Hipnoza pieniadza – Czy takie okreslenie Ojca Goriot mozna uznac za sluszne? Ojciec Goriot Balzaka jest powiescia ukazujaca spoleczenstwo Paryza w pierwszej polowie XIX w. Wyraznie widzimy panujacy wszedzie kult pieniadza. Dla Paryzan pieniadz jest jedynym miernikiem i jedyna wartoscia w stosunkach ludzkich. Ponadto kapital to niezbedny warunek zrobienia kariery zyciowej i osiagniecia wyzszego szczebla w hierarchii spolecznej. To, ze pieniadze to czynnik od którego zalezy w spoleczenstwie wszystko nie ulega watpliwosci. Nikt tez nie kryje, ze pieniadze zaspokajaja ambicje. Praktycznie wszyscy bohaterowie powiesci Balzaka sa pod stalym wplywem hipnozy pieniadza. Na poczatku poznajemy pania Vauquer – wlascicielke pensjonatu, w którym mieszkaja glówni bohaterowie: Rastignac, Vautrin i tytulowy Goriot. Pensjonat prowadzi mozliwie najnizszym kosztem, tak aby miec jak najwiecej zysku. Oczywiscie kazdy chce miec mozliwie najwiecej zysku, ale wypada oferowac chociaz znosne warunki bytu swoim gosciom. Tymczasem klienci gniezdza sie w obskurnych norach w okropnych warunkach a stoluja sie wszyscy przy jednym stole. To juz lekka przesada. W powiesci poznajemy takze Eugeniusza de Rastignac, studenta pochodzacego ze zubozalej rodziny szlacheckiej z poludnia Francji. Jest on uczciwym, ambitnym i pelnym mlodzienczych idealów czlowiekiem, wierzacym, ze swoja praca i wysilkiem intelektualnym osiagnie wszystko, co bedzie chcial. Chce zdobyc w przyszlosci majatek i pozycje, aby pomóc swoim rodzicom i rodzenstwu. Ponadto chcialby zawdzieczac wszystko samemu sobie. Szybko jednak orientuje sie, ze nie bedzie w stanie spelnic swych planów. Wicehrabina de Beausant poucza go, ze bez protekcji bogatej, mlodej i wytwornej kobiety nie ma co marzyc o byciu kims w paryskim towarzystwie. Jak juz wspomnialem, Eugeniusz to mlodzieniec uczciwy, nigdy nie myslal o przestepstwie, aby uzyskac pieniadze na rzeczy potrzebne do bywania na salonach smietanki towarzyskiej francuskiej stolicy. Pan Vautrin to czterdziestoletni mezczyzna. Jest to czlowiek inteligentny, bystry i opanowany, ponadto mily, kazdemu sluzy rada i pomoca. W rzeczywistosci to bandyta poszukiwany przez policje, szef przestepczego podziemia Paryza. Jest on zbrodniarzem z powolania. To wlasnie on powoduje, ze Eugeniusz tak sie zmienia podczas powiesci. Odkrywa przed nim tajemnice bogactwa wiekszosci (jesli nie wszystkich) osobistosci pojawiajacych sie na balach i cokolwiek znaczacych w tym miescie. Twierdzi, ze zadna z paryskich fortun nie zostala zdobyta w sposób uczciwy. Mówi o tym chociazby ten cytat: Tajemnica wielkich fortun jest zawsze jakas zbrodnia, zapomniana bo wykonano ja schludnie Ponadto czlowiek ten uwaza, ze zycie jest jak kuchnia, aby w nim cokolwiek zrobic, trzeba pobrudzic rece . Vautrin wierzy, ze pieniadz jest wszystkim, czyli srodkiem, celem i motorem wszelkich ludzkich dzialan. Sam chcialby byc bogatym wlascicielem ziemskim, najlepiej w Ameryce, handlowac niewolnikami i zyc jak osobny wladca. Dlatego tez, wiedzac, ze Rastignac potrzebuje duzej ilosci pieniedzy, proponuje mu zabicie w pojedynku brata Wiktoryny, a nastepnie poslubienie jej stajac sie w ten sposób bogatym. Chcialby miec takze swój udzial w zyskach aby zrealizowac marzenia. Eugeniusz ma jednak jeszcze hamulce i zasady moralne. Vautrin twierdzi, ze nie ma zlego