HISTORIA MYŚLI EKONOMICZNEJ

HISTORIA MYŚLI EKONOMICZNEJ,
to nauka o społecznych aspektach gospodarowania. Wyjaśnia kształtowanie się i rozwijanie koncepcji, teorii i poglądów dotyczących życia gospodarczego, stosunków międzyludzkich w zakresie produkcji, podziału i wymiany na przestrzeni całych dziejów ludzkości. Dokonuje krytycznej analizy stosowanych metod dociekań, wykrywanie roli danej teorii do rozwoju rozumowania ekonomicznego.
HME rozwijała się w starożytności i średniowieczu. W tych okresach myśl ekonomiczna miała charakter fragmentaryczny. Rozwijała się na marginesie innych nauk o charakterze filozoficznym, prawnym, organizacyjnym. HME nie była samodzielną dyscypliną wiedzy. Ówcześni ludzie interesowali się przede wszystkim stosunkiem jednostki do państwa, później jednostki i kościoła. Uważano, że państwo i kościół to główne regulatory życia gospodarczego i dlatego nie starano się wgłębić w prawa rządzące życiem gospodarczym. Ze wspólnego pnia nauk ekonomiczno – prawnych HE wyzwoliła się wraz z rozwojem kapitalizmu. Burzliwy rozwój stosunków handlowo – pieniężnych w kapitalizmie, bogactwo zjawisk gospodarczych i skomplikowane życie gospodarcze skłoniło pisarzy – ekonomistów do podjęcia badań nad życiem gospodarczym.
HME, to przede wszystkim historia ekonomii politycznej, która stała się dyscypliną wiedzy dzięki temu, że poprzez całe wieki rozwijała się myśl ekonomiczna.
Twórcy nauki ekonomii Adam Smith i David Ricardo stworzyli pierwsze zwarte całościowo systemy ekonomiczne, obejmujące całość problematyki ekonomicznej związanej z produkcją, podziałem i wymianą.
HME wyjaśnia również rozwiązania innych dyscyplin ekonomicznych, które wyrosły albo obok ekonomii politycznej albo w związku z nią – np. ekonometria, planowanie. Wyjaśnia też powstanie dyscyplin ekonomii, które wyodrębniły się z ekonomii w formie ekonomik branżowych. Zajmuje się nie tylko akademicką myślą ekonomiczną, ale też innymi przejawami rozumowania społecznego jak publicystyka ekonomiczna, programy partii politycznych (główną ich treść stanowią programy ekonomiczne) efektywną, rzeczywistą polityką ekonomii państwa.
Teorie powstają zawsze w powiązaniu z bazą społeczno – gospodarczą na tle której się ukształtowały. Są odpowiedzią na zapotrzebowanie jakie zgłasza życie gospodarcze. Takie ujęcie teorii jest niezbędne, bo pozwala zrozumieć genezę danej teorii, funkcję którą ta teoria miała spełnić, logikę rozumowania przedstawiciela danego nurtu. HME stara się ocenić która teoria zawiera obiektywne oceny, która ocena jest prawidłowa. Dochodzi się do tego poprzez porównanie poszczególnych teorii oraz na podstawie konfrontacji ich z rzeczywistością.

Metoda indukcji badań empirycznych
Metoda dedukcji – abstrakcyjna (od ogółu do szczegółu w oparciu o założenia hipotezy)
Ujmowanie zjawisk nie statycznie ale i dynamicznie (w długim okresie czasu)

STAROŻYTNOSC I ŚREDNIOWIECZE

Starożytna Grecja
Kolebką europejskiej myśli ekonomicznej była starożytna Grecja
Ksenofon, Platon, Arystoteles
Ksenofon – V-VI w p.n.e. – wódz i polityk ateński , autor „Oikonomikos” .Po raz pierwszy użyto tego terminu – oznaczał naukę o zarządzaniu majątkiem, domem oparta na pracy niewolników.
Platon – filozof grecki V-VI w – zagadnienia ekonomiczne „Rzeczpospolita” – koncepcja państwa idealnego. „Prawa” – porzucił myśl podziału społecznego na 3 klasy. Postulat wspólnoty dóbr i usług, równego podziału ziemi między wolnych obywateli. Nie wliczał niewolników do żadnej klasy.
Arystoteles – IV w p.n.e. – „Polityka” – podwaliny pod wszystkie niemal nauki, w tym ekonomiczne. Duchowe doskonalenie się obywateli (możnych, wolnych). Pieniężna forma towarowa jest dalej rozwiniętą postacią prostej formy wartości. Różnica między wartością użytkową a wymienną. Zwolennik gospodarki naturalnej (rolnej) opartej na niewolnictwie.

Starożytny Rzym
Grecja wchodziła w skład imperium rzymskiego. Rzym był monarchią, republiką i cesarstwem (I w p.n.e.)
Neron – pisma Kolumei – w traktacie o rolnictwie analizował przyczyny upadku systemu niewolniczego. Postulował wprowadzenie kolonatu co prowadziło do powstania ustroju feudalnego.

Średniowiecze
Rozważania o charakterze religijnym. Współczesne chrześcijaństwo I – III w.n.e. – św. Tomasz z Akwinu – zalecenia wprowadzenia uwłaszczenia chrześcijan, umiarkowanego życia.
Tomizm – podstawa filozofii chrześcijańskiej

MYŚL NOWOŻYTNA

XV – XVI w – pierwszy samodzielny kierunek myśli ekonomicznej – merkantylizm. Dominował w europie zachodniej do XVII w. W europie środkowo – wsch. nawet do XVII w. Rozważania o charakterze praktycznym. Oswobodzili rozważania ekonomiczne z rozważań o charakterze religijnym, nadali im charakter świecki. Była to ideologia pierwszej akumulacji kapitału – tworzenie podstaw finansowych kapitalizmu,
Akumulacja pierwotna – oddzielenie dotychczasowych drobnych wytwórców od środkó produkcji i skupienie tych środków w rękach nowej klasy – kapitalistów.

