1.MORZA części oceanów przylegające do kontynentów, całkowicie lub częściowo otoczone lądami, podlegające dużym wpływom-zwłaszcza klimatycznym-mas lądowych.
-m.otwarte – połączone z oceanem bardzo szeroko, (M. Północne)
-przybrzeżne – oddzielone od oceanu łańcuchami wysp lub półwyspami, (M.Południowo-Chińskie)
-międzywyspowe – leżące między wyspami, (Archipelag Sundajski,M.Celebes)
-śródziemne:
*międzykontynentalne-leżące między kontynentami (Śródziemne, M.Czerwone)
*wewnątrzkontynentalne-obramowane brzegami jednego kontynentu (M.Bałtyckie)
2.WŁAŚCIWOŚCI WODY MORSKIEJ
a)czynniki od których zależne jest zasolenie:
-ilość opadów (strefy klim.)
-dopływy rzek
-parowanie
-wymiana wód morskich z wodami oceanu i z rzekami
(M.Bałtyckie-duże zasolenie w cieśninach duńskich w wyniku wymiany wód morskich z oceanicznymi (Atlantyk)
b)Chemiczne
-zasolenie
-temperatura
c)Fizyczne
-prądy morskie
-falowanie
-pływy
d)Prądy morskie – spowowdowane różnicami temperatur,ciśnienia ,gęstości ,kierunkiem ,- siła coriolisa.Krążenie prądów na oc. Atlantyckim jest równoległe do równika na zach.
płd.równikowy=>brazylijski=>zatokowy=>Golfsztrom
pn.Atlantycki=>norweski (ciepły)
**Wpływ prądów na klimat:
-ciepły-zwiększa opady i temperaturę
-chłodny – zmniejsza opady i temp.
e)Pływy – wywołane przyciąganiem Słońca i Księżyca przyciąganie (pływy) największe gdy
Syzygijny-o bardzo wysokiej amplitudzie pływów, Kwadraturowy – O niskich amplitudachpływów I I ostatnia kwadra Księżyca
Największe pływy- (kanał La Manche do 16m, Wsch wybrzeża Ameryki,rzeka św Wawrzyńca,ujście Amazonki, Ujście La Plata)
f)Falowanie (wiatr-ukształtowanie wybrzeża)
kipiel-fala na wybrzeżu stromym wywołana wiatrem
przyboj-fala na wybrzeżu niskim, piaszczystym
Fale wywołane podwodnymi wybuchami sejsmicznymi – TSUNAMI
PROMILE
*ajwiększe zasolenie jest w strefach podzwrotnikowych związane jest to z silnym parowniem i małymi opadami atmosferycznymi.M.Czerwone do 46 promili
* strefie opkołorównikowej do 34 pr. (morza włoskei i greckie oraz ocean atlantycki)
*W strefach umiarkowanych na zasolenie wód mają wpływ rzeki, oraz nierównomierne opady (M.Bałtyckie 7-8 pr. ,M.Czarne-około 17 promili)
*W strefach okołobiegunowychzasolenie jest najmniejsze wskutek odsalania się wody powierzchnioej związanego z jej zamarzaniem i topnieniem i jest mniejsze od 32 pr.
3.TYPY JEZIOR polodowcowych
Jezioro – naturalne zagłębuienie nie mające połączenia z morzmi
a)rynnowe – powstałe w wyniku działania rzek podlodowcowych, materiał skalny zawarty w lądolodzie zasypuje rynny;w tych miejscach gdzie osiadły bryły martwego lodu, po jego wytopieniu utworzyły się jeziora,np. Gopło
b)morenowe – w zagłębieniach moreny są płytsze; morena wzgórze utworzone przez lądolód w poblizu zagłębienia a w nim jezioro, np.Śniardwy,Mamry
c)oczka wytopiskowe-bryła lodu w ziemi, po wytopieniu bryły martwego lodu – jezioro
d)cyrkowe( karowe ) – powstałe na skutek wyorania przez lodoce misy jeziornej w skalnym podłożu (na półce skalnej w górach) w obrębie dawnego pola firnowego np. Czarny Staw, Morskie Oko, Wlk. Staw, Śnieżne Kotły; to pozostałości po lodowcach górskich
***Jeziora tektoniczne – najgłębsze jeziora świata rów tektoniczny a w nich tworzą się jeziora; wsch. część Afryki – Jezioro Wiktorii. Azja- Bajkał,Bałchasz
tektoniczno-polodowcowe – Ontario & MIchigan
***Jeziora Krasowe; owalny kształt; zapadanie stropów jaskiń; kras – rozpuszczanie skał węglanowych przez wodę PD Polesia Lubelskiego, Pojezierze łeńczyńsko-Włodawskie
_*_*_*_JEZIORA PRZYBRZEŻNE, Łebsko – polskie jeziora przybrzeżnenigdy nie były zatokami; w zagłębieniach w wyniku stopienia lądolodu podniósł się poziom wody i utworzyły się jeziora
