony ceni ludzkie życie i dlatego wzdryga się przed popełnieniem zbrodni, a z drugiej świadomy jest , że nie tylko przysięga zobowiązuje go do zemsty, ale także honor.
Dzięki sprytnemu wybiegowi udaje mu się zdobyć konkretny dowód winy Klaudiusza, ale nawet ten czynnik nie determinuje jego decyzji. Znaczący wpływ na zwłokę może mieć chęć rozprawienia się z matką. Hamlet do końca wierzy w możliwość jej nawrócenia się i chce uświadomić jej ogrom winy. Zaskakująca jest też bierność z jaką odnosi się do wyjazdu do Anglii, nie próbując nawet wpłynąć na decyzję króla, chociaż na pewno zdaje sobie sprawę , że może to znacząco opóźnić działanie. Finalnie zabicie mordercy ojca nie można uznać za pełnowartościową, świadomą zemstę. Czynem tym pokierował przypadek, ponieważ Hamlet działał jedynie we własnej obronie, a nie zgodnie z wyrafinowanie skonstruowanym planem.
Postawę Hamleta kontrastuje ta , która reprezentuje Laertes. Pomimo, że jest on wychowany w podobny sposób jak Hamlet, wpojono mu podobne ideały i wartości, natychmiastowo podejmuje on decyzję o krwawej zemście na mordercy ojca, co więcej, aby to osiągnąć nie waha się przed dokonaniem haniebnej zdrady. Rówieśników tych dzieli zatem ocean różnic.
Postać, której decyzje hamuje wnikliwa refleksja, a ciągłe wahania i namysł czynią ją niezdolną do działania, przeszła trwale to teorii literatury jako bohater hamletyczny.
Jak wielu innych bohaterów dramatów Szekspira, do osiągnięcia swoich celów Hamlet posługuje się maską, pod którą kryje swoje prawdziwe intencje, myśli i uczucia. Przy pomocy zabiegów językowych buduje on złudny obraz siebie jako szaleńca. Postrzegany jest jako obłąkany, może realizować swoje zamiary. Maska odcina go od rzeczywistości i sprawia, że funkcjonuje na marginesie wydarzeń. W przypadku duńskiego księcia decyzja ta miała wiele negatywnych konsekwencji. Stał się on niewiarygodny i nie w pełni godzien tytułu, jako następca tronu, a także ranił swoich najbliższych, co miało tragiczne skutki. Podświadomie Hamlet pragnął rehabilitacji, chciał odzyskać reputację osoby zdrowej. Być może dlatego zależało mu na tym, aby Horacy opowiedział światu prawdziwą historię.
Hamleta cechowało również umiłowanie samotności. Na skutek tego, nie tylko świadomie odrzucił miłość Ofelii, ale także niejednokrotnie unikał Horacego ? najlepszego przyjaciela. Hamlet stroniąc od towarzystwa, zamykał się w swoich rozmyślaniach, co jest podstawą tragizmu, opartego na zbudowanym obrazie wyobcowania i samotności. Znamienne jest też podejście do kobiet i związanej z nimi miłości. Kobiety oceniane były jako słabe, marne, bierne, niezdolne do samodzielnego działania. Obserwując swoją matkę ? obłudną i niewierną pamięci zmarłego męża oraz Ofelię? kierowaną przez ojca doszedł do wniosku doskonale podsumowującego jego stanowisko: ?Słabości ? tobie na imię kobieta(?)?. Wynikiem tego było świadome rezygnowanie z miłości. Młodzieńcze uczucie do Ofelii zgasło, Hamlet nie był w stanie odczuwać go do osoby, którą gardził. Wobec osób, które najbardziej go kochały ? matki i Ofelii, i które on też darzył uczuciem, postępował najbardziej bezwzględnie.