MERKANTYLIZM

To okres powstawania nowego kapitalistycznego okresu ingerencji państwa w życie gospodarcze. Przy pomocy państwa powstaje kapitalistyczny przemysł drogą wyzysku robotników i grabieży kolonialnej.
Była to pierwsza próba teoretycznej interpretacji kapitalistycznych stosunków produkcji. Merkantyliści skupili uwagę nie na produkcji ale na handlu. Prawdziwym bogactwem wg. nich jest pieniądz kruszcowy. Żądali od państwa aktywnej polityki, która ograniczałaby wywóz pieniądza z kraju.
2 etapy merkantylizmu:
1. wczesny – tzw. bolionizm – zasada dodatniego bilansu pieniężnego. Państwo za pomocą administracyjnych środków ograniczało import towarów do kraju.
2. rozwinięty – właściwy manofakturowy – zasada dodatniego bilansu handlowego nie ogranicza się do importu. Starano się aby export przewyższał import. Okres silnego rozwoju manufaktur o charakterze proeksportowym.(najpierw manufaktury rozproszone).

Ideologia burżuazji kupieckiej, która dążyła do pomnażania majątku. Najwcześniej rozwinął się we Włoszech w XIII w. następnie po opanowaniu przez Turków w Hiszpanii i Portugalii. W XV i XVI w. w Portugalii i Hiszpanii dokonują się liczne odkrycia geograficzne. Brazylia – kolonia Hiszpańska. W 1583 w bitwie morskiej została rozbita flota hiszpańska („niezwyciężona armada”) przez zjednoczone floty Anglii i Holandii.

Geneza:
Rozwój sił wytwórczych pod wpływem wynalazków technicznych (napęd wodny do maszyn, kompas, proch)
Różne cechy merkantylizmu w różnych krajach:
merkantylizm francuski: kolbertyzm (Kolbert) – rozwój manufaktur królewskich – produkcja na potrzeby armii i dworu. Rozwój przemysłu kosztem rolnictwa (opodatkowanie rolnictwa)
merkantylizm angielski: wszechstronny rozwój wszystkich dziedzin gospodarki . Manufaktury – praca najemna ludzi wolnych (rewolucja burżuazyjna najwcześniej) – wyższa wydajność pracy. Rozkwit manufaktur za panowania Elżbiety I. Minister Gonwell – akt nawigacyjny zabezpiecza korzyści płynące z handlu morskiego.
merkantylizm holenderski: handlowo – morski – korzyści z handlu międzynarodowego.

Rozkład merkantylizmu oraz początki szkoły klasycznej
Ideologia merkantylizmu przeżyła się w anglii w XVII w. – okres pierwotnej akumulacji kapitału, rozpoczyna się okres produkcji kapitalistycznej. Produkcja rozszerzona. Burżuazja zaczęła przeszkadzać ingerencji państwa w życie gospodarcze. Sfery gospodarcze domagają się liberalizacji stosunków gospodarczych i swobody działania.
Merkantylizm nastawiony na zdobywanie rynków zagranicznych. Zyski z wymiany z zagranicą. W dobie rozpadu merkantylizmu – rynek krajowy. Zmienia się pogląd na istotę bogactwa – źródło jego powstaje w produkcji – praca, ziemia, produkcja.
William Patty – czołowy ekonomista tego okresu – 1862r. „Coś niecoś o monecie” – prekursor myśli ekonomicznej, jako pierwszy na gruncie europejskim dostrzegał powiązania przyczynowo – skutkowe pomiędzy zjawiskami ekonomicznymi –bogactwo powstaje w produkcji a nie w handlu. Nie stworzył zwartej teorii. Poddał analizie ważniejsze teorie ekonomiczne – płaca, renta, pieniądz, cena.
Teoria ceny – cena naturalna – wartość (kategoria produkcji) – o jej pozimmie decyduje nakład pracy niezbędny do wytworzenia towaru.
cena rynkowa – zależy od gry podaży i popytu.
cena polityczna – cena ustalona przez państwo
Ideolog nowej (klasycznej) ery (?) kapitalistycznej. Płaca robocza, popierał system ówczesnej Anglii, ostatecznego określania jedynie płac maksymalnych, Mierzył zależne od gry na rynku pracy.
Dostrzegał rentę różniczkową – wysokość zależna od różnej urodzajności gleby, od korzyści płynących z położenia działki w stosunku do rynku zbytu. Zysk od kapitału tłumaczył za pomocą renty. Każdy kapitał jest odpowiednikiem kawałka ziemi, który przynosi rentę. Kapitał zatrudniony w przemyśle powinien dawać zysk. Podważał pogląd, że ilość pieniądza w kraju decyduje o bogactwie kraju – o tym decyduje szybkość jego obrotu. Podważał pogląd że zyski jednego kraju łączą sięze stratą innego kraju. Zysk jest wynikiem wymiany nieekwiwalentnej. Zyski kraju wynikają z tego, że wytwarza on produkty na eksport przy niższych nakładach kosztów niż inne kraje.

