Początek dziejów
W I tysiącleciu p.n.e. obszar obecnych Niemiec zasiedlali Celtowie, którzy do I w. p.n.e. zostali wyparci przez plemiona germańskie. Germanów żyjących między Renem i Łabą zjednoczyli w VI-VIII w. Frankowie. W okresie panowania Franków dokonała się chrystianizacja ziem niemieckich. W 843 po podziale państwa frankońskiego zgodnie z postanowieniami traktatu w Verdun wschodnią część królestwa, m.in. Saksonię, Szwabię i Frankonię, otrzymał Ludwik Niemiecki. Jego dzielnica stała się zaczątkiem odrębnego królestwa, zwanego później niemieckim.
Po wygaśnięciu dynastii Karolingów (911) Niemcy stały się feudalną monarchią elekcyjną. Za panowania Henryka I Ptasznika (919-936), pierwszego króla z dynastii saskiej, Niemcy umocniły się wewnętrznie, a w wyniku wojen rozbudowały terytorialnie. Granice państwa przesunęły się znacznie na zachód, obejmując Lotaryngię, i na wschód, gdzie do Niemiec włączono ziemie Słowian połabskich. Kontynuatorem polityki Henryka I był jego syn Otton I Wielki, który tłumiąc powstania Słowian połabskich i zakładając na ich ziemiach marchie trwale uzależnił nowe terytoria od państwa niemieckiego.
Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego
Interwencje w sprawy włoskie i papieskie zapoczątkowały nowy kierunek ekspansji niemieckiej. Znaczenie Niemiec wzrosło w 962, po koronacji Ottona I na cesarza Św. Cesarstwa Rzymskiego. Zainteresowanie następców Ottona sprawami włoskimi umożliwiło uniezależnienie się Słowian. Skutkiem osłabienia niemieckiej polityki wschodniej było m.in. umocnienie się państwa polskiego za Bolesława I Chrobrego. Średniowieczne cesarstwo niemieckie przeżywało okres szczytowego rozwoju w 1. połowie XI w., za panowania Konrada II i Henryka III z dynastii salickiej. Okres ich panowania przyniósł m.in. przyłączenie królestwa Burgundii, uzależnienie Polski (1033) i Węgier (1044-1045) oraz lenno z Czech (1041). Ponadto umocniły się wpływy cesarzy we Włoszech, gdzie uzyskali oni decydujący wpływ w kwestii wyboru papieża. W sprawach wewnętrznych nastąpiło pełne podporządkowanie Kościoła władzy świeckiej.
Od połowy XI w. zaznaczyło się osłabienie monarchii niemieckiej wskutek umacniania się tendencji odśrodkowych oraz utraty wpływów na papiestwo i miasta włoskie. W XII w. wzrosło znaczenie książąt terytorialnych. Umocniły się księstwa arcybiskupie nad Renem, księstwo magdeburskie, Bawaria, Brandenburgia, Miśnia, Austria ze Styrią i Karyntia z Tyrolem.
Książęta północno- i wschodnioniemieccy zainicjowali ponowną ekspansję na tereny zachodniosłowiańskie. Towarzyszyła jej kolonizacja chłopów niemieckich na obszarach pozyskanych w wyniku przesiedleń ludności słowiańskiej. W migracjach na wschód brali również udział mieszczanie i kupcy niemieccy, którzy osiedlali się głównie w Polsce i na Węgrzech. Znaczną rolę w ekspansji odegrał hanzeatycki związek miast. Zasługą Hanzy był podbój i kolonizacja Inflant, popieranie polityki niemieckich zakonów: Kawalerów Mieczowych i Krzyżaków.
W latach wielkiego bezkrólewia (1250-1273) nastąpiło osłabienie gospodarki niemieckiej oraz wzrost wpływów magnackich rodów Habsburgów i Luksemburgów. Postępujące rozdrobnienie cesarstwa podkreśliłaZłota Bulla cesarza Karola IV wydana w 1356. Bulla ustalała sposób wyboru panującego w Niemczech oraz wyznaczała skład kolegium elektorskiego. W praktyce legalizowała istnienie siedmiu niezależnych państw Rzeszy, luźno związanych niemiecką koroną królewską bądź cesarską. W 2. połowie XV w. wzrosło znaczenie wschodnioniemieckich elektoratów: Brandenburgii i Saksonii.
Wynalazek druku (ok. 1450) wpłynął na rozwój i upowszechnienie kultury. Na przełomie XV i XVI w. pojawiły się znamiona kryzysu ekonomicznego spowodowanego głównie brakiem powiązań pomiędzy poszczególnymi częściami składowymi Niemiec. Niemałą rolę odegrały tendencje do przeobrażenia stosunków w Kościele. Zapoczątkowana przez wystąpienie M. Lutra (1517) reformacja zyskała sobie zwolenników wśród książąt niemieckich, dążących do powiększenia swojej roli politycznej i ekonomicznej. Konflikty wewnętrzne (powstanie rycerstwa 1522-1523, wojna chłopska 1525) przyniosły spustoszenie i wyludnienie Niemiec, doszło do podziału państwa na protestancką północ i katolickie południe. Pokój religijny w Augsburgu 1555 wzmocnił znaczenie książąt terytorialnych.
