965- Mieszko I poślubił czeską księżniczkę Dobrawę
966- chrzest Polski
968-rozbicie najazdu Wichmana, stojącego na czele Pomorzan , pomoc czeska
972-rozbicie wyprawy margrabiego Hodona, atakującego Pomorze, bitwa pod Cedynią
977-śmierć Dobrawy
979-wyprawa nowego cesarza Ottona II na Polskę, następnie rozkład sojuszu polsko-czeskiego, powstają dwa nowe: polsko-niemiecki i czesko-wielecki; ślub Mieszka I z Odą, córką margrabiego Dytryka
990-prawdopodobnie Mieszko nadaje synowi, Bolesławowi, ziemię krakowską
992-śmierć Mieszka I, władzę obejmuje jego syn Bolesław ( syn Dobrawy )
996-nowy cesarz Otton III dąży do stworzenia uniwersalistycznej monarchii, złożonej z Włoch, Galii (Burgundia, Dolna Lotaryngia),Germanii i Sclavinii (państwa Polan)
997-śmierć Wojciecha, biskupa praskiego, podczas akcji misyjnej w Prusach
1000-zjazd gnieźnieński, utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie (arcybiskup Gaudenty Radzim -brat św.Wojciecha), biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Utworzone wcześniej biskupstwo w Poznaniu objął biskup Unger; państwo w tym roku -1 mln mieszkańców, 250 tys. km2
1002-śmierć Ottona III, nowym cesarzem zostaje Henryk II, Chrobry popierał Ekharda, konkurenta Henryka II, margrabiego Miśni; jego zamordowanie wywołuje najazd Bolesława, który zajmuje Milsko i Łużyce
1003-zajęcie Czech i Moraw
1004-strata Milska i Łużyc
1005-najazd niemiecki, pokój, na mocy którego Polska pozostawała niezależnym państwem
1007-ponowny zabór Milska i Łużyc, wojna
1013-pokój w Merseburgu – Chrobry utrzymywał zdobycie, musiał jednak złożyć z nich hołd; syn Mieszko II poślubił Rychezę, córkę palatyna reńskiego
1015 i 1017-kolejne wyprawy niemieckie, obrona Niemczycy i grodów w Głogowie, duże straty niemieckie
1018-pokój w Budziszynie, polska zatrzymała Milsko i Łużyce
1018-wojna z Rusią, zdobycie Kijowa, osadzenie na tronie Świętopełka, wbrew Jarosławowi Mądremu, przyłączenie Grodów Czerwieńskich
1025-koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski w Gnieźnie, kilka miesięcy po koronacji-śmierć
1025-koronacja Mieszka II na króla Polski, wyprawa na Saksonię
1029-powstrzymanie odwetowej wyprawy niemieckiej na Łużyce
1031-powstanie przeciwko królowi, wystąpienie braci młodszego, Ottona i starszego, Bezpryma, atak Jarosława Mądrego na Grody Czerwieńskie a Konrada II, króla niemieckiego, na Łużyce; Mieszko II ucieka do Pragi
1032-po przejęciu władzy i odesłaniu insygniów koronowych Bezprym zostaje zamordowany. Mieszko II wraca, musi jednak złożyć hołd Konradowi II
1034-śmierć Mieszka II, wybuch powstania chłopskiego i pogańskiego, powraca syn Mieszka II, Kazimierz i od razu jest z kraju wyrzucony; na Mazowszu rządzi Miecław, dawny cześnik
1039-najazd Brzetysława Czeskiego, kradzież relikwii św.Wojciecha
koniec 1039-powrót Kazimierza Odnowiciela do Polski dzięki poparciu króla niemieckiego Henryka III i Jarosława Mądrego
1047-zwycięstwo nad Miecławem
1050-zdobycie Śląska
1054-przyznanie Śląska Polsce przez cesarza na zjeździe w Kwidenburgu ale z obowiązkiem płacenia Czechom trybutu
1058-śmierć Kazimierza Odnowiciela
Państwo w 1058r -wzmocnienie kościoła i Krakowa jako arcybiskupstwa, osadzenie rycerzy na dobrach ziemskich
1058-księciem zostaje Bolesław Śmiały, porażka w wojnie z Czechami, czego skutkiem była strata Pomorza, udane interwencje wojskowe na Rusi i na Węgrach, poparcie papieża Grzegorza VII w walce z Henrykiem IV
1076-koronacja w Boże Narodzenie Bolesława II na króla Polski
1079-śmierć ,będącego w konflikcie z królem, biskupa Stanisława, ucieczka Bolesława II na Węgry
1079-powołanie na tron Władysława Hermana, brata Bolesława II, rządy sprawuje wojewoda Sieciech, który ukróca potęgę możnowładców
1081-śmierć Bolesława II
1093-możnowładcy wyciągają z klasztoru Zbigniewa (syn Władysława Hermana i 1 żony)uznanie Zbigniewa za prawowitego syna, nadanie Śląska jako lenna, późniejsza klęska Zbigniewa i osadzenie w więzieniu, płacenie trybutu ze Śląska Czechom
1097-klęska Władysława Hermana w wojnie domowej, wypędzenie Sieciecha; podział kraju: Zbigniew – Wielkopolska, Bolesław Krzywousty (syn 2 żony – Judyty Czeskiej) – Małopolska i Śląsk, Władysław Herman – Mazowsze i główne grody
1102-śmierć Władysława Hermana
1106-Bolesław Krzywousty, po zawarciu paktu z Rusią, Morawami i Czechami, atakuje Zbigniewa, wygrywa, osadza go jako lennika na Mazowszu, skąd Zbigniew ucieka i udaje się po pomoc do króla niemieckiego Henryka V
1109-atak Niemców i Czechów. Bolesław szybko uporał się z Pomorzanami i ruszył pod Głogów. Niemcy i
Czesi wycofują się. Być może bitwa na Psim Polu
1112 -śmierć Zbigniewa w Polsce
1116-zdobycie całego Pomorza wschodniego
1122-zdobycie Szczecina
1123-nowe biskupstwa na zdobytych terenach, podporządkowane Gnieźnie
1128-wyprawa misyjna Ottona, królem niemieckim był Lotar, Pomorze zostało uznane za lenno polskie, nie ustalono jednak przynależności kościelnej
1135-hołd Bolesława Krzywoustego, złożony Lotarowi w Merseburgu, związany był z planami papiestwa, dążącego do podporządkowania opowiadającego się za antypapieżem, kleru polskiego arcybiskupstwa Magdeburga
1136-bulla papieska, potwierdzająca niezależność Gniezna
1138-śmierć Bolesława Krzywoustego, testament:
* Władysław II (Wygnaniec) – dzielnica senioralna, Śląsk
* Bolesław Kędzierzawy – Mazowsze i część Kujaw
* Mieszko Stary – Wielkopolska z Poznaniem
* Henryk Sandomierski – dzielnica sandomierska
* wdowa Salomea – grody Ziemi Łęczyckiej
* Kazimierz (pogrobowiec) nie dostał nic
1141-wybuch wojny młodszych braci z seniorem Władysławem II
1146-wygnanie seniora do Niemiec
1146-najazd niemiecki pod wodzą Konrada II w obronie Władysława II
1150-seniorem zostaje Bolesław Kędzierzawy
1157-najazd Fryderyka I Barbarossy, cesarza niemieckiego, Bolesław składa mu hołd
1163-synowie Władysława II Wygnańca, Bolesław Wysoki i Mieszko Plątonogi odzyskują dzielnicę swego ojca- Śląsk
1166-ginie w wyprawie pruskiej Henryk Sandomierski; z jego ziem wykrojono księstwo wiślickie dla najmłodszego syna Bolesława Krzywoustego – Kazimierza Sprawiedliwego
1173-śmierć Bolesława Kędzierzawego, konflikt między Mieszkiem Starym a Kazimierzem Sprawiedliwym