FIZJOKRATYZM

Kierunek ten powstał we Francji w poł. XVII w. Pierwsza szkoła ekonomii politycznej – fizjokraci dostrzegali, że źródłem bogactwa jest produkcja, stwierdzili istnienie obiektywnych praw ekonomii (dane przez naturę)
Fizjokratyzm – panowanie praw natury. Naturalne – dane przez przyrodę prawa społeczeństwa ludzkiego, trzeba odkryć i stosować się do nich.
Francis Quenay – lekarz nadworny na dworze Ludwika XV – twórca kierunku, autor pracy pt. „Tablica ekonomiczna” 1758r.
Francja w I poł. XVIIw – gospodarcza dominacja stosunków feudalnych, wolny rozwój przemysłu. Operacje finansowe J. Lawa (szkoła) – pierwszy bank emisyjny we Francji.
Nadmierna emisja – wielkie bankructwo finansowe. Właściciele kapitału zaczęli lokować pieniądze we własności ziemskie (które ulegały mniejszym przeobrażeniom niż przemysł) Nowe formy produkcji kapitalistycznej na wsiach (własność prywatna, praca najemna)

Koncepcja pracy produkcyjnej i produktu czystego
Produkcyjna jest jedynie praca w rolnictwie. Rolnictwo wytwarza produkt czysty, nadwyżka ponad koszty produkcji
Produkcyjne są tylko gospodarstwa nowoczesne. Gospodarstwa drobne nie tworzą produktu czystego a w wyniku swojej działalności przyczyniają się do wyjałowienia ziemi.
Uczniowie Quenay’a – traktowali jego nauki jako pewien rodzaj filozofii społecznej, która obejmuje ekonomię społeczną i polityczną stronę działalności ludzi. Uważali za system teoretyczny, ascetyczny, który wymaga popularyzacji drogą powszechnej oświaty.
Quenay – opisywał to co powinno być a nie to co jest. Przekształcił naukę ekonomii w naukę normatywną. (która wytyczała normy i zasady postępowania) Stworzył koncepcje ustroju naturalnego – opartego na prawach naturalnych, które odkryte przez rozum umożliwiają osiągnięcie dobrobytu przez całe społeczeństwo. Do podstawowych praw naturalnych zaliczył:
– prawo do gromadzenia własności prywatnej
– prawo do wolności gospodarowania

Quenay twierdził, że motywem działalności gospodarczej ludzi jest interes osobisty. Jednostki gospodarcze w swej działalności kierują się egoizmem, dążeniem do maksymalizacji zysku, korzyści osobistych.
Działalność jednego człowieka nie może naruszać praw drugiego człowieka i dlatego na straży porządku publicznego powinien stać rząd i prawo – porządek pozytywny. Uważał że nie ma gwarancji dobrego rządu, stąd też pewniejszą rękojmą przestrzegania praw jest powszechna oświata. Ludzie którzy na drodze oświaty poznają zasady porządku naturalnego będą go realizować bez przymusu. Ustrój naturalny przeciwstawiali ustrojowi sztucznemu, który jest realizowany drogą przymusu na drodze umowy społecznej.
Fizjokraci – rzecznicy upowszechnienia oświaty, również fizjokraci z innych krajów w tym z Polski (działalność Komisji Edukacji Narodowej – Kołątaj, Staszic – 1780 – reforma nauczania na UJ, w wyniku której wprowadzono ekonomię jako przedmiot wykładowy – umiejętności polityczne).
Ks. Stanisław Staszic, A. Popławski, Staynowscy – rozwój szkolnictwa podstawowego na wsiach polskich – 3,4 lata – szkoły parafialne (krytykowali system feudalny, walczyli o podniesienie godności zawodu rolnika)

„Tablica Ekonomiczna”
stanowi ważny etap w rozwoju nauki ekonomii. Zawarł w tej pracy obieg wytwarzanego produktu społ. pomiędzy klasami (przepływy międzygałęziowe). Podzielił społeczeństwo na 3 klasy:
1. Klasa właścicieli ziemskich: król, właściciele świeccy i duchowni (klasa ta posiada tylko ziemię i oddaje ją w dzierżawy za otrzymany czynsz dzierżawny)
2. Klasa produkcyjna – rolników dzierżawców – jedynie ta klasa wytwarza produkt czysty
3. Klasa jałowa – przemysłowcy, rzemieślnicy, kupcy – nie przyczyniają się do pomnażania bogactwa społecznego, a jedynie dodaje i przetwarza wytworzone już bogactwa. Ta klasa przynosi ekwiwalent z użytych środków konsumpcji.

Oprócz trzech podstawowych klas występuje jeszcze klasa bierna – klasa ludzi ubogich, bezrobotnych, proletariat, jej egzystencja zależy od sytuacji trzech podstawowych klas.
„TE” opisuje obieg wytworzonego bogactwa społecznego pomiędzy klasami. Wyróżnia obieg duży (pomiędzy klasami) i mały (wewnątrz klas)
„Tablica Ekonomiczna” analizuje prawa rządzące gospodarką, stara się określić warunki procesu reprodukcji prostej (powtarzania procesu produkcji z okresu na okres w tych samych rozmiarach)
Klasa rolników – dzierżawców – dokonuje na początku niezbędnych nakładów kapitałowych w wysokości 3 mld. liwrów – w wyniku uprawiania ziemi oraz w wyniku swojej działalności uzyskuje produkt społeczny w wartości 5 mld. liwrów. Produkt czysty – 2 mld. liwrów przekazuje w formie czynszu dzierżawnego klasie właścicieli ziemskich (1 mld.) i kupuje u klasy jałowej art. przemysłowe i narzędzia niezbędne do produkcji rolnej (1 mld.)
Klasa właścicieli ziemskich – otrzymane 2 mld. przeznacza na zakup za 1mld. liwrów art. spożywczych, a za 1 mld nabywa art. przemysłowe od klasy jałowej.
Klasa jałowa – przeznacza otrzymane 2 mld. liwrów na zakup za 1 mld. liwrów art. spożywczych u rolników, a za 1 mld. surowców niezbędnych do produkcji przemysłowej również od rolników.
Do klasy rolników wracają wydane na początku okresu 3 mld., które po ponownym zainwestowaniu w rolnictwo przyczyniają się do wznowienia procesu produkcji.
W „Tablicach Ekonomicznych” przedstawiono warunki procesu reprodukcji prostej w sposób ilościowy. Przedstawia też warunki osiągnięcia stanu równowagi w gospodarce.
Ouenay pragnął realizacji swoich zasad w życiu gospodarczym. Uważał, ze umożliwi to wyciągnięcie kraju z trudności ekonomicznych. Dostrzegał, że rzeczywistość odbiega od tego ideału, bowiem klasa właścicieli ziemskich przeznacza więcej niż połowę swoich dochodów na zakup art. przemysłowych, a także klasa jałowa kupuje część surowców za granicą a nie u rodzimych rolników. Do klasy rolników wraca mniej środków, aniżeli te, które są niezbędne do wznowienia procesu produkcji. Pragnął wprowadzić nowy – kapitalistyczny porządek gospodarczy w miejsce starego – feudalnego. Nie brał pod uwagę faktu, że wprowadzenie nowego ładu wymaga zmiany ustroju politycznego.
Podstawowy postulat – zasada leseferyzmu – wolnej konkurencji, swobody działania. Koncepcja liberalizmu fizj. przyjęta przez ekonomię zachodnią – klasyczną i postklasyczną – kierunek marginalny aż do lat 30-tych XX w.
Koncepcja interesu osobistego, którym kierują się jednostki gospodarujące – podjęta przez klasyków – A. Smitha w postaci koncepcji homoekonomikus – człowieka pracującego.

