Wśród głównych propagowanych wzorców były: – ideał ascety (świętego) – ideał rycerza – ideał władcy – ideał kochanka
Ideał ascety.
Wzorce te powstawały w klimacie teocentryzmu. Człowiek wybierający drogę ascezy świadomie rezygnuje z uciech i wygód życia ziemskiego. Umartwia się, wszystkie cierpienia znosi w pokorze, czas spędza modląc się, by pobożnością osiągnąć szczęście wieczne oraz by zdobyć aureolę świętości. Najczęściej uprawianymi gatunkami literatury religijnej były w średniowieczu HAGIOGRAFIE, czyli żywoty świętych i męczenników.
Najsławniejszy utwór – Legenda o Świętym Aleksym.
– pochodził z rzymskiej książęcej rodziny w młodości hulaszczy tryb życia – nagła przemiana rozdał majątek ubogim, odrzucił dobra doczesne – prowadził życie żebracze, cierpliwie znosił upokorzenia – umartwiał ciało i wzmacniał ducha – po powrocie do domu cierpiał nadal nie rozpoznany przez rodzinę – nagroda – natychmiast po śmierci został wzięty do nieba; śmierć naznaczona cudami – jego martwe ciało stało się relikwią i miało moc uzdrawiającą
Ideał rycerza.
Znalazł on wyraz przede wszystkim w epice rycerskiej. W literaturze polskiej nie ma dzieła, które można by uznać za charakterystyczne dla tego gatunku.
– najpopularniejsze dzieło – Pieśń o Rolandzie – bohater idealny: skupia w sobie cechy najwyżej cenione w epoce średniowiecza – odważny aż do szaleństwa – postępuje w zgodzie z kodeksem rycerskim – bezgranicznie oddany ojczyźnie – wierny damie swego serca – bezwzględnie wierny swemu suwerenowi – epoka feudalna – jako wzorowy chrześcijanin walczy w obronie wiary – jest przyjacielem i ma przyjaciół – w utworze wprowadzono dla podkreślenia tych pozytywnych cech także postać zdrajcy – Pieśń o Nibelungach – O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu – nie znani autorzy opowiadają o barwnym życiu nieskazitelnych rycerzy ( walka, honor , miłość ).
Ideał władcy.
Poeci i kronikarze opiewali władców doskonałych (np. Karola Wielkiego ). Taki człowiek był obrońcą wiary chrześcijańskiej, władcą mądrym, dobrym, odważnym i sprawiedliwym. Na kanwie takich utworów powstawały liczne legendy.
– Życie Karola Wielkiego – jest to biografia Karola Wielkiego przedstawiająca go dokładnie według wzorca – twórca znał bohatera utworu od dziecka – opis jest więc dokładny – Kroniki Galla Anonima – bohaterem jest tu Bolesław Krzywousty – autor sławi króla jako wzorowego chrześcijanina, mężnego rycerza, sprawiedliwego i mądrego monarchę – wg autora Bolesław zrodził się w sposób cudowny
Ideał kochanka
Ideał kochanka został przedstawiony w utworze Dzieje Tristana i Izoldy . Oprócz tego kierunku propagowana była także liryka miłosna zgodnie z zasadą, że każdy rycerz powinien mieć damę swego serca. Trudno doszukać sięw tych utworach rzeczywistych uczuć i myśli poetów, są one raczej wyrazem tęsknoty do miłości absolutnej i doskonałej. Podmiot uczuć zawsze był wyidealizowany a opis uczuć rycerza – dość stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.
– Dzieje Tristana i Izoldy – opowieść o wielkiej, tragicznej miłości – akcja podporządkowana jest przeznaczeniu.