1177-wojny domowe: bunt w Krakowie, na Śląsku Bolesław Wysoki z Mieszkiem Plątonogim, w Wielkopolsce Mieszko Stary ze swym synem Odem
1180-zjazd w Łęczycy zatwierdza władzę Kazimierza, kościół zyskał nowe prawa: zniesienie prawa księcia do zabrania nieruchomości po zmarłym biskupie, kościoły dostawały dodatkowe immunitety
1181-książę Bogusław pomorski składa hołd Fryderykowi I Barbarossie
1181-Mieszko Stary zdobywa ponownie Wielkopolskę
1185-książę Bogusław pomorski składa hołd Danii
1194-umiera Kazimierz Sprawiedliwy, władcą ponownie krakowiacy wybierają starego syna Kazimierza Sprawiedliwego, Leszka Białego; walki z Mieszkiem Starym, który wyprawia się na Kraków ale ponosi klęskę nad rzeką Mosgawą
1202-umiera Mieszko Stary, o Kraków walczy syn Mieszka Starego, Władysław Laskonogi i Leszek Biały
1205- najazd Romana, księcia Rusi Halickiej, klęska Rosjan pod Zawichostem
1210-do walki włącza się Mieszko Plątonogi, popierany przez gwaranta testamentu Bolesława Krzywoustego, czyli papieża; wtedy był nim Innocenty III
1212- Mieszko Plątonogi umiera
Sytuacja:
Leszek Biały – ziemia krakowska i sandomierska
Konrad, syn Kazimierza Sprawiedliwego – Mazowsze Czersk, Łęczyca
Władysław Laskonogi, syn Mieszka Starego – południowa Wielkopolska
Władysław Odonic, wnuk Mieszka Starego – północna Wielkopolska
potomkowie Plątonogiego – południowy Śląsk; -raciborsko-opolską
Henryk Brodaty, wnuk Władysława Wygnańca – północny Śląsk; Wrocławskie
1226- przybycie Krzyżaków na zaproszenie Konrada Mazowieckiego
1227-zjazd w Gąsowie, dokąd przybyli Leszek Biały, Władysław Laskonogi i Konrad Mazowiecki; na zjazd napada Świętopełk Pomorski i Władysław Odonic; Leszek Biały ginie, Henryk Brodaty ciężko ranny; władzę w Krakowie zdobywa Władysław Laskonogi
1228 – przywilej w Cieni wydany przez Władysława Laskonogiego
Próba zjednoczenia Polski podjęta przez Henryka Brodatego i jego syna Henryka Pobożnego
1240 – atak mongolski, zdobycie i spalenie Krakowa
1241/ 9 kwiecień – bitwa pod Legnicą, klęska wojsk polskich, śmierć Henryka Pobożnego
Miasta: rozwój miast osadzanych na prawie niemieckim (i jego mutacjach prawie średzkim i chełmińskim);
1211 – Złotoryja
1237 – Płock
1242 – Wrocław
1253 – Poznań
1257 – Kraków
1263 – Gdańsk (na prawie magdeburskim)
1285 – wymóg znajomości języka polskiego dla księży w Polsce wydany przez arcybiskupa Jakuba Świnkę
1290 – wszyscy walczą ze wszystkimi
1295 – koronacja Przemysła II na króla Polski
1296 – zamordowanie Przemysła II
1300 – koronacja Wacława II Czeskiego na króla Polski
1305 – śmierć Wacława, koronacja jego syna Wacława III; jego szybka śmierć; rozpoczęcie jednoczenia ziem przez Władysława Łokietka
1308 – opanowanie przez Brandenburgie Santoka i ziemi lubuskiej (wcześniej); władca Gdańska z ramienia Łokietka zwraca się o pomoc do Krzyżaków, którzy zajmują Gdańsk
1309 – opanowanie Pomorza przez Krzyżaków
1310 – Malbork staje się stolicą państwa zakonnego
1311 – bunt Krakowa (wójt Albert), który opowiada się za Janem Luksemburskim, królem Czech, tytularnym sukcesorem korony polskiej po Wacławie II i III (Przemyślidach); bunt zostaje szybko stłumiony
1314 – zdobycie Wielkopolski przez Łokietka z rąk stronników zmarłego Henryka Głogowskiego
1315-17 – wojny z Brandenburgią, sojusz z Danią, Pomorzem Szczecińskim i Węgrami
1318 – zjazd w Sulejowie, postulat przywrócenia królestwa; Polska jako przedmurze chrześcijaństwa
1320 – koronacja Władysława Łokietka na króla Polski w Gnieźnie przez arcybiskupa Janisława
Sytuacja:
Małopolska, Wielkopolska, ziemia sieradzka, łęczycka, brzeska, dobrzyńska, Kujawy Inowrocławski; 130 tys. km/2, 750 tys. mieszkańców, zaludnienie: 8 osob/km/2. Polska straciła Śląska, Mazowsza (lenno), Pomorza, ziemi lubuskiej
1320-1 – sąd papieski uznaje Krzyżaków za winnych bezprawnego zaboru Pomorza, wyrok nakazywał oddanie ziemi i karę pieniężną
1326 – sojusz polsko-litewski i brandenbursko-krzyżacki
1328 – do sojuszu antypolskiego przyłącza się Jan Luksemburski
1331 – atak wojsk krzyżackich z północy i czeskich z południa
1331/wrzesień-październik – nierozstrzygnięta bitwa pod Płowcami gdzie starły się wojska polskie i krzyżackie
1332 – zajęcie Kujaw przez zakon, rozejm
1333 – śmierć Władysława Łokietka
1333 – koronacja Kazimierza Wielkiego na króla Polski
1335 – I zjazd w Wyszehradzie, zrzeczenie się za 20 tys. kop groszy praskich pretensji do korony polskiej przez Jana Luksemburskiego
1339 – II zjazd w Wyszehradzie, zrzeczenie się praw do Śląska i Mazowsza przez Kazimierza
1339 – sąd papieski w Warszawie. Polsce przyznano ponownie Pomorze i ziemię chełmińską, zakon nie uznał wyroku; Papież zawiesił wykonanie wyroku gdy Krzyżacy zwiększają świętopierze ze swoich terenów
1340 – Kazimierz Wielki zostaje wyznaczony na następcę Bolesława Jerzego, Piasta z linii mazowieckiej, władającego Rusią Halicką. Zajęcie Rusi Halickiej
1343 – pokój wieczysty z Krzyżakami w Kaliszu. Polska odzyskała Kujawy i ziemię dobrzyńską a Pomorze oddała w wieczystą jałmużnę zakonowi (zachowując prawo własności)
1347 – statut wiślicki dla Małopolski i piotrkowski dla Wielkopolski; następowało zamknięcie stanu szlacheckiego
1348 – pokój z cesarzem, królem Czech, Karolem IV w Namysłowie, Mazowsze dostaje się ponownie do polskiej strefy wpływów
1356 – pokój w Pradze oddający Śląsk Czechom a właściwie będący zaakceptowaniem istniejącego stany rzeczy
1365 – zajęcie Santoka i Drezdenka
1364 – Założenie Akademii Krakowskiej
1370 – śmierć Kazimierza Wielkiego, swojemu adoptowanemu synowi Kaźkowi Słupskiemu zapisał rozległe dobra. Królem został jednak Ludwik Węgierski na podstawie przywileju z Budy (1356). Namiestnikiem w Polsce została Elżbieta, córka Władysława Łokietka
1374 – zjazd w Koszycach, Ludwik Węgierski wydał przywilej, akt dotyczący szlacht całej Polski, ustalający stały podatek – poradle – w wysokości 2 groszy z łana chłopskiego, gwarantujący ponadto wykup szlachcica z niewoli. To wszystko miało na celu zapewnienie dziedziczenia korony polskiej swojej córce, Marii lub Jadwidze