EKONOMIA KLASYCZNA
Twórcy nauki ekonomii – Adam Smith, David Ricardo
Ekonomia stała się nauką w XVIII w. wraz z rozwojem stosunków kapitalistycznych.
Nawiązują do dorobku myśli starożytnej. Rozwiązania miały charakter pragmatyczny. Połowa XVIII w. – pierwsza szkoła myśli ekonomicznej – fizjokratyzm.
A Smith – teoretyk systemu manufakturowego
Ricardo – pół wieku później w okresie rewolucji przemysłowej.

ADAM SMITH. – 1723 –1790
Studiował matematykę i filozofię na Uniwersytecie w Glasgow, gdzie potem został wykładowcą filozofii naturalnej.
1759 – opublikował pracę pt. „Teoria uczuć moralnych”. Analizuje motywy działalności ludzi, w tym także działalności gospodarczej. Jako guwerner młodego arystokraty wraz z nim podróżował po Europie. We Francji zapoznał się z teorią fizjokratów. Te koncepcje stały się inspiracją do podjęcia badań nad gospodarczym życiem społeczeństwa. Przez 10 lat pisał dzieło swego życia – 1776 „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” – przyniosło mu ono miano wybitnego ekonomisty swojej epoki. Przedmiot badań ekonomii wg. Smitha – analiza czynników które przyczyniają się do wzrostu bogactwa społeczeństwa. Badał zarówno czynniki przyspieszające jak i hamujące wzrost bogactwa społecznego – czynniki wzrostu gospodarczego – dochodu narodowego.
Jeżeli dochód kształtuje się na wysokim poziomie – korzystna sytuacja danego kraju – miernik sytuacji ekonomicznej całego społeczeństwa.
Główny czynnik wzrostu gospodarczego to praca ludzka. O jej roli w społeczeństwie decydują ilość osób zatrudnionych w sferze produkcji i wydajność pracy, Konieczną przesłanką wzrostu wydajności pracy, jest postęp techniczny i podział pracy – wzrost specjalizacji.
Postęp techniczny i podział pracy uwarunkowane są akumulacją kapitału – przeznaczeniem części zysku z produkcji do powiększenia kapitału, a tym samym na wzrost produkcji. Tempo akumulacji zależy od wysokości stopy zysku, siły konkurencji. Pod naciskiem konkurencji przedsiębiorstwa akumulują i inwestują – wprowadzają nowe metody produkcji aby utrzymać się na rynku.
Smith – rzecznik wolnej konkurencji postulował swobodę działania, przeciwny był ingerencji państwa w życie gospodarcze. Dowodził że w warunkach wolnej konkurencji dokonuje się optymalna alokacja sił i środków pomiędzy poszczególnymi gałęziami produkcji i gospodarka rozwija się zgodnie z potrzebami społeczeństwa. W warunkach wolnej konkurencji kapitał przepływa z gałęzi mniej rentownych do gałęzi bardziej rentownych (na wyroby na który jest niski popyt ceny spadają) do bardziej rentownych (duży popyt – rosną ceny i rosną dochody przedsiębiorców) W ramach swobody działania następuje dostosowanie struktury podaży do struktury popytu, a zatem występują żywiołowe procesy – mechanizmy rynkowe równoważące popyt z podażą.