Próby odbudowy władzy monarszej zniweczyła wojna trzydziestoletnia (1618-1648), po której ok. 300 niemieckich księstw przekształciło się w niezależne państewka. Spośród nich największe znaczenie uzyskała monarchia brandenbursko-pruska Hohenzollernów oraz Austria Habsburgów. Przeprowadzone w tych krajach reformy unowocześniły ich administrację, gospodarkę, skarbowość i wojskowość oraz poprawiły sytuację społeczną. W XVIII w. rozpoczęła się rywalizacja Austrii i Prus o prymat wśród państw Rzeszy.
Na początku XIX w. Niemcy popadły w częściową zależność od Francji. W 1806 16 państw południowo- i zachodnioniemieckich wystąpiło z Rzeszy i pod protektoratem Napoleona I Bonaparte utworzyło antyaustriacki Związek Reński. Kongres wiedeński (1815) oddał hegemonię Austrii, która stanęła na czele Związku Niemieckiego. Po 1815 polityka niemiecka prowadzona była w myśl głównych zasad Świętego Przymierza zrzeszającego Austrię, Rosję i Prusy.
W okresie Wiosny Ludów ujawniły się nastroje antyabsolutystyczne i zjednoczeniowe (rewolucja marcowa 1848). Równolegle z dążeniami do zjednoczenia ziem niemieckich pod panowaniem pruskim postępował szybki rozwój gospodarczy. Wojna austriacko-pruska (1866) przyniosła hegemonię Prusom, które potwierdziły swą mocarstwową pozycję w zwycięskiej wojnie z Francją (wojna francusko-pruska 1870-1871).
Zjednoczenie Niemiec
W 1871 utworzono Cesarstwo Niemieckie pod berłem Prus, które nie objęło Austrii. Na cesarza wybrano Wilhelma I pruskiego, a urząd kanclerski otrzymał Otto von Bismarck.
Na przełomie XIX i XX w. nastąpił wzrost potęgi ekonomicznej Niemiec, które rozwinęły się w najważniejsze gospodarczo państwo w Europie. Ekspansja kolonialna Niemiec w Afryce, w rejonie Oceanu Spokojnego i na Dalekim Wschodzie kolidowała z interesami innych państw kolonialnych. Sprzeczności i antagonizmy między mocarstwami doprowadziły do powstania dwóch antagonistycznych bloków, trójprzymierza, wewnątrz którego znalazły się m.in. Niemcy, i trójporozumienia (Ententy).
I wojna światowa
Narastający konflikt między oboma blokami doprowadził do wybuchu I wojny światowej (1914-1918).Przegrana wojna wyczerpała kraj i wpłynęła na wzrost nastrojów rewolucyjnych. Po upadku monarchii, w 1918 powstała Republika Weimarska. 28 czerwca 1919 Niemcy podpisały w Wersalu pokojowy traktat z państwami Ententy (Wersalski traktat pokojowy).
III Rzesza
Destabilizacja polityczna i trudności gospodarcze sprzyjały nasilaniu się ruchów nacjonalistycznych. Prawicę zdominowała utworzona w 1919 faszystowska partia NSDAP. Popierana przez skrajną prawicę i wielki kapitał NSDAP ugruntowała swą pozycję polityczną w czasie wielkiego kryzysu gospodarczego. W 1930 naziści odnieśli pełny sukces w wyborach do Reichstagu. W 1933 przywódcę NSDAP A. Hitlera wybrano na kanclerza. Hitler zaprowadził dyktatorskie rządy faszystowskie. Anulowano swobody obywatelskie i wprowadzono terror, szczególne uprawnienia otrzymało Gestapo i SS, zakładano obozy koncentracyjne, wszczęto prześladowania ludności pochodzenia żydowskiego (usankcjonowane w tzw. ustawach norymberskich).
Wbrew postanowieniom traktatu wersalskiego, w 1935 rozpoczęto odbudowę sił zbrojnych. W 1936 Hitler doprowadził do remilitaryzacji Nadrenii i powstania sojuszu łączącego Niemcy, Japonię i Włochy (oś Berlin-Rzym-Tokio, antykominternowski pakt). Przyłączenie Austrii (Anschluss) i odebranie Czechosłowacji Sudetów w 1938 zapoczątkowało politykę podbojów III Rzeszy.
II wojna światowa
W marcu 1939 Niemcy złamały postanowienia konferencji monachijskiej (1938) i zajęły Czechosłowację. Agresja na Polskę (1 września 1939) rozpoczęła II wojnę światową. Początkowo Niemcy odnosiły zwycięstwa w Europie i Afryce. Podporządkowały sobie większą część państw europejskich. W 1940 zajęły Danię, Norwegię, Holandię, Belgię, Luksemburg, Francję, w 1941 opanowały Grecję i Jugosławię. W czerwcu 1941 rozpoczęła się wojna z ZSRR.