1376 – bunt w Krakowie przeciwko władzy Ludwika. Od Polski odpadł definitywnie Śląsk, Mazowsze, ze swoim władcą Siemowitem III, Ruś Halicka, której namiestnikiem został Władysław Opolczyk, oraz Santok i Drezdenko na rzecz Brandenburgii
1381 – umiera Elżbieta, większe znaczenie zaczynają odgrywać panowie krakowscy z rodzin Grzymalitów, Toporczyków i Porajów
1382 – śmierć Ludwika Węgierskiego. Koronę polska powinna dziedziczyć Maria a właściwie jej mąż Zygmunt Luksemburski. Dzięki oporowi szlachty a szczególnie starego, wielkopolskiego rodu Nałęczów (Bartosz z Olanowa) odrzucono tą kandydaturę. W takiej sytuacji panowie krakowscy zaczęli wysuwać kandydaturę Jadwigi, młodszej córki Ludwika Węgierskiego, a Wielkopolanie znaleźli kandydata na męża w osobie Siemowita IV, księcia zachodniego Mazowsza. Panowie krakowscy sprzeciwili się kandydaturze męża i z pomocą węgierską pokonali Siemowita IV zbrojnie. Po zerwaniu zaręczyn z Wilhelmem Habsburgiem kandydatem na męża został Wielki Książę Litwy: Jagiełło
1385/14 sierpnia – układ w Krewie. Jagiełło miał dostać koronę polska po małżeństwie z Jadwigą, chrzest i przyłączenie Litwy do Polski. Ten ostatni postulat był nierealny. W wyniku walk na Litwie i ugody władcą tam został Witold, jednak z zachowaniem praw zwierzchnich Jagiełły
1388 – przywilej w Piotrkowie gwarantujący wykup szlachcica z niewoli oraz wprowadzający żołd dla wojska
1401 – Unia wileńsko-radomska. Odnowienie unii przez Witolda, zmuszonego do tego klęskami w walkach z Tatarami. Nowa unia zawarta została na innych warunkach: Polska i Litwa były związkiem 2 niezależnych państw, z zachowaniem władzy Witolda aż do jego śmierci
1409 – wybuch wielkiej wojny z Krzyżakami, którzy najeżdżają ziemię dobrzyńską
1410/ 15 lipca – bitwa pod Grunwaldem, później nieudane oblężenie Malborka
1411 – pokój w Toruniu na mocy którego zakon odstąpił Żmudź, ziemię dobrzyńską oraz wypłacił kontrybucje
1413 – unia w Horodle, niezależność Litwy i zapewnienie, że tytuł Wielkiego Księcia będzie istniał po śmierci Witolda
1420 – poparcie wystąpienia husytów, oferta dla Witolda objęcia królestwa Czech. Wysłany tam namiestnik Zygmunt Korybutowicz jednak zawala sprawę i nic z tego nie wychodzi. W Polsce do głosu zaczyna dochodzić stronnictwo kierowane przez biskupa krakowskiego Jakuba Oleśnickiego, występujące przeciw husytom
1422 – wojna z zakonem i pokój nad jeziorem Melno. Pierwszy raz pojawiają się stany pruskie. Zagwarantowana jest wolność handlu polsko-pruskiego
1430 – śmierć Witolda. Na Litwie wybuchają walki wewnętrzne, z których zwycięsko wychodzi Zygmunt Kiejstutowicz dzięki poparciu Polaków
1433 – przywilej krakowski (wcześniej sformułowany w Jedlni 1430) gwarantujący nietykalność majątkową
1434/1czerwca – śmierć Jagiełły. Konflikty n Litwie pomiędzy Świdrygiełłą, popieranym do końca przez Jagiełłę (był jego bratem), oraz Zygmunta Kiejstutowiczem, popieranym przez polską oligarchię
1434/lipiec – zjazd walny wybiera Władysława, syna Jagiełły, na króla Polski, ustanawiając władzę regencyjną na czas jego małoletniości. Najważniejszą postacią po śmierci Witolda staje się biskup Oleśnicki
1438 – umiera ostatni przedstawiciel dynastii Luksemburgów – Zygmunt, cesarz, król Węgier i Czech. Węgry opanował szybko jego zięć Albrecht Austriacki (Habsburg) ale jego czescy przeciwnicy zaproponowali koronę czeską młodszemu synowi Jagiełły, Kazimierzowi. Wyprawy po koronę zakończyły się jednak klęską
1439 – sobór w Bazylei, konflikt pomiędzy papieżem Eugeniuszem IV a soborem doprowadził do wybrania antypapieża Feliksa V. Biskup Oleśnicki opowiedział się za nim ale synod polski w Łęczycy (1441) zadeklarował neutralność wobec konfliktu. Wynikiem tego wszystkiego było osłabienie pozycji kościoła.
1439 – na Węgrzech po śmierci Albrechta Habsburga na tron powołano Władysława (Warneńczyka) a w Czechach Jerzego z Podiebradu
1439 – niechęć szlachty do biskupa Oleśnickiego wyrażana na zjazdach, wzrost znaczenia kościoła
1440 – powstanie Związku Pruskiego występującego przeciw Krzyżakom
1440 – opozycja bojarska morduje na Litwie Zygmunta Kiejstutowicza, protegowanego panów krakowskich i wzywa na tron wielkoksiążęcy namiestnika Litwy z ramienia Korony: Kazimierza Jagilellończyka. Dwór polski nie uznaje wyboru czym praktycznie zrywa unię.
1444 – bitwa pod Warną; śmierć Władysława Warneńczyka z rąk tureckich
1445 – zjazd w Sieradzu ofiaruje koronę polską Kazimierzowi Jagiellończykowi
1447 – objęcie władzy przez Kazimierza na zasadzie związku dwóch niezależnych państw, Polski i Litwy, złączonych osobą panującego. Król wykorzystywał konflikty pomiędzy szlachtą a możnymi
1449 – biskup Oleśnicki zostaje kardynałem
1452 – spisek wojewody wileńskiego Jana Gasztołda
1453 – zjazd w Piotrkowie; zażegnanie konfliktu z Litwą o Podole i Wołyń; poparcie dla Związku Pruskiego
1453 – rozwiązanie Związku Pruskiego przez cesarza Fryderyka III i surowe represje w stosunku do spiskowców
1454/luty – inkorporacja Prus do Polski i wypowiedzenie wojny zakonowi przez Polskę
1454/18 września – klęska pospolitego ruszenia Wielkopolski pod Chojnicami w bitwie z odsieczą krzyżacką pod wodzą Bernarda Szumborskiego
1454/listopad-grudzień – na zjeździe pospolitego ruszenia w Nieszawie wydano przywileje zwiększające rolę sejmików terytorialnych
1457 – przywileje dla wielkich miast pruskich: Gdańska, Torunia i Elbląga mające charakter ekonomiczny
1460 – zdobycie Malborka
1461 – stworzenie stałej armii zaciężnej pod wodzą Piotra Dunina
1462/wrzesień – zwycięstwo wojsk polskich nad Krzyżakami pod Świecinem
1466 – zdobycie Chojnic przez Polaków
1466/październik – pokój toruński z Zakonem. Państwo krzyżackie oddawało Pomorze Gdańskie, ziemię michałowską i chełmińską, Żuławy z Malborkiem oraz Elbląg. Resztę terenów ustanowiono lennem polskim
1471 – Władysław Jagiellończyk zostaje wybrany na króla Czech, panuje tylko w Czechach właściwych; reszta kraju opanowana zostaje przez Macieja Korwina
1478 – wojna popia z Krzyżakami popierającymi Macieja Korwina; pokój; ukorzenie się zakonu
1490 – po śmierci Macieja Korwina rozpoczyna się wojna Jana Olbrachta z Władysławem, który szuka poparcia u Maksymiliana Habsburga. Jan przegrywa i wycofuje się do Polski gdzie zostaje królem po śmierci ojca.