Jako indywidualista potrzebował przestrzeni, wolności, chciał otwarcie manifestować swoje poglądy. Nawet swoją ojczyznę uważał za ograniczającą go i tłamszącą klatkę. Widoczne jest to w słowach : ?Dania jest więzieniem (?)?. W konfrontacji z ponurą, szarą, okrutną rzeczywistością zrozumiał, że na jego ideały i hierarchię wartości nie ma miejsca w otaczających go realiach. Nawet literaturę sprowadził do poziomu ponadczasowych prawd do prostych znaków graficznych określając ją pejoratywnie ?słowa, słowa, słowa?.
Częstym przedmiotem rozważań krytyków jest dylemat ? czy duński królewicz to postać bliższa renesansowemu czy barokowemu człowiekowi. Z pewnością jest to postać synkretyczna, łącząca w sobie cechy światopoglądu obu epok, ale liczne monologi, których tematem są niejednokrotnie rozważania nad sensem i marnością istnienia i kwestie eschatologiczne, zbliżają Hamleta do obrazu typowego przedstawiciela baroku ? tragicznie rozdartego pomiędzy sprzecznymi wartościami, wśród których zmuszony jest egzystować. Te liczne i obszerne wypowiedzi są bardzo ważnym elementem analizy portretu psychologicznego postaci. Co ciekawe, zdradzają one nie tylko życiową postawę i opinie bohatera, ale także według wielu interpretacji, na postawie zestawienia ich z innymi utworami Szekspira, takimi jak na przykład słynny Sonet 66 rozpoczęty słowami ?znużony tym wszystkim, pragnę tylko śmierci(?)?, uznać można, iż w usta Hamleta dramaturg włożył swoje osobiste refleksje, utożsamiając się z postacią bardziej niż mógłby przypuszczać.
Najistotniejszym monologiem jest ten zainicjowany patetycznym pytaniem ?Być czy nie być(?)?. Istnieje kilka alternatywnych interpretacji. Najpopularniejsza zakłada, iż zdradza on rozważania Hamleta o samobójstwie.
Zawiera charakterystykę świata widzianego oczami rozczarowanego idealisty. Człowiek musi znosić ?pogardę i zniewagi świata, krzywdy ciemięzcy, obelgi dumnego, lekceważonej miłości męczarnie, odwłokę prawa, butę władz (?)?. Hamlet postrzega życie jako pasmo nieszczęść spotykających człowieka na wszystkich płaszczyznach ? osobistej, społecznej, politycznej.
W swoich słowach zawiera on też krótką charakterystykę samego siebie ? hamletyzującego filozofa, którego rozwaga sprawia, że ?przedsiębiorczości hoża cera blednie pod wpływem wahań(?)?.
W innym monologu, wygłoszonym na cmentarzu w obliczu odnalezienia, znanego Hamletowi, królewskiego błazna, książę ujawnia inne, typowo barokowe, refleksje na temat przemijania i kruchości ludzkiego życia. Pojawiają się w nich motywy wanitatywne i biologiczne podejście do zjawiska śmierci.
W opiniach Hamleta odkryć można także dewaluację rozumowego postrzegania świata, zdradzającą metafizyczne tendencjeobecne w epoce baroku. ?Więcej jest rzeczy na niebie i ziemi niż się ich śniło waszym filozofom(?)? przekonuje Hamlet, sugerując, iż wiele zjawisk poznać można jedynie przy pomocy wyobraźni, a naukowe analizy nie są w stanie ich wyjaśnić.
Trudno jest dokonać jednoznacznej oceny postaci, która jest tak pełna wewnętrznych sprzeczności i ludzi tyle wątpliwości czytelnika. Zastanawiać się można czy książę jedynie udawał obłęd czy może miał w sobie więcej z szaleńca niż ze zdrowego człowieka, czy kochał Ofelię czy nic do niej nie czuł; dywagować można czy gdyby nie splot okoliczności dokonałby zemsty z własnej inicjatywy. Pytania te pozostaną bez odpowiedzi, ponieważ Hamlet jest postacią jednoznacznie niejednoznaczną.