Na terenach okupowanych Niemcy stosowali terror, masowo przeprowadzali eksterminację ludności, niszczyli gospodarkę i dorobek kulturowy państw podbitych. Momentem przełomowym II wojny światowej była bitwa pod Stalingradem (1942/1943). W 1943 wojska niemieckie zaczęły ponosić klęski na froncie wschodnim i w Afryce Północnej. Utworzenie przez aliantów w czerwcu 1944 drugiego frontu przyspieszyło klęskę państw osi. 8 i 9 maja 1945 Niemcy podpisały akt bezwarunkowej kapitulacji.
Zasady powojennej polityki wobec Niemiec ustalono na konferencjach w Teheranie (1943), Jałcie (1945) i Poczdamie (1945). Kraj podzielono na 4 strefy okupacyjne: francuską, amerykańską, angielską i radziecką. Na podobne sektory okupacyjne podzielono Berlin. Najwyższą władzę w poszczególnych strefach sprawowali dowódcy wojsk okupacyjnych. Powołano do życia Sojuszniczą Radę Kontroli Niemiec (istniała do 1948). Główni przestępcy wojenni zostali osądzeni przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze (norymberskie procesy).
Republika Federalna Niemiec
W 1949 powstały dwa państwa niemieckie: Republika Federalna Niemiec oraz Niemiecka Republika Demokratyczna. Republika Federalna Niemiec (RFN), utworzona 7 września 1949 z połączenia stref okupacyjnych Francji, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, zajmowała do momentu zjednoczenia obszar 248,2 tys. km2. Na stolicę państwa wybrano Bonn. RFN przyjęła zachodni model ustrojowy, stała siępaństwem o ustroju demokratyczno-parlamentarnym. W pierwszym dziesięcioleciu krajem rządziła prawicowa koalicja CDU/CSU, urząd kanclerza federalnego sprawował w latach 1949-1963 K. Adenauer. W latach 1969-1982 w RFN władzę przejęła koalicja SPD/FDP, urząd kanclerza federalnego w latach 1969-1974 sprawował W. Brandt, następnie do 1982 H. Schmidt.
Od 1982 władzę w RFN sprawuje koalicja CDU/CSU i FDP, stanowisko kanclerza objął Helmut Kohl. RFN sukcesywnie przystępowała do wielu organizacji międzynarodowych, m.in. w 1955 wstąpiła do struktur NATO, od 1958 jest członkiem EWG.
Niemiecka Republika Demokratyczna
Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD), utworzona 7 października 1949, obejmowała obszar byłej radzieckiej strefy okupacyjnej, tj. 108,3 tys. km2. Stolicą NRD pozostał Berlin, właściwie jego część obejmująca dawny radziecki sektor okupacyjny. W kraju wprowadzono system polityczny i społeczny oparty na wzorach radzieckich. Umocnieniu realnego socjalizmu służyć miała działalność NRD w ramach organizacji komunistycznych państw Europy Środkowo-Wschodniej. Od 1949 NRD była członkiem RWPG, 1959 wstąpiła do Układu Warszawskiego. Reprezentantem niedemokratycznego i autorytarnego reżimu rządzącego państwem była partia komunistyczna SED.
Wystąpienia społeczeństwa przeciwko rządom partii tłumiły służby bezpieczeństwa wewnętrznego (powstanie robotników w Berlinie w 1953). W 1972 NRD podpisała z RFN układ normujący podstawy stosunków dwustronnych.
Upadek muru berlińskiego i ponowne zjednoczenie Niemiec
Demokratyzacja krajów Europy Środkowo-Wschodniej (1989), a szczególnie przemiany w ZSRR wpłynęły na nasilenie tendencji zjednoczeniowych obu państw niemieckich. W listopadzie 1989 zlikwidowano mur berliński zbudowany w 1961. Traktat moskiewski, podpisany 12 września 1990 przez ZSRR, Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, RFN i NRD, był wstępem do formalnego zjednoczenia Niemiec. Potwierdził on ostateczny charakter niemieckich granic, uregulował sprawy militarne, łącznie z zagadnieniem pobytu wojsk radzieckich na terytorium NRD, oraz zadecydował o wygaśnięciu uprawnień czterech mocarstw do Niemiec jako całości. Oba państwa niemieckie wynegocjowały układy o unii gospodarczej, walutowej i socjalnej (obowiązujące od 1 lipca 1990) oraz o przywróceniu jedności Niemiec. 3 października 1990 nastąpiło zjednoczenie Niemiec poprzez przystąpienie NRD do RFN na podstawie artykułu 23 Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej.
1991 Polska i Niemcy podpisały traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy. W czerwcu tego roku Bundestag uchwalił przeniesienie stolicy do Berlina (usankcjonowane w 1994 z terminem do 1998). W maju 1994 odbyły się wybory prezydenckie – prezydentem został R. Herzog – a w październiku wybory parlamentarne. Zwyciężyła koalicja chadecko-liberalna (CDU/CSU/FDP), na kanclerza ponownie wybrano H. Kohla. 26 IX 1998 kanclerzem został socjaldemokrata Gerhard Schrder. 23 V 1999 prezydentem został socjaldemokrata Johannes Rau. Za swój główny polityczny cel Rau uznał doprowadzenie do zjednoczenia Niemców ze Wschodu i Zachodu.