1492 – śmierć Kazimierza Jagiellończyka
Sytuacja
* Władysław – król Czech i Węgier
* Jan Olbracht – król Polski
* Aleksander – Wielki Książę Litewski
* Kazimierz
1493 – powstanie z inicjatywy Jana Olbrachta odrębnej izby poselskiej
1496 – statuty piotrkowskie, kolejne przywileje dla szlachty, która od tej pory była wyłącznym właścicielem ziemskim; ze wsi mógł odejść tylko jeden chłop rocznie
1497 – wyprawa na Mołdawię, klęska
1501 – śmierć Jana Olbrachta; elekcja Aleksandra, Wielkiego Księcia Litwy
1501 – Aleksander wydaje przywilej zwiększający rolę senatu
1503 – pokój z Moskwą oddający część smoleńszczyzny w ręce Rosjan
1504 – reformy sejmu piotrkowskiego inspirowane przez Jana Łaskiego: zakaz łączenia w jednym ręku kilku najwyższych urzędów
1505 – konstytucja Nihil Novi w Radomiu: nowe prawa muszą być zatwierdzone przez sejm i senat
1506 – śmierć Aleksandra i wybór syna Kazimierza Jagiellończyka, Zygmunta I Starego na króla Polski
1507 – początek reformy finansowej, wprowadzenie wysokich ceł granicznych, wykupywanie zastawów z królewszczyzn, opłata pieniężna zamiast obowiązku stawania na pospolite ruszenie, opodatkowanie dochodów szlacht pochodzących z czynszów chłopskich
1510-1520 – wojny z tatarami
1515 – zjazd w Wiedniu. Cesarz Maksymilian I wycofał poparcie dla Albrechta Hohenzollerna, wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego oraz cara Wasyla III
1518 – przywilej nadający sądownictwo nad chłopami szlachcie
1519 – wojna z zakonem, zwycięstwa wojsk polskich
1520 – statuty toruńsko-piotrkowskie wprowadzające 1 dzień pańszczyzny z łana chłopskiego
1525/10 kwietnia – hołd Albrechta Hohenzollerna jako księcia zsekularyzowanego zakonu, stającego się luterańskim państwem (hołd był wynikiem pokoju krakowskiego z 8 kwietnia)
1526 – bitwa pod Mohaczem, klęska wojsk węgierskich w walce z Turkami i śmierć Ludwika Jagiellończyka. Władzę na Węgrzech obejmują Habsburgowie
1529 – włączenie lennego księstwa Mazowieckiego do korony
1529 – wybranie vivente rege syna Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta na króla Polski
1531 – wyprawa Jana Tarnowskiego na Mołdawię, zwycięska bitwa pod Obertynem
1533 – traktat pokojowy z sułtanem
1537 – rokosz lwowski, wojna kokosza
1539 – osadzenie Wilhelma Hohenzollerna dzięki pomocy polskiej na arcybiskupstwie ryskim, należącym do niezsekularyzowanej części Krzyżaków: Zakonu Kawalerów Mieczowych
1544 – wyjazd królewicza Zygmunta Augusta na Litwę w charakterze namiestnika; potajemny ślub z Barbarą Radziwiłłówną
1548 – śmierć Zygmunta Starego
1553 – sojusz moskiewsko-zakonny, uwięzienie Wilhelma
1557 – traktat powolski, odwrócenie sojuszy: sojusz zakonno-litewski
1558 – wkroczenie wojsk moskiewskich i szwedzkich do Inflant, Dania zajmuje wyspę Ozylię
1561 – układ w Wilnie, sekularyzacja Zakony Kawalerów Mieczowych; księciem lennym Polski został ostatni wielki mistrz Gotard Kettler
1563-70 – wojna o Inflanty. Sojusz polsko-duński (później zerwany ze względu na blokowanie przez polską flotę kaperska moskiewskiego portu w Narwie co nie podobało się Duńczykom) oraz moskiewsko-szwedzkiego (też zerwanego po dojściu do władzy Jana III ożenionego z Katarzyną Jagiellonką); następuje odwrócenie sojuszy, współdziałanie polsko-szwedzkie
1570 – pokój w Szczecinie na mocy którego Inflanty zostały podzielone pomiędzy 4 państwa uczestniczące w konflikcie
1568 – konflikt z Gdańskiem, statuty Karnkowskiego
1562/3 – sejm egzekucyjny w Piotrkowie, ustalenie i wycena umów dzierżawczych na królewszczyzny. 25% dochodów króla z tych dóbr szło na stałe wojsko zwane kwarcianym, reforma podatkowa, podniesienie poboru z łana kmiecego do 20 groszy, przy czym 10 groszy kmieć odejmował z dziesięciny
1569/28 czerwca – Unia Lubelska poprzedzona przyłączeniem Podola, Wołynia i Kijowszczyzny do Korony
1572 – śmierć Zygmunta II Augusta
Szlachta wybiera (powołuje) konfederacje wojewódzkie tzw. Kaptury, które przejmują sądownictwo. Magnateria z klerem doprowadza do obwołania interrexem prymasa Jakuba Uchańskiego.
Miała to być elekcja viritim.
1573/styczeń – konfederacja warszawska zapewnia wolność praktyk religijnych
1573/kwiecień – sejm elekcyjny; kandydaci:
* Ernest Habsburg, arcyksiążę – magnateria szczególnie litewska, kler
* Jan III, król Szwecji, żonaty z Katarzyną Jagiellonką
* Henryk Walezy, książę Francji, propagowany przez Jeana Monteluca
* Iwan IV Groźny, car Rosji
1573/11 maja – obranie Henryka Walezego na króla
Artykuły henrykowskie – miały być przyjęte i zaprzysiężone przez elekta. Gwarantowały: wolną elekcję po śmierci króla, pokój między różnowiercami, zwoływanie sejmu co 2 lata na 6 tygodni, jeśli zaś zaszła potrzeba to częściej. Powołana została rada 16 senatorów – rezydentów. Szlachta zachowała prawo do wypowiadania posłuszeństwa władcy.
1574/18-19 czerwca – ucieczka Henryka Walezego do Francji po śmierci Karola IX. Henryk został królem Francji, nie zrzekł się jednak korony polskiej mimo, że nie chciał wrócić do Polski
1575/4 październik – ogłoszenie bezkrólewia
Nowa elekcja. Kandydaci:
* Maksymilian II, cesarz (Habsburg)
* Fiodor, carewicz Rosji
* Wilhelm z Rożenborga, kandydat innowierców
* Alfons d`Este, książę Ferrary
* Stefan Batory, książę Siedmiogrodu
1575/12 grudnia – ogłoszenie królem Maksymiliana II przez magnaterię i duchowieństwo. Szlachta (pod wodzą Mikołaja Siennickiego) obiera królem Annę Jagiellonkę i znajduje jej męża w osobie Stefana Batorego. Maksymilian II umiera co ratuje kraj przed wojną domową. Elekcji Batorego oparł się tylko Gdańsk, król nadał więc przywilej handlowe konkurencji czyli Elblągowi. Mimo oblężenia wojska nie mogły zdobyć miasta. W wyniku porozumienia Batory w zamian za 200 tys. złotych i uznanie swojej władzy przez miasto cofnął Statuty Karnkowskiego
Król oparł się na grupie urzędniczo-wojskowej, a szczególnie na Janie Zamoyskim, od 1578 kanclerzu, a od 1580 także hetmanie
1577 – zajęcie południowych Inflant przez Rosję
1578 – założenie uniwersytetu w Wilnie
1578 – w zamian za pieniądze za wojsko król powołuje Trybunał Koronny jako najwyższy urząd apelacyjny. Deputatów do tego urzędu wybierały sejmiki szlacheckie. Na sejmie ustanowiono też powołanie tzw. Piechoty wybranieckiej
1579 – zdobycie Połocka
1580 – zdobycie Wielkich Łuków
1581 – oblężenie Pskowa, brak pieniędzy i utrata poparcia sejmu zmusza króla do zawarcia pokoju
1582 – rozejm w Jamie Zapolskim. Rosjanie wycofują się z Inflant i oddają ziemię połocką
1586/ 12 grudnia – śmierć Stefana Batorego
1587 – w walce o tron polski uczestniczą: siostrzeniec Zygmunta Augusta, Zygmunt Waza (syna Katarzyny Jagiellonki i Jana III, króla Szwecji) oraz Maksymilian (arcyksiążę austriacki, Habsburg), który wkroczył na terytorium Polski z silną armią
1588/24 stycznia – bitwa pod Byczyną, wojska księcia Maksymiliana zostały rozbite przez siły Zamoyskiego. Mimo tego zwycięstwa drogi Zamoyskiego i Zygmunta III szybko się rozeszły. Król popierał Habsburgów a Kanclerz ich nienawidził. Waza zaczął się nawet układać z Habsburgami na temat sprzedaży korony polskiej w zamian za pomoc militarną.