-deltowe – Drużno i Dębie w delcie Wisły
-reliktowe – pozostałości po praoceanach;M.Kaspijskie i J.Aralskie
-wulkaniczne (kraterowe) – w wygasłych kraterach wulkanów
-kosmiczne – w wyniku zderzenia meteorytu – Kanada, Syberia
-antropogeniczne – utworzone przez człowieka np. Zalew Koronowski
4.RZEKI
Reżim- rodzaj zasilania rzek oraz charakterystyka stanu wód
1.Typy ustrojów rzecznych
***Europa
a)oceaniczny- Tamiza, klimat morski
lub deszczowy oceaniczny -Sekwana
Stany wód wyrównane prez cały rok, bo równomierne opady Loara,Garonna
b)deszczowo-śnieżny – woda z opadów w postaci śniegu i deszczu stany wód zmienne największe; wiosna,lato (Wisła,Odra,Bug) – strefa klimatu przejściowego
c)lodowcowy – czyste zasilanie lodowcowe (Syrdaria, Amudaria) – klimat kontynentalny, skrajnie suchy
***Płw.Azja Mniejsza i Płw. Iberyjski
a)deszczowo-śródziemnomorski – zasilanie podziemne i deszczowo- śródz.,stany wód wys. zimą (Tag, Mandera) – strefa podzwrotnikowa, klimat śródziemnomorski lata – suche, zimy wilg.
b)Lodowcowo-śnieżno-deszczowy ;ustrój złożony (Ren)
c)deszczowy – ( równikowy lub zenitalny) Amazonka Kongo; kilmat równikowy
d)śnieżno-deszczowy – Klmat umiarkowany chłodny i okołobiegunowy (Jukon ,macKenzie,Ob,Jenisej,Lena)pn. Kanada i Syberia
2.Reżimy deszczowe :
-d.oceaniczny
-śródziemnomorski
-równikowy
-monsunowy (Indus, Ganges)
monsun wilgotny-latem-stany wysokie
ustrój lodowcowy: Amu-daria , Syr-daria
złożony deszczowo- śnieżny :Wisła
5.WODY PODZIEMNE
W.p. samoczynnie wypływające na powierzchnię tworzą źródła. Występują w tych miejscach, gdzie powierzchnia ziemi przecina warstwę wodonośną lub zwierciadło wody podziemnej. Wody p. wypływają pod wpływem siły ciężkości lub ciśnienia hydrostatycznego. Źródła występują najczęściej na obszarach górskich gdzie głębokie wcięcia erozyjne rozcinają warstwy wodonośne, rzadkie są natomiast na równinach i nizinach. Dają początek strumieniom i rzekom.
a)zaskórne- silnie zanieczyszczone, o temp. decydują warunki zewn.
b)gruntowe – nadają się do picia bo leżą bardzo głeboko i nie ulegają wpływom atmosfery i zanieczyszczeniom
c)głębinowe – czyste,zmineralizowane;solankiszcawy i radoczynne
***Wody artezyjskie
wody szczelinowe które są pod ciśnieniem ze względu na występowanie w warstweach naprzemian przepuszczalny i nieprzepuszczalnych wody.
***Gejzer – gorące źródło znajdujące się w pobliżu ogniska magmowego. Ciepło wnętrza ziemi powoduje nagrzanie wody w kanale łączącym ognisko magmowe z misą wypełnioną wodą powyżej punktu wrzenia. Woda zamienia się wówczas gwałtownie w parę, wyrzucając cały słup wody znajdującej się w kanale na wys. do kilkudziesięciu m.Na to miejsce napływa chłodniejsza woda i proces zaczyna się do nowa
6.LODOWCE I LĄDOLODY
a)Zlodowacenia w plejstocenia
Europa:aż po łańcuchy górskie; po Karpaty, Sudety, Ardeny
centrum zlodowacenia :Płw Skandynawski
Ameryka Pn.:-przekroczony 40 równoleżnik
centrum zl.: Zat. Hudsona, Grenlandia
glacjał – rozprzestrzenianie lądolodu
interglacjał – ocieplanie, wycofywanie się lądolodu
b)Glacjały w Polsce
-zlodowacenie podlaskie – Polska Pn-Wsch.
-zlodowacenie – po Karpaty i Sudety przez Bramę Morawską do Czech
-zlodowacenie – na wsch. do pasa wyżyn, na zach. po Sudety
-zlodowacenie Bałtyckie (Pn polskie; Wisły);po pas pojezierzy :Wielkopolskie, Mazowieckie
Te ostatnie ustąpiły 16 i 10 tys late temu.Rzeźba polodowcowa widoczna na pn.