sposobu ani zlej drogi, gdy chodzi o zrobienie kariery, a zbrodnicze praktyki stosuje sie nawet w rodzinach, tylko swiat o nich nic nie wie bo sa schludnie wykonane. Uczy Eugeniusza, ze w zyciu trzeba byc bezwzglednym, chytrym i poslugiwac sie podstepem. Radzi mu, aby nie przywiazywal wagi do tego co mówi, ani do swoich przekonan. Mimo namów ze strony Vautrina Rastignac ma jeszcze pewne skrupuly moralne i nie chce korzystac z majatku zdobytego droga zabójstwa brata Wiktoryny. Jednoczesnie Eugeniusz szybko uczy sie poslugiwac falszem, zawierac odpowiednie przyjaznie i wykorzystywac mozliwosci flirtu. W swych dzialaniach nie przekracza prawa, jednakze plynnie wlacza sie w bezprawie paryskiego srodowiska i wnika coraz glebiej w jego kregi. Poznaje Delfine i dalsza jego droga jest od niej coraz bardziej uzalezniona. Rastignac to przyklad wplywu srodowiska na ksztaltowanie sie osobowosci czlowieka. Po pewnym czasie musi uznac wyzszosc teorii Vautrina nad swoja wlasna i nie prezentuje juz prawej postawy wobec zycia, bo taka nie ma szans powodzenia. Eugeniusz zaczyna powoli zgadzac sie z nastepujacym twierdzeniem Vautrina: Paryz jest smietnikiem. Ci, co packaja sie w nim w powozie to uczciwi ludzie, ci, co packaja sie pieszo to lajdaki. Niech ci sie zdarzy nieszczescie zwedzic cokolwiek, beda cie pokazywali po sadach jako osobliwosc. Ukradnij milion, bedziesz figurowal w salonach jako cnota Jednoczesnie Rastignac wciaz ma wyrzuty sumienia, nie chce sie przed soba przyznac do tego, ze upadl tak nisko, ze musi wyciagac pieniadze od zubozalych rodziców. Jego wrazliwosc przejawia sie wyrzutami sumienia, umiejetnosci przezywania prawdziwych uczuc i glebokim wspólczuciu jakie wzbudza w nim los ojca Goriot. W postaci Eugeniusza de Rastignaca Balzak ukazuje aspiracje ówczesnego pokolenia, które najrózniejszymi sposobami dazy do zdobycia pieniedzy, zaszczytów i slawy, droga do kariery prowadzi poprzez zwiazki z bogatymi damami paryskich salonów. Jednak nie tylko w postaci Eugeniusza odnajdujemy hipnoze pieniadza. Takze córki tytulowego bohatera Jana Joachima Goriota licza tylko pieniadze. Swojego ojca odwiedzaja tylko wtedy, gdy chca wyciagnac od niego jakas kwote. Wykorzystuja ogromna milosc Goriota starajac sie ograbic go do reszty. Jednoczesnie wstydza sie go, poniewaz jest on zywym symbolem ich niskiego pochodzenia. Delfina i Anastazja dawno juz zatonely w sieci paryskich ukladów, zaklamania i bagna spolecznego. Córki dobrze powychodzily za maz i nie moga traktowac ojca na równej stopie. Potwierdza sie wiec teza Goriota, ze: Pieniadz to zycie, pieniadz moze wszystko . Pieniadz moze byc przedmiotem wiary jak u Vautrina. Ponadto pieniadz okresla droge kariery Rastignaca. Eugeniusz dochodzi przeciez do wniosku, ze dobre urodzenie niewiele znaczy, gdy sie nie ma pieniedzy, a celem jego powinno byc zdobycie kapitalu jezeli chce sie on cieszyc pelnia zycia. W walke o pieniadze wciagnieta zostaje ambicja Eugeniusza i jej podporzadkowane zostaje cale jego postepowanie. To wlasnie z powodu pieniedzy powstaje spustoszenie moralne w sercach Anastazji i Delfiny – córek Goriota, a mial przeciez zapewnic im szczescie, a jemu ich wdziecznosc. Pieniadz jest jedynym miernikiem i jedyna wartoscia w stosunkach miedzyludzkich i wszystkie postacie w powiesci Balzaka sa okreslane przez stosunek do niego.