1592 – sejm inkwizycyjny, który zmusił króla do ukorzenia się oraz zabronił mu opuszczać Polski bez zgody sejmu
1592 – umiera Jan III; Zygmunt staje się tytularnym królem Szwecji ale władzę w jego imieniu obejmuje rada senatorów pod przewodnictwem jego wuja Karola, księcia Sudermanii. Stopniowo szlachta szwedzka zaczyna okazywać coraz większą niechęć do Wazów polskich z racji ich ortodoksyjnej katolickości, nie chcieli się zgodzić na oddanie Rzeplitej północnej Estonii a także zawiedli się w przewidywaniu, że zasiadanie na 2 tronach jednocześnie osłabi władzę królewską Wazów
1598 – wyprawa na Szwecję, klęska wojsk Zygmunta III Wazy; rozpoczęcie wojny o tzw. Dominium Maris Baltici; Karol Sudermański zostaje obwołany królem Szwecji
1598 – w Rosji Borys Godunow zostaje carem po śmierci ostatniego z Rurykowiczów: Fiodora. W Polsce pojawia się Dymitr tzw. Samozwaniec, podający się za syna Iwana Groźnego, cudownie uratowanego z rąk Godunowa
1601 – bitwa pod Kokenhausen, zatrzymanie Szwedów na linii Dźwiny
1604/jesień – Dymitr w asyście nadwornych wojsk magnackich (Mniszkowie i Wiśniowieccy) przekracza granicę polsko-rosyjską
1605/kwiecień – śmierć Borysa Godunowa otwiera drogę do carstwa dla Dymitra
1605 – bitwa pod Kircholmem, zwycięstwo wojsk polskich pod wodzą Jana Karola Chodkiewicza
1605 – opiekę nad księciem pruskim Albrechtem Fryderykiem i administrację nad Prusami powierza Zygmunt III Joachimowi Fryderykowi, a następnie Janowi Zygmuntowi. Później w 1618 objął on w władzę po Albrechcie Fryderyku i za zgodą Polski połączył unią personalną Brandenburgię i Prusy
1606/maj – wybucha powstanie, Dymitr ginie; władzę przejmuje Wasyl Szujski
W Polsce tymczasem narastał konflikt pomiędzy Zygmuntem III Wazą a szlachtą. Król pragnął zreformować kraj wprowadzając monarchię dziedziczną i wzmacniając władzę królewską. Temu wszystkiemu towarzyszyła polityka wyznaniowa faworyzująca katolików, co doprowadziło do zmniejszenia się liczby protestanckich senatorów, nieuznawanie uchwał konfederacji warszawskiej oraz naciski na prawosławnych aby zatwierdzili postanowienia unii brzeskiej (1595/6), uznające papieża za zwierzchnika kościoła greckokatolickiego
1606/wrzesień – rokosz wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego
1607/lipiec – klęska wojsk rokoszan pod Guzowem (koło Radomia). Rokosz zakończył się przeprosinami dla króla od upokorzonego Zebrzydowskiego na sejmie w Krakowie w 1609 (na posiedzeniu senatu)
1609 – wyprawa na Moskwę po zawarciu przez nią sojuszu ze Szwecją
1610/lipiec – bitwa pod Kłuszynem gdzie Stanisław Żółkiewski pobił połączone wojska rosyjskie i szwedzkie. Później Polacy zdobyli Moskwę. O koronę cara starał się Władysław IV, syn Zygmunta III, jednak nie otrzymał jej, ponieważ nie chciał przejść na prawosławie co było warunkiem koniecznym do uzyskania korony.
1612 – w Moskwie wybucha powstanie, polska załoga Kremla zostaje wycięta
1613 – przywódcy rebelii wybierają na cara Michała Romanowa
1613 – sojusz z Habsburgami korzystny dla Austriaków
1617/kwiecień – wyprawa na Moskwę pod wodzą Władysława IV, który zgodził się na uszanowania prawosławia ale jednocześnie w tajnym układzie obiecał ojcu znaczne okrojenie Rosji na rzecz Rzeplitej.
Wyprawa zakończyła się klęską.
1617-20 – wojna ze Szwecją; Polska traci cześć Inflant
1618/23 grudzień – pokój w Deulinie; Polska zatrzymywała ziemię siewierską i czernihowską oraz Smoleńsk
Jednocześnie narastał konflikt z Turcją. Wielka Porta była najeżdżana przez Kozaków, którzy byli obywatelami polskimi. Jednocześnie oddziały stworzone przez Aleksandra Lisowskiego (lisowszczycy) rozpoczęli z rozkazu króla zwalczać powstanie antyhabsburskie w Czechach i na Słowacji (wydarzenia lat 1618-19; część wojny 30 letniej 1618-48). Walcząc z powstańcami walczyli z lennikiem tureckim, księciem węgierskim Bethlenem Gaborem
1620 – najazd turecki, klęska pod Cecorą (śmierć hetmana Stanisława Żółkiewskiego); obrona Chocimia (początkowo pod wodzą Jana Karola Chodkiewicza a później, po jego śmierci, Stanisława Lubomirskiego)
1621/październik – pokój z Wielką Portą; przywrócenie granicy na Dniestrze (Chocim przechodził w ręce tureckie); pokój miał powstrzymać najazdy Tatarów i Kozaków ale nic z tego nie wyszło
1626 – najazd szwedzki na Prusy Książęce, okupacja Prus Królewskich z ujściem Wisły; blokada Gdańska
1627 – zwycięstwo w bitwie morskiej pod Oliwą
1629 – wygrana pod Trzcianą, klęska pod Górznem
1629/wrzesień – pokój w Altmarku; Szwecja zatrzymywała Prusy z portami (oprócz Pucka, Gdańska i Królewca) oraz tereny w Inflantach na północ od Dźwiny. Ponadto Szwecja otrzymała prawo pobierania ceł z handlu polskiego
Sytuacja:
W 1618 osiągnięto szczyt eksportu zboża przez Gdańsk. Uzyskano to. Przy spadającej wydajności, poprzez zwiększenie areału ziemi folwarcznej i zwiększenie wymiaru pańszczyzny. Mimo obciążeń mała była ilość powstań chłopskich. Chłopi woleli uciekać na Dzikie Pola niż walczyć. Zamarła praktycznie migracja do miast, które rozpoczęły proces powolnego upadku. Niszczone przez wojny i najróżniejsze bunty i rokosze nie miały szans na prosperitę, oprócz miast leżących na szlakach handlowych czyli Gdańska, Lwowa, Poznania, Warszawy, Sandomierza oraz miast prywatnych np. Zamościa. W miastach królewskich i magnackich rosła potęga starostów, upadły ośrodki sukiennicze. W miastach powstawały odrębne dzielnice a nawet kamienice nie podlegające sądownictwu i administracji komunalnej tzw. Jurydyki, gdzie rezydencje i domy miała szlachta i magnateria. Rozwijało się rzemiosło dworskie będące konkurencją dla rzemiosła miejskiego. Spadła wartość monety srebrnej. Przy spadku znaczenia średniej szlachty i mieszczaństwa nastąpił wzrost roli magnaterii. Związane to było z większą wydajnością ekonomiczną latyfundiów w stosunku do folwarku szlacheckiego. Pozycja monarchy systematycznie słabła. Jednak król pomimo ograniczeń (pozbawienie króla prawa decydowania o indygenatach-prawie nadawana szlachectwa cudzoziemcom-1641 {z mocą wsteczna do 1607}; zakaz werbunku wojska bez zgody sejmu-1640) wykorzystując antagonizmy pomiędzy sejmem a senatem (prawnie potwierdzona wyższość izby poselskiej nad senatem). Senatorowie rezydenci zostali podporządkowania izbie poselskiej i ich uchwały musiały być zatwierdzone przez sejm. To wszystko spowodowało, że senat stał się pośrednikiem pomiędzy szlachtą a królem, mając poprzez sejmiki (które miały od 1613 roku dużo do powiedzenia w sprawie podatków), wybierające swoich przedstawicieli i wydających instrukcje sejmikowe, wielki wpływ na posłów. W państwie powstawały mini królestwa magnackie, sprawujące i mające odrębność administracyjną i prawną od innych regionów kraju. Wzrosło znaczenie urzędu hetmana, ze względu na duże ilości wojen prowadzonych w pierwszej połowie 17 wieku przez Rzeplitą. Hetman miał prawo do prowadzenia własnej polityki zagranicznej. W 1637 powstał Korpus Artylerii w armii oraz autorament cudzoziemski. Armia była płatna co znacznie zmniejszało możliwości mobilizacyjne (około 15 tys. ludzie; dla porównania Szwecja 40 tys.; Rosja 130 tys.). Sprowadzenie w 1564 roku zakonu Jezuitów do Polski znacznie rozszerzyło i przyspieszyło rozwój kontrreformacji w kraju. Protestanci zaczęli masowo powracać do katolicyzmu. W odpowiedzi na propozycję stworzenia Kościoła narodowego, Kościół katolicki zreformował się, stając się bardziej otwarty na czynniki narodowe, ale jednocześnie zachował powagę i przepych przyciągający innowierców z zimnych i pustych ścian zborów. Znaczną rolę zaczyna odgrywać kult maryjny. Protestanci ukazywani byli jako buntownicy, spiskujący z wrogami Rzeczypospolitej. Kontrreformacja początkowo popierała silną władzę (katolickiego) króla, ale później po rokoszu Zebrzydowskiego zaczęła popierać szlachtę w imię złote wolności.
1632 – śmierć Zygmunta III Wazy. Królem zostaje obrany jego syn, Władysława IV Waza. Nie udały się próby stworzenia lobby pro królewskiego (ci, którzy otrzymali Order Niepokalanego Poczęcia NMP) ani zwiększenia dochodów skarbu. Szlachta nie chciała mieszać się w wojnę 30 letnią chociaż przywódca stronnictwa protestanckiego, książę brzeski Jan Krystian proponował oddanie zwierzchnictwa nad Śląskiem Polsce. Podobną ofertę wysunęła koalicja pro habsburska.