Metoda badań Smitha.
Posługując się metodą jakościową, która szuka istotnych powiązań przyczynowo skutkowych pomiędzy zjawiskami ekonomicznymi w drodze ekstrakcji – metoda endoteryczna.
Metoda ilościowa – spis rzeczywistości społ. – gosp. na rejestracji faktów – metoda egzoteryczna.
Rozważania Smitha na temat poszczególnych zjawisk nie są jednorodne. Ricardo posługiwał się metodą dedukcji.
Smith, podobnie jak fizjokraci doszukiwał się obiektywnych praw ekonomicznych, których działanie powoduje że staje się zbędna ingerencja państwa w stosunki gospodarcze. Idzie naprzód w wyjaśnianiu istoty działania praw ekonomicznych.
Wg. fizjokratów prawa ekonomiczne były prawami natury – abstrakcyjnymi. U Smitha tracą charakter abstrakcyjny, stają się prawami działającymi przez masowe działanie podmiotów ekonomicznych, a zatem występują jako prawa splotu działań ludzkich. Metodę działań Smitha cechuje ahistorycyzm. Uwiecznia on stosunki wymienne. Wg. niego społeczeństwo jest sumą jednostek gospodarujących, a interes społeczny jest sumą interesów indywidualnych. Punktem wyjścia analizy jest jednostka gospodarująca – podmiot ekonomiczny. Uważa on, że wzrost bogactwa jednostki gospodarczej oznacza wzrost bogactwa całego społeczeństwa. Należy stworzyć warunki aby podmioty gospodarcze bogaciły się, a te warunki tworzy tylko wolna konkurencja. Smith nawiązuje so koncepcji interesu osobistego fizjokratów. Rozwinął koncepcję homoekonomikus – człowieka ekonomicznego – człowieka który w działalności gospodarczej jest egoistą i kieruje się .maksymalizacją własnych korzyści. Takie działanie jest właściwe, jest podstawą przejawiania się praw ekonomicznych. Homoekonokikus – kategoria historyczna, pojawił sięw gospodarce towarowo-pieniężnej. Tym czym u fizjokratów była opatrzność, tym u Smitha jest mechanizm rynkowy – rynek wolnokonkurencyjny, który jak niewidzialna ręka kieruje życiem gospodarczym.

Teoria wartości Smitha i dogmat Smitha
Odróżniał wartość użytkową od wartości wymiennej (ilościowy stosunek wymienny jednego towaru na inny) Skupił uwagę nie na wartości ale na jej rynkowej postaci – wartości wymiennej.
Wartość użytkowa to zdolność do zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Wartość wymienna – najwyższą jej jest cena – pieniężne wyrażenie wartości towaru.

Trzy koncepcje wartości wymiennej:
1. O wartości wymiennej towaru decyduje nakład pracy niezbędny do jego wytworzenia.
2. Podstawą wartości wymiennej jest ilość pracy, którą możemy uzyskać w wymianie za swój towar.
3. O wartości wymiennej towaru decydują koszty produkcji, które ujął jako sumę wynagrodzeń czynników produkcji – pracy, kapitału, ziemi ( suma płacy, zysku i renty).
Wyróżnił społeczeństwo drobnotowarowe: kapitalistyczne.

W gospodarce drobnotowarowej podstawą wartości jest nakład pracy a w kapitalistycznej koszty produkcji.
Z trzecią koncepcją wiąże się wiąże się dogmat Smitha – twierdzenie, że cena każdego towaru składa się i rozpada na dochody, a więc jest sumą płacy, zysku i renty. To twierdzenie nie jest słuszne, produkt globalny składałby się z samych dochodów a tak nie jest.
Gdyby towary po ich sprzedaży zamienione były tylko na dochody przeznaczone na konsumpcję, to nie byłoby środków na ponowienie procesów produkcji. To ujęcie przeszkodziło Smithowi w kontynuowaniu rozważań fizjokratów na temat reprodukcji.
Smith później zmienił swoje poglądy, wprowadził dwa nowe pojęcia:
– dochód brutto – to roczny dochód
– dochód netto – to ta część dochodu brutto, która może być przeznaczona na konsumpcje bez naruszeń kapitału potrzebnego na ponowienie produkcji.
Te rozważania przeczą dogmatowi. Wynika z nich że cena każdego towaru wynika nie tylko z dochodów ale również części stanowiącej wartość.

Teoria kapitału
Dwie definicje – rzeczowa
– wartościowa
Ujął kapitał jako część zapasów przeznaczoną do dolnej produkcji.
Definiował kapitał jako źródło przynoszenia i pomnażania wartości – jako określoną sumę wartości.
Dzielił kapitał na trwały i obrotowy.
Za kryterium podziału przyjął sposób w jaki te części przynoszą zysk:
– kapitał obrotowy – na skutek cyrkulacji – obrotu.
– kapitał trwały – przynosi zysk nie biorąc udziału w cyrkulacji ale musi współdziałać z kapitałem obrotowym.

Kapitał obrotowy zużywa się w jednym cyklu produkcyjnym przenosi wartość w nim zawartą na produkt wytworzony.
Do kapitału obrotowego Smith zalicza: pieniądze, zapasy konsumpcyjne, znajdujące się w rękach producentów, kupców, zapasy gotowych zmagazynowanych produktów.
Kapitał trwały to maszyny i narzędzia pracy, budynki do celów produkcyjnych i handlowych, nakłady podnoszące urodzajność gleby, umiejętności, kwalifikacje bezpośrednich wytwórców.

Obrót kapitału ujmował w sposób mechaniczny jako fizyczne przemieszczanie się dóbr w których kapitał jest uprzedmiotowiony. Nie analizował ruchu wartości, ani zmian form kapitału.

Teoria pracy produkcyjnej.
Do czasów Smitha produkcyjność pracy łączono z jakąś określoną dziedziną produkcji.
– merkantyliści – praca w handlu
– fizjokraci – praca w rolnictwie w gospodarstwach nowoczesnych.

Smith nie łączy produkcyjności z tym gdzie ona została wydatkowana ale z tym co i w jaki sposób wytwarzana. Wskazuje że istnieje praca która pomnaża wartość np. praca robotnika przy maszynie – pomnażanie wartości, istnieje tez praca która nie wywołuje tych skutków np. praca sprzątaczki.
I. kryterium pracy produkcyjnej – to praca która pomnaża wartość, która tworzy nową wartość będącą źródłem zysku.
II. Kryterium pracy produkcyjnej – praca w wyniku której powstaje dobro materialne – kryterium rzeczowe. Nie jest to kryterium słuszne ponieważ mówiąc o pracy produkcyjnej bierzemy pod uwagę tworzenie wartości a nie rzeczy np. praca w transporcie też jest pracą produkcyjną chociaż nie tworzy nowych rzeczy ale pomnaża wartość przewożonych towarów.