1632 – armia rosyjska pod wodzą bojara Szeina oblega Smoleńsk. Odsiecz pod wodzą Władysława IV zmusza Rosjan do zwinięcia oblężenia i wycofania się.
1634/czerwiec – pokój w Polanowie; Polska utrzymywała wszystkie zdobycze ale Władysław IV zrzekał się praw do korony carskiej
1635/12 września – pokój ze Szwedami w Sztumskiej Wsi, przyznający Polsce prawo do Prus ale zostawiające Inflanty w rękach szwedzkich
1637 – małżeństwo z córką Ferdynanda Habsburga, Cecylia Renatą, sojusz z Habsburgami przeciwko Szwecji
1641 – pozbawiony poparcia cesarza hołd Polsce składa Fryderyk Wilhelm, ostatni hołd Polsce księcia Prus w dziejach. Sojusz z Habsburgami nie przynosi oczekiwanych skutków
1646 – po śmierci Cecylii Renaty Władysława IV żeni się z Księżniczką Ludwiką Marią Gonzagą de Nevers. W ten sposób zapewnia sobie życzliwość Francji w planowanej wojnie przeciwko Wielkiej Porcie.
Kozacy:
W pierwszej połowie 17 wieku Zaporożcy zaczęli osadzać się na południowo-wschodnich kresach Rzeczypospolitej. Początkowo byli popierani przez magnatów kresowych, którzy chcieli zaludnić stepy Ukrainy. Później jednak znacznie wzrosły obciążenia feudalne. Wśród Kozaków duży odsetek stanowili zbiegli chłopi pańszczyźniani oraz pospolici bandyci, mimo wszystko wojsko kozacki było bardzo sprawne w boju. Jednocześnie spadała ilość kozaków rejestrowych, będących żołnierzami Rzeplitej i pozostających na jej żołdzie. Władysław IV cenił Kozaków, mimo to nie poparł próby uzyskania prawa uczestnictwa ich w wolnej elekcji (1632). Wtedy to tylko prawne uznanie istnienia hierarchii prawosławnej zapobiegło buntowi.
1635 – wybucha powstanie zaporożców spowodowane zmniejszeniem rejestru oraz rozpoczęciem budowy twierdzy Kudak, mającej uniemożliwić wyprawy Kozaków na tereny Turcji. Buntownicy burzą Kudak, ale w bitwie pod Rumejkami (1637) ponoszą całkowitą klęskę. Następuje dalsze ograniczenie rejestru, pozbawienie Kozaków dawnych przywilejów, magnaci do woli wykorzystują chłopów na Ukrainie. Jest to okres tzw. Złotego Pokoju (1638-1648)
1644 – rozpoczęcie tajnych przygotowań do wojny z Turcją; Zaporożcy byli początkowo wabieni obietnicami wielkich przywilejów, kiedy okazało się to nieprawdą, uznali, że stali się ofiarą gier magnatów kresowych
1646/7 – sejmy torpedują plany króla dotyczące wojny z Turcją
1647/jesień – na Dzikie Pole wyrusza Jeremi Wiśniowiecki pragnąc sprowokować Turków do wojny
1648/wiosna – Sicz zaporską opuszcza Bohdan Zenobi Chmielnicki, sprzymierzony z Ordą, na czele buntowników kozackich rusza na północ
1648/maj – klęska armii królewskich pod Żółtymi Wodami i Korsuniem; powstanie obejmuje całą Ukrainę
1648/maj – umiera Władysław IV Waza; w Polsce kształtują się 2 grupy polityków:
1. Skupiona wokół Jeremy Wiśniowieckiego oraz Aleksandra Koniecpolskiego tzw. partia wojny ,
2. Wokół kanclerza Jerzego Ossolińskiego i wojewody bracławskiego Adama Kisiela opowiadająca się za dialogiem z Chmielnickim
W tym czasie Chmielnicki był pod Zamościem, który bronił się ostatkiem sił.
1648/wrzesień – klęska pod Piławcami, gdzie armia królewska i chorągwie magnackie UCIEKAJĄ z pola bitwy
1648/listopad – wybór Jana Kazimierza Wazy, brata Władysława IV na króla Polski
1649/sierpień – ugoda zborowska zawarta w bronionym przez Polaków Zbarażu (po zawarciu pokoju polsko-tatarskiego) zwiększająca ilość rejestrowych do 40 tys.
1651 – umiera Jerzy Ossoliński, zwiększą się wpływy Jeremy Wiśniowieckiego. Zostaje zerwana ugoda zborowska. Chmielnicki organizuje dywersję na tyłach Rzeczypospolitej podburzając chłopów do buntu (powstanie Aleksandra Kostki Napierskiego, zdobycie przez niego zamku w Czorsztynie; był on najprawdopodobniej w zmowie z Siedmiogrodem)
1651/28-30 czerwca – bitwa pod Beresteczkiem. Wojska polskie pod osobistym dowództwem Jana Kazimierza zdecydowanie pokonują połączone siły tatarsko-kozackie
1651/wrzesień – układ w Białej Cerkwii (rejestr 20 tys. ); szybkie zerwanie rozejmu
1652/2-3 czerwca – bitwa pod Batohem
1654/styczeń – układ rosyjsko-kozacki w Perejesławiu zakładający przyłączenie państewka Chmielnickiego do Rosji rozpoczęcie długotrwałych wojen polsko-rosyjskich; Polacy byli sprzymierzeni z Tatarami. W szczytowej fazie ofensywa rosyjska osiągnęła linię Wisły, odrzucenie ich było możliwe tylko dzięki pomocy Tatarów. Najazd szwedzki przerwał wojnę ponieważ Rosja bojąc się wzrostu potęgi Szwecji zawarła rozejm z Polską.
1655/lato – atak szwedzki na Wielkopolskę; powody:
* chęć opanowania żyznych ziem
* opanowanie komór celnych nad Bałtykiem
* słabość Polski ukazana podczas wojen z Chmielnickim
* namowy Hieronima Radziejowskiego, zdrajcy, magnata, który uciekł do Szwecji po zatargu z królem
1655/lipiec – kapitulacja pospolitego ruszenia Wielkopolski pod Ujściem będąca wynikiem zdrady magnaterii z Krzysztofem Opalińskim na czele.
1655/sierpień – Radziwiłłowie poddają w Kiejdanach Litwę Karolowi Gustawowi
1655/wrzesień-październik – upadek Warszawy i Krakowa; magnateria i wojsko kapituluje; Jan Kazimierz ucieka na Śląsk
1655/jesień – wybuch powstania antyszwedzkiego
1655/grudzień -konfederacja tyszowiecka; oblężenie Jasnej Góry
1656/styczeń – powrót króla; udział w walkach chłopów zachęconych pro-chłopską wymową tzw. ślubów lwowskich (1 kwiecień 1656)
1656/czerwiec – odbicie Warszawy
1656/28-30 lipca – przegrana przez Polaków bitwa pod Warszawą z wojskami szwedzko-brandenburskimi
I próba rozbioru Rzeczypospolitej:
1656/grudzień – traktat w Radnot. Karol Gustaw oddawał Elektorowi Fryderykowi Wilhelmowi Warmię, Prusy i Wielkopolskę. W podziale miał też uczestniczyć też książę Siedmiogrodzki Jerzy II Rakoczy. Istniał też inny projekt, w którym mieli wziąć udział także Radziwiłł i Chmielnicki. Polska znalazła sojuszników w Danii i Rosji. Rozbiorowi opierała się Austria i Turcja. Ostatecznie z koalicji wycofał się Elektor Fryderyk August w zamian za zrzeczenie się przez Polskę zwierzchności nad Prusami Książęcymi u oddanie mu w lenno księstw Lęborka i Bytowa. Jerzy Lubomirski pustoszy Siedmiogród. Do Danii udaje się Czarniecki z korpusem polskim. Szwedzi wycofują się z Polski, Rakoczy kapituluje a Karol Gustaw nagle umiera
1660/3 maj – traktat w Oliwie. Jan Kazimierz zrzekał się praw do korony szwedzkiej. W zamian za to Szwecja rezygnowała z jakichkolwiek nabytków terytorialnych względem Polski. W Inflantach powrócono do granicy na Dźwinie, na północ Szwecja a na południe Polska.
1658 – wygnanie braci polskich (arian)
1658/wrzesień – ugoda chadziacka, zawarto po śmierci Chmielnickiego z nowym atamanem Janem Wyhowskim, zakładająca powstanie trzeciej części Rzeplitej: Wielkiego Księstwa Ruskiego. Projekt poparła jedynie część starszyzny kozackiej. Po zamordowaniu Jerzego Niemrycza, magnata, desygnowanego na kanclerza Wielkiego Księstwa Ruskiego rozpoczęły się nowe walki.
1659 – wybuch nowej wojny polsko-rosyjskiej
1667/styczeń – rozejm w Andruszowie uznający Dniepr za granicę posiadłości na Ukrainie ale pozostawiający Kijów na 2 lata (praktycznie na zawsze) w rękach Rosjan
1652 – pierwsze Liberum Veto z ust. Władysława Sicińskiego, z namowy Radziwiłłów
1659 – sejm pozytywnie zaopiniował reformy: stały podatek i podejmowanie uchwał 2/3 głosów; krystalizują się 2 obozy:
* reform skupiony wokół Króla (jego żona Ludwika Maria, Stefan Czarniecki, Jan Wielopolski)
* opozycji wokół Jerzego Lubomirskiego (Jan Leszczyński, Krzysztof Grzymułtowski)
Król chciał wprowadzić elekcję vivente rege; elementem tego projektu było zniszczenie Jerzego Lubomirskiego, który został decyzja sądu sejmowego 1664 skazany na banicję. Magnat nie uznał tej decyzji.
1665 – wybuch rokoszu Lubomirskiego
1666/lipiec – klęska wojsk królewskich pod Mątwami. Ostatecznie to Lubomirski się ukorzył i wyjechał na Śląsk.
1667 – śmierć Ludwiki Marii, żony Jana Kazimierza
1668 – abdykacja Jana Kazimierza
1669 – królem został Michał Korybut Wiśniowiecki
Turcy:
Zbliżenie polsko-rosyjskie po rozejmie andruszowskim (1667) wywołała zaniepokojenie Turcji. Za bezpośredni powód wybuchu wojny można uznać czyn hetmana kozackiego Piotra Doroszenki, który uznał się lennikiem sułtana (1666). Wprawdzie hetman Jan Sobieski pobił w 1667 roku Turków pod Podhajcami, ale osłabiona Rzeplita nie mogła przeciwstawić się sułtanowi. Padł Kamieniec Podolski a czambuły tatarskie zapędzały się w głąb kraju.
1672/październik – pokój w Buchaczu; upokarzający Polskę, która oddawała część prawobrzeżnej Ukrainy oraz Podole z Kamieńcem. Ponadto Polska miała płacić haracz co stawiało ją w rzędzie lenników sułtana.
1673/listopad – bitwa pod Chocimiem, gdzie Sobieski rozbił Turków, zapewniając sobie koronę po śmierci Korybuta Wiśniowieckiego (1673).
1676 – rozejm z Turkami, którzy zatrzymywali Podole z Kamieńcem
W tym czasie nastąpił zwrot w polityce zagranicznej Polski. Jan III Sobieski związał się z Francją (tajny pakt w Jaworowie 1675), tradycyjną sojuszniczką Wielkiej Porty. Pokój z Turcją oraz Szwecją miał umożliwić nieskrępowaną wojnę z Prusami Książęcymi.
1677 – traktat polsko-szwedzki w Gdańsku
Plany te były zwalczane rękami hojnie opłacanych przez Brandenburgię i Prusy magnatów oraz papiestwo i co za tym idzie powiązany z nim kler polski. Szlachta nie widziała nad Bałtykiem żadnych możliwych zysków a Turcja, mimo nacisków Francji, nie chciała zwrócić zagarniętych terenów. W tej sytuacji Sobieski musiał rozpocząć wojny z Turcją.
1683/12 września – bitwa pod Wiedniem
1684 – Sobieski dołączył się do Świętej Ligi (Austria, papiestwo, Wenecja). Miał na celu odzyskanie straconych ziem na Podolu, ale nie spotkał się ze zrozumieniem i pomocą sojuszników. Wyprawy na Mołdawię i Podole nie przynosiły korzyści a próby zawarcia pokoju z Turcją były torpedowane przez opozycje pro habsburską w kraju.
1686 – wieczysty pokój z Rosją (tzw. traktat Grzymułtowskiego) potwierdzający granicę z rozejmu andruszowskiego
1696 – śmierć Sobieskiego
1699 – pokój z Turcja w Karłowicach
Sytuacja:
* spadek powierzchni kraju z 990tys w 1634 do 733tys km2 w 1667
* słaba wydajność folwarku powodowała wzrost wymiaru pańszczyzny
* regres gospodarczy łączył się z politycznym; zrywano sejmy a na sejmikach coraz większe znaczenie zaczęli odgrywać okoliczni magnaci
* spadek dochodów skarbu znacznie ograniczył zdolność mobilizacyjną; w wojsku znaczenia zaczęła nabierać piechota i artyleria
* wzrost znaczenia kleru, wygnanie arian, szerzenie się kontrreformacji
* sarmatyzm i upadek kultury w czasach baroku
Elekcja po śmierci Sobieskiego:
Kandydat Francji książę Franciszek Conti de Burbon, kuzyn Ludwika 14, popierany przez posła francuskiego Polignaca po początkowej przewadze zaczął tracić zwolenników co było związane ze skąpymi funduszami. Przestał się liczyć Jakub Sobieski. Jeszcze 26 czerwca 1697 roku kresek było prawie równo na obu kandydatów. Wtedy jednak przerwano elekcję. W nocy przybyło złoto Elektora saskiego, które wydatnie mu pomogło (poza tym ogłoszono oficjalnie, że przeszedł na katolicyzm) w uzyskaniu zwolenników. Rano okazało się, że nastąpiła podwójna elekcja, kardynał Radziejowski ogłosił królem księcia Contiego a kupiony za pieniądze moskiewskie i brandenburskie biskup kujawski Stanisław Dąbski zrobił to samo z osobą Fryderyka Augusta II. Fryderyk już 27 lipca stanął na granicy polskiej i zaprzysiągł artykuły henrykowskie i pacta conventa zapraszając zebranych zwolenników na sejm koronacyjny do Krakowa na 15 września. Conti przypłynął do Gdańska ale nie miał szans z kandydatem popieranym przez Rosję.
1700 /2 listopad – bitwa pod Olkienikami. Skonfederowana szlachta litewska (za namową Piotra I, Augusta II i jego ministra Flemminga) rozbija wojska Sapiehów
1697 – koronacja Karola 12 na króla Szwecji
1700 /30 listopad – bitwa pod Narwą. Wojska rosyjskie zostały rozbite przez Szwecję.
1701 /19 lipca – bitwa nad Dźwiną. Klęska wojsk saskich w walce ze Szwedami
1702 /25 maj – zdobycie Warszawy przez Szwedów.
1704 /18 luty – konfederacja generalna w Warszawie ogłasza bezkrólewie
1704 /12 lipca – ogłoszenie królem Stanisława Leszczyńskiego
1706 /24 wrzesień – pokój w Altranstadt; August II zrzekał się korony polskiej
1709 /8 lipca – bitwa pod Połtawą; klęska wojsk szwedzkich w bitwie z Rosjanami; do Polski wraca August II a Stanisław Leszczyński oddaje decyzję o osobie króla w ręce Stanów polskich; okupacja Polski i Litwy przez wojska Piotra I, który jednak nie zatrzymuje się i atakuje Mołdawię, gdzie w jarach rzeki Prut wpada w pułapkę zastawioną przez wojska tureckie. Turcy nie wykorzystują sukcesu i uwalniają cara tylko za mgliste obietnice nie mieszania się w sprawy Polski. August II wraca na tron.
1715 – konfederacja tarnogrodzka przeciwko despotyzmowi Augusta II pod wodzą Ledóchowskiego.