Pomimo braku konsekwencji w teorii Smitha tkwi element postępowy mówiąc o pracy produkcyjnej mówi o różnego rodzaju pracy społecznej.

DAVID RICARDO 1772 – 1823
Przedstawiciel ekonomii klasycznej. Jego działalność naukowa – pół wieku po Smithcie. Teoretyk systemu fabrycznego – okres I – szej rewolucji przemysłowej – zjawisko bezrobocia.
Podział społeczeństwa angielskiego na klasy, jego polaryzacja.
3 podstawowe klasy społeczne:
– klasa właścicieli ziemskich ( landlordów )
– klasa kapitalistów
– klasa robotników

Nie dostrzegał występowania związku pomiędzy klasami. Związane to było z ustawami zbożowymi ( zakaz importu tonowego zboża do Anglii. Uniemożliwiała obniżenie płac, ograniczania eksportu produkcji angielskiej do krajów rolniczych)
Antagonizm klasowy pomiędzy kapitalistami a robotnikami ( poziom zysku a płacy robotniczej ) zysk rośnie kosztem płacy roboczej.

Syn maklera giełdowego dorobił się jako młody człowiek ogromnego majątku.
1817 r. – opublikował „Zasady ekonomi politycznej i opodatkowania”. Jedno z pierwszych zwartych systemów ekonomicznych ( tematyka produkcji podziału i wymiany)

Przedmiot badań ekonomi wg Ricarda stanowi analiza praw które rządzą stosunkami podziału – dochodami klasy społecz. – wyjaśnienie źródeł dochodu najważniejszych klas społecznych. Nie odrywał produkcji od podziału. Podkreślał że stosunki podziału są uwarunkowane istniejącymi stosunkami produkcji, a zatem strukturę klasową i strukturę własności.
Ricardo podobnie jak Smith posługiwał się metodą dedukcji – metodą badań, apriori –od ogółu do szczegółu opartą o przyjęte z góry założenia metodologiczne – homo economicus, wolna konkurencja.
Traktował społeczeństwo jako sumę jednostek gospod. Interes społeczny – suma interesów indywidualnych.
Cechuje również indywidualizm metodologiczny – punkt wyjścia rozważań to jednostka gospod. która łączy się z innymi po przez wymianę.
Należy stworzyć korzystne warunki rozwoju jednostki gospodarczej. Wzrost bogactwa jednostki oznacz wzrost bogactwa całego społeczeństwa.
Koncepcja liberalizmu ekonomicznego – jest rzecznikiem wolnej konkurencji swobody działania.

Teoria wartości Ricarda.
Nawiązuje do Smitha krytykuje niektóre jego poglądy rozszerza teorię wartości.
Odróżnia wartość użytkową od wartości wymiennej. Wskazuje że wartość użytkowa nie może być podstawą wartości wymiennej chociaż stanowi jej przesłankę.
O wartości towaru decyduje wg. Ricarda – rzadkość dobra albo ilość pracy wyłożonej na wytworzenie danego towaru. Rzadkość decyduje o wartości towarów o niewielkiej liczbie przypadków – tzn unikatowe – np. dzieła sztuki cenne klejnoty, przedmioty trudno powtarzalne w większości przypadków o wartości towarów decyduje nakład pracy związany z ich wytworzeniem. Dostrzega że wielkość wartości nie jest stała lecz zmienia się wraz z postępem technicznym. Formułuje twierdzenie zwane później prawem Ricarda – wartość towaru jest wprost proporcjonalna do nakładów pracy a odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy.

Ricardo stoi na stanowisku teorii wartości opartej o pracę. Odrzuca zatem pogląd Smitha że praca jest podstawą wartości jedynie w gospodarce drobnotowarowej a w gospodarce kapitalistycznej ( wg. Smitha) są koszty produkcji jako suma płacy zysku i renty.
To stanowisko Ricardo wiąże z niesłusznym poglądem na temat kapitału – ujął kapitał ???????????. Utożsamił kapitał z każdym narzędziem pracy każdym środkiem produkcji ( te środki p. stają się kapitałem kiedy służą pracy najemnej ). Nie widział różnic w działaniu prawa wartości na poszczególnych szczeblach rozwoju ekonomicznego.

Dzielił kapitał na trwały i obrotowy w sposób pełniejszy, wyjaśniał ideę kapitału w procesie tworzenia wartości. Wartość towarów określona jest zarówno przez płacę wydatkowaną bezpośrednio na jego wytworzenie jak i wartość kapitału przeniesiona w procesie produkcji na gotowy produkt. Widzi różnicę pomiędzy pracą żywą a pracą uprzedmiotowioną – zawartą w środkach produkcji a przenoszoną na gotowe wyroby w procesie produkcji albo jednorazowo (koszt obrotowy) albo w kilku cyklach produkcji (koszt trwały).

Wyróżniał pracę prostą i złożoną którą traktował jako wielokrotność – sumę pracy.
Wartość powstaje w społecznie niezbędnym czasie pracy a nie w indywidualnym czasie pracy.

Ricardo jako pierwszy odróżnia wartość od wartości wymiennej. Pomimo tego rozróżnienia ma wiele zewnętrznych związków pomiędzy tymi kategoriami a więc tego że wartość wymienna jest rynkową postacią wartości. W konsekwencji utożsamia wartość z ceną produkcji i nazywa ją ceną naturalną wokół której krążą ceny rynkowe. Rozwijał pogląd że w większości przypadków ceny pokrywają się z wartością a w przypadki odchyleń cen od wartości są wyjątkami.
W rzeczywistości gospodarczej jest na odwrót aniżeli twierdził Ricardo – normą jest odchylanie cen od wartości pod wpływem warunków rynkowych. Zjawiskiem wyjątkowym jest pokrywanie się cen z wartością.
Wartość wymienna której najwyższą formą jest cena – pieniężne wyrażenie wartości towaru.