1716 – traktat w Warszawie; porozumienie między królem a konfederatami przy mediacji Piotra I; ustalenie wielkości armii na 24 tysiące z tym że realnie około 17 tys. bo trzeba było opłacić żołnierzy
1717 /1 luty – sejm niemy
1721 – pokój w Nystad kończący wojnę północną i aprobujący wielkie zdobycze rosyjskie w basenie Morza Bałtyckiego
1726 – traktat dworów cesarskich austriackiego i rosyjskiego skierowany przeciw Turcji ale i pośrednio przeciw reformom w Polsce
1732 – do traktatu dołączają się Prusy i wszystkie 3 państwa podpisują tzw., Traktat Lowenwolda zakładający, że następnym królem Polski będzie krewniak cesarski krewniak infant portugalski Emanuel. Jednocześnie gwarantowano, że królem Polski nie zostanie syn Augusta II ani Stanisław Leszczyński
W czasie elekcji w Polsce 1733 roku królem został wybrany Stanisław Leszczyński. Ale grupa posłów pod ochroną korpusu rosyjskiego wybrała królem Augusta III, który podobnie jak ojciec szybko wkroczył na terytorium Polski z wojskiem. Leszczyński uciekł najpierw do Gdańska a po jego kapitulacji do Prus. Zawiązała się konfederacja w Dzikowie, opowiadająca się za Leszczyńskim jako królem (1734)
Wybuchła wojna o sukcesję Polską. Pierwsza wojnę wypowiedziała Austrii Francja, wzmocniona sojuszem z Sabaudią i paktem familijnym z hiszpańskimi Burbonami. Do walki nie włączyła się Anglia. Ostatecznie wojnę zakończył traktat pokojowy w Wiedniu (1735) zakładający dożywotne oddanie Lombardii Leszczyńskiemu i uznanie Augusta III na tronie polskim.
W pierwszej połowie panowanie Augusta III Czartoryscy spełniali rolę stronnictwa dworskiego i mieli udział w rozdawnictwie łask. Partia Potockich, zwana patriotyczną lub republikańską, stanowiła opozycję wiążącą się z obcymi państwami (Prusami, Turcją i Szwecją). Stopniowo jednak doszło do zerwania Czartoryskich z dworem a ich miejsce zajęli Potoccy. Kraj w warunkach stabilnego pokoju rozwijał się szybko, jednak dochody płynęły głownie do kiesy właścicieli latyfundiów, średniej szlachty ale nie mieszczaństwa i chłopów. Rósł stan Żydowski. Stopniowo z upadku powstawała kultura
1740 – powstanie Colegium Nobilum w Warszawie, założycielem którego był Stanisław Konarski.
Rosja musiała znaleźć drogę eksportu dla zboża produkowanego na czarnoziemach Ukrainy. Naturalnym zapleczem tych terenów było Morze Czarne. Aby uzyskać dostęp do niego należało jednak najpierw pokonać Turcję. Prusy za wszelką cenę nie chciały dopuścić do ponownego połączenia dworów cesarskich i sytuacji z lat wojny siedmioletniej. Aby zastąpić Austrię w koalicji antytureckiej Katarzyna II potrzebowała Polski. Carowa chciała aby na tronie zasiadł człowiek oddany, posłuszny jej rozkazom ale jednocześnie zdolnego zastopować anarchię rządzącą krajem. Ze wzmocnieniem Polski nie zgadzał się Fryderyk II, który chciał utrzymać anarchię w kraju co umożliwiłoby mu zdobycze terytorialne
Upatrzonym przez Katarzynę II kandydatem był stolnik litewski Stanisław Poniatowski, który był siostrzeńcem przywódców stronnictwa Czartoryskich (tzw. Familii), którzy byli w konflikcie ze stronnictwem królewskim tzw. Kamarylą Mniszcha oraz republikantami (stronnictwem hetmańskim) pod przywództwem hetmana Jana Klemensa Branickiego, Salezego Potockiego i Karola Radziwiłła.
1763 – śmierć Augusta III. Katarzyna II udzieliła poparcia Familii godząc się jednocześnie na reformy, które jednak objęły tylko prerogatywy króla a nie zniosły liberum veto. Sejm konwokacyjny nie został rozwiązany co umożliwiało przyjmowanie uchwał większością głosów i ewentualne późniejsze reformy. Stronnictwo hetmańskie zostało zaszantażowane poprzez wojska rosyjskie, które wkroczyły do Polski
1764 – królem został wybrany Stanisław Poniatowski. Nowy władca był zdecydowanym zwolennikiem reform. Jego adwersarze szukali poparcia u Fryderyka II, który stał się wrogiem swojego niedawnego sojusznika po wprowadzeniu przez skonfederowany sejm cła generalnego. Na to król pruski odpowiedział pobieraniem opłat od towarów płynących Wisłą do Gdańska. Kryzys został zażegnany kosztem zniesienia cła generalnego.
Stanisław szukał poparcia w Austrii i Francji co nie podobało się Katarzynie II.
1766 – na sejmie król i Familia próbowali przeforsować zniesienie liberum veto ale wojną w jego obronie zagrozili Rosja i Prusy i zmusili skonfederowany sejm do rozwiązania. Stanisław szukał poparcia w Austrii na co Rosjanie odpowiedzieli wprowadzeniem wojsk i zawiązaniem konfederacji dysydenckich. Katarzyna II chciała złamać króla (reformy) i Czartoryskich (dysydenci) wykorzystując konserwatywną szlachtę.
1767 – z połączenia konfederacji wojewódzkich powstaje w Radomiu konfederacja generalna i pod przewodnictwem Karola Radziwiłła zwraca się do Rosji o przywrócenia dawnych rządów. W obliczu tego Poniatowski się ugiął. Sejm konfederacki tymczasem ostro potępił równouprawnienie dysydentów. Na to ambasador Repnin odpowiedział represjami.
1768 – sejm pod naciskiem Katarzyny II uchwala konstytucje gwarantujące dotychczasowe prawa kardynalne i sankcjonujący anarchię szlachecką
1768 – w Barze ogłoszony zostaje akt odnowienia konfederacji radomskiej tym razem skierowanej jednak przeciwko Rosji. Repnin rozprawia się z buntownikami na Ukrainie ale w tym samym czasie wojnę Rosji, przy poparciu Austrii, wypowiada Turcja. Porta ponosiła jednak klęskę za klęską. Na pomoc konfederatom Francuzi wysłali doradców wojskowych z Domuriezem na czele. Ten jednak został szybko pobity przez wschodzącą gwiazdę rosyjskiej armii Aleksandra Suworowa. Ostatecznie konfederację barską skompromitowała podjęta przez Kazimierza Pułaskiego próba porwania Stanisława Augusta.
Wzrost potęgi Rosji nie podobał się nikomu. Austria przestraszyła się jej wpływów na Bałkanach a z kolej Prusy obawiały się czy zdołają ugryźć kawałek Polski czy też Katarzyna II zajmie ją całą. W tej sytuacji Austria zaproponowała wycofanie się Rosji z Bałkanów w zamian za rekompensatę z ziem polskich. Przystały na to Prusy i Katarzyna II. W tej sytuacji powstało porozumienie 3 najpotężniejszych dworów ówczesnej Europy Środkowej i Wschodniej.
1772 /5 sierpień – traktaty rozbiorowe
* Prusy 36 tys. km2; 580 tys. ludności (bez Gdańska)
* Austria 83 tys. km2; 2650 tys. ludności
* Rosja 92 tys. km2; 1300 tys. ludności
Na sejmie mającym zatwierdzić rozbiory dochodziło do dramatycznych wystąpień np. Tadeusza Rejtana
1773 – traktaty zostały ratyfikowane przez sejm, który przeprowadził także reformę państwa. Utworzono Komisję Edukacji Narodowej, która przejęła majątki skasowanego zakony jezuitów. Powołano Radę Nieustającą, składającą się z 18 posłów i 18 senatorów obieranych przez sejm na 2 lata i składających co 2 lata sprawozdania ze swojej działalności przed Izbą Poselską. Utworzenie tych dwóch instytucji stanowiło podwalinę w tworzeniu instytucji centralnych, likwidowało dualizm państwowości Polski i Litwy. Rosja wykorzystywała niesnaski pomiędzy królem (związanym z ambasadorem Stackelbergiem) a magnaterią (związaną z faworytem Katarzyny II księciem Potiomkinem).
Rozwijała się kultura oświecenia. Następował rozwój gospodarczy kraju. Poniatowski opierał się na średniej szlachcie wykorzystując jej niesnaski z magnaterią. Nie możliwe jednak były reformy ustrojowe. Handel polski coraz bardziej kierował się na wschód, w kierunku Morza Czarnego.
1788 – Polska szuka porozumienia z Prusami, Anglią i Holandią. Odmawia Rosji prawa przemarszu dla wojsk idących na wojnę z Turcją. Stanisław nie chce zbliżenia z Prusami.