Cena produkcji – jest sumą kosztów produkcji i zysku przeciętnego. Powstaje na skutek
przepływu kapitału z gałęzi mniej do bardziej rentownych a tym samym dochodzi do wyrównania zysków – powstaje zysk przeciętny.

Teoria pieniądza.
Pieniądz spełnia 5 funkcji:
– miernika wartości – funkcja teoretyczna
– środka obiegu – cyrkulacji – funkcja praktyczna
– przechowywania wartości
– płatnicza
– tezauryzacji ( pieniądz kredytowy)
Za czasów Ricarda – banknot to pieniądz kredytowy.

Ricardo dostrzegł że pieniądz to towar, ekwiwalent interesował się pieniądzem kruszcowym.
Wartość pieniądza kruszcowego uzależniał od wartości kruszcu zawartego w monecie, kosztu wydobycia, kosztów wybicia monety.
Rozwinął pogląd że może pojawić się nadmiar pieniądza kruszcowego powoduje inflację – pogląd niesłuszny. Pieniądz kruszcowy – funkcja tezauryzacji.

Utożsamił obieg pieniędzy kruszcowych z obiegiem pieniędzy papierowych który był dla niego nie tylko surogatem ( znakiem zastępczym pieniądza kruszcowego) ale takim samym pieniądzem jak pieniądz kruszcowy, to ujecie skłaniało go do przyjęcia ilościowej teorii wartosci pieniądza papierowego zgodnie z którą o wartości pieniądza papierowego i o cenach towarów decyduje ilość pieniądza w obiegu. W pierwszym przypadku zależność odwrotnie proporcjonalna w drugim zależność wprost proporcjonalna.
Ta teoria tłumaczy jedynie wahania cen pod wpływem warunków rynkowych nie tłumaczy natomiast ani wartosci pieniądza ani podstawy cen. O wartosci pieniądza papierowego decyduje parytet monetarny – wartość kruszcu. O cenach towarów decydują warunki rynkowe, koszty produkcji.
Ricardo nie widział funkcji tezauryzacji i funkcji kredytowej pieniądza co znalazło wyraz w jego rozważaniach na temat emisji pieniądza kredytowego – banknotu.

W ówczesnej Anglii – dyskusje na temat emisji banknotów.
Dwie szkoły: – szkoła pieniężna – Ricardo jako teoretyczny przywódca – szkoła bankowa

Szkoła pieniężna.
Emisja banknotów powinna być związana z zapasem kruszcu a bankach. Ricardo nie rozróżniał banknotów od pieniądza papierowego obie formy identyfikował. Dostrzegał że banknot jest pieniądzem kredytowym. Uważał banknot za środek wygodniejszy od złota, które niszczy się w obiegu, traci na wartości.

Szkoła bankowa.
Uzależniała emisje banknotów od zapotrzebowania na kredyt ze strony przemysłowców i kupców i o ile emisja banknotów będzie odpowiadała wielkości obrotu towarowego to nie powstanie zjawisko nadmiernej emisji banknotów i inflacji.

Początkowo zwyciężała szkoła pieniężna. Dopuszczano emisję banknotów do pokrycia ????????????.
Jedna k praktyka, w ciągu 3 lat wykazała niesłuszność tej koncepcji – groźba załamania się systemu kredytowego Anglii. Zmieniono ustawy i rozszerzono emisje banknotów zgodnie z potrzebami rynku towarowego.

Ricardo – zwolennik wolnej konkurencji i wolnego handlu.
Postulat wolnego handlu uzasadniał teoretycznie przy pomocy kosztów komparatywnych – porównawczych. Podważał pogląd merkantylistów, że źródłem pomnażania wartości jest handel. Wskazał że wartość powstaje w produkcji a nie w handlu, chociaż handel zagraniczny nie przyczynia się do pomnażania wartości to jest on przesłanką wzrostu klasy towarów w kraju czyli rozwoju wartości użytkowej.
Pisał o korzyściach płynących z międzynarodowego podziału pracy: wymiany opartej na wolnym handlu.
Uważał, że każdy kraj powinien specjalizować się w produkcji tych towarów które wytwarza się niższym kosztem niż inny kraj. A droga wymiany oparta na wolnym handlu uzyska większą ilość towarów w kraju. A więc zapewni pełniejsze zaspokojenie potrzeb społeczeństwa.
Wolny handel jest korzystny dla wszystkich uczestników wymiany gdy wymiana dokonuje się między krajami znajdującymi się na jednakowym poziomie rozwoju gospodarczego. Gdy wymiana ta dokonuje się między krajem przemysłowym a krajem rolniczym to wówczas wolny handel prowadzi do pogłębienia różnic w poziomie wzrostu gospodarczego, wzrostu zależności krajów surowcowych od krajów przemysłowych.

Teoria realizacji kryzysów.
Ricardo stał na stanowisku że nie możliwe są ogólne kryzysy nadprodukcji. Dowodził że każda sprzedaż towarów oznacza kupno równej wartości innych towarów i dlatego ogólna podaż równa się ogólnemu popytowi. Możliwe są tylko kryzysy lokalne na poszczególnych rynkach towarowych związane z niedostosowaniem struktury podaży do struktury popytu. Ricardo uważał że w warunkach wolnej konkurencji te zaburzenia szybko są likwidowane – przepływ kapitału.
Ricardo nie widział funkcji tezauryzacji i kredytowej pieniądza utożsamiał wymianę towarową z obiegiem towarowym czyli pieniądz – towar – pieniądz a zatem nie brał pod uwagę faktu że pojawienie się pieniądza rozbiło jedność aktu kupna – sprzedaży na 2 akty w przestrzeni czasie: sprzedaż i kupno.

EKONOMIA POKLASYCZNA I POŁ. XIX W.

Na gruncie francuskim reprezentuje ją J.B. Say – nawiązywał do Smita nadawał własną interpretację spłycał pojęcia Smitha. Say spopularyzował twierdzenie Ricarda o niemożliwości występowania ogólnych kryzysów nadprodukcji – Prawo rynku Say’a.
Say powtarza za Ricardem że podaż określa popyt w produkcji powstają towary i dochody i te są przeznaczone w całości na zakup towarów; uważał że podaż ogólna = popyt ogólny.

Na gruncie angielskim T.R. Malthus – prekursor teorii podkonsumpcji. Wskazuje że dla koniunktury gospodarczej mają nieodczuwalne potrzeby ale zdolności płatnicze społeczeństwa – siła nabywcza czyli efektywnie rzeczywisty popyt na rynku.
Podważył teorię klasyków o niemożliwości występowania ogólnych kryzysów nadprodukcji. Przyczyna jest niewystarczający popyt efektywny społeczeństwa.
Teorię podkonsumpcji rozwinął w latach 30 – tych XIX w. J. L. Keyns.

NIEMIECKA STARSZA SZKOŁA HISTORYCZNA W EKONOMII.

Szkoła polemiczna w stosunku do szkoły klasycznej zarówno jeśli chodzi o rozwiązania metodologiczne ( metodę badań ), jak i ujęcie roli państwa w gospodarce.
Narodziła się na bazie Szkoły Narodowej w I połowie XIX w. W tym okresie Niemcy zacofane – przeważały stosunki feudalne.
Poglądy klasyków – ekonomia liberalna tzn. kraju rozwiniętego gospodarczo nie mogła znaleźć uznania na gruncie niemieckim.
W 1834 r. powstał w Niemczech Niemiecki Związek Celny. Przyspieszyło to uprzemysłowienie niemieckich państewek. Zjednoczenie polityczne 1871 r. – kanclerz Bismarck.
Nadal żywe poglądy typowe dla średniowiecza które reprezentował J. Fichte. Opowiadał się za podziałem społeczeństwa na stany i za reglamentacją w produkcji rzemieślniczej.

SZKOŁA NARODOWA.

Twórcami Szkoły Narodowej są: A. Muller i F. List, rzecznicy sojuszu współpracy junkierstwa (właścicieli ziemskich) z burżuazją. Uważali że te klasy społeczne powinny współpracować aby dokonać uprzemysłowienia Niemiec. Według nich o rozwoju kraju decydują nie tylko czynniki materialne ale i duchowe – niematerialne – tj. tworzące ducha narodu a związane z kulturą obyczajem i wierzeniami religijnymi – poczuciem więzi narodowej.
Zdecydowanie odrzucali koncepcję liberalizmu ekonomicznego jako nie odpowiadającą warunkom niemieckim i postulowali aktywną gospodarczo politykę państwa. Głównym narzędziem interwencjonizmu państwa miał być pieniądz, który powinien mieć ukonstytuowana wartość nadana przez państwo. Odrzucali ideę wolnego handlu, zalecali protekcjonizm celny – ochronę towarów niemieckich przed konkurencja zagranicznych produktów.

Zalążek narodowego socjalizmu i faszyzmu – naczelną wartością był naród – interes narodowy. Ta idea jednego narodu przekształciła się w teorie jednego państwa aby następnie przerodzić się w teorię jednego władcy – Ein Furer.
Na jej bazie i koncepcji klasyków narodziła się Niemiecka Szkoła Stara w ekonomii. Rozwija się równolegle do Szkoły Historycznej w zakresie prawoznawstwa która silnie podkreślała rolę prawa rodzajowego i wskazywała ż pomiędzy prawem a duchem narodu istnieje silny związek organiczny.
Szkoła Historyczna podkreśla nie tyle zmienność procesów ekonomicznych co ich ciągłość i dowodziła że każdy kraj ma swoja własną specyficzną drogę rozwoju (historia gospodarcza narodu).
Niemcy mają swoją własna pruska drogę rozwoju a więc drogę ewolucyjnych powolnych przekształceń dokonujących się w ramach współpracy junkierstwa z burżuazją.

Tezy służyły argumentom że Niemcy nie muszą przechodzić krwawych doświadczeń z rewolucją burżuazyjną (1640 – w Anglii, 1789 – we Francji)
Przedstawicielami Niemieckiej Starej Szkoły Ekonomicznej byli: W. Roscher, B. Hildebrand, K. Kures.
W. Roscher – wskazuje na konieczność źródłowego badania procesów gospodarczych. B. Hildebrand – zbadanie całego historycznego istnienia ludzkości zanim zostaną odkryte prawidłowości ekonomiczne.
K. Kures – przeszedł na pozycje nihilizmu – możności ustalenia teorii praw ekonomicznych i charakter nauki ekonomii posługiwał się metodą indukcji. Negował możliwość wykrycia praw ekonomicznych a tym samym sformułowania teorii ekonomii. Dowodził że w rozwoju gospodarczym można odkryć pewne analogie, posługiwał się metodą indukcji, czyli metodą opisu i hierarchicznego spisu zjawisk historycznych. Zastąpił naukę ekonomiczną historią gospodarczą..

SZKOŁA KLASYCZNA SZKOŁA HISTORYCZNA
– stosowała metodę badań dedukcją – abstrakcyjnej analizy w oparciu o przyjęte z góry założenia
– hipotezy metodologiczne: homoeconomicus
– wolna konkurencja – stosowano metodę indukcji – opisu metod empirycznych (od szczegółu do ogółu)